Morgunblaðið - 14.10.1978, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. OKTÓBER 1978
Vilhjálmur G. Skúlason skrifar um lyf:
Lyfj ahandbókin
Hvað er lyfjafræði?
Hvað er lyfjaskrá?
KJkilnreininfíar eru alltaf
mjöK erfiðar ok sjaldnast nÓKu
nákvæmar. Nákvæm lýsinjí eða
skilíireininjí á lyfjafræði er þar
enfjin undanteknin(/. A öldinni
sem leið saftði svissneski lyfja-
fræðinjiurinn Friedrich Aujíust
Fliiekifíer (1828—1894), að lyfja-
fræði væri samtíma notkun
nokkurra vísindat;reina í því
aujínamiði að öðlast þekkingu á
lyfjum frá öllum sjónarhornum.
Þessi skilf;reininK er ekki ná-
kvæm, en þeim mun yfirfírips-
meiri ofí hún fjefur til kynna, að
sá, sem vill bera eitthvert
skynbraftð á lyf, verði að leftfíja
mikla alúð við nám í hinum
ýmsu fíreinum efnafræði ok
líffræði. Báðir þessir flokkar
hafa tekið miklum of{ örum
breytinfíum á undanförnum ára-
tuftum ok ný lyf, endurbætt l.vf
0f{ nýir notkunarmöf{uleikar
lyfja koma fram í dafísljósið
með stuttum millibilum, en það
eru afleiðinfíar af niðurstöðum
rannsókna, sem Kerðar eru á
þessum vettvanf(i um allan
heim.
X-iyfjafræði fjallar um upp-
runa lyfja, framleiðslu lyfja of{
lyfjaforma, efna- og eðlisfræði-
lefta eifíinleika þeirra, skömmt-
un lyfja, umbrot lyfja í líkama
rnanna of{ dýra ok áhrif þeirra á
líkania manna of{ dýra. þessara
áhrifa eru æskilefí f{ef{n vissum
sjúkdómum eða sjúkdómsein-
kennum, en önnur eru óæskilef{.
Hin óæskilef{u áhrif lyfja eru
kölluð aukaverkanir eða hjá-
verkanir of{ aukast þær stund-
um í réttu hlutfalli við þann
skammt, sem tekinn er af lyfinu.
Ennfrentur fjallar greinin um
lyfjalö){f{jöf, Keymslu, merkingu
Ofí afhendingu lyfja. Allir þessir
þættir eru hver öðrum mikil-
vægari og miða að því, að lyf séu
ávallt í bezta gæðaflokki og að
þeir, sem á lyfjum þurfa að
halda geti fengið þau, þegar
nauðsyn krefur, við sanngjörnu
verði, hafi allar forsendur til
þess að nota þau á réttan hátt
og hafi þekkingu og skilning til
þess að að forðast ranga notkun
þeirra. •
I ivf eru tvíeggjað sverð, eins
og margt annað í þjóðfélagi
nútímans, sem aðeins er hægt
aö nota í jákvæðum tilgangi, að
sú þekking og skilningur sé til
staðar, sem stuðlar að því, að
almenningur umgangist lyf með
tilhlýðilegri virðingu og varúð.
Sé það gert, er hægt að ná
undraverðum árangri með lyfj-
um í baráttu við margvíslega
sjúkdóma og sjúkdómseinkenni,
en sé það ekki gert er voðinn vís.
Þessi staðreynd verður þeim
mun algildari, sem nútímarann-
sóknir leiða til stöðugt einhæf-
ari og virkari lyfja.
I -iuf. sem í víðustu merkingu
eru efnasambönd, bera alls ekki
með sér þá hættu, sem í þeim
getur verið fólgin. Sú hætta
kemur fyrst í Ijós, er lyfið hefur
verið tekið inn og byrjar að
valda þar óæskilegum áhrifum á
starfsemi líkamans, sem er
honunt nauðsynleg. En svarið
við þeirri sjturningu, hvernig
hægt sé að vita, hvort l.vf hefur
æskilega eða óæskilega verkun á
menn og dýr, er í mörgun
tilvikum fólgið í svari, sem er
ennþá eldra en sú skilgreining á
lyfjafræði, sem minnst var á í
upphafi. Svarið er að finna í
orðum svissneska læknisins
Paracelsusar (1493—1541), sem
sagði þá gullvægu setningu, að
öll efni væru eitruð, en það sem
skipti sköpum væri skammtur-
inn. Til dæmis að taka getur
mikið vatn verið banvænt bæði
beint og óbeint. En vatnsskortur
getur einnig verið banvænn.
Það, sem skiptir máli er, að
líkaminn fái réttan skammt af
vatni og á réttum tíma. Þetta
gildir um öll efni, þar með talin
l.vf. .
,^\_ð framan er getið um, að
lyf séu efnasambönd, sem hafa
ákveðna og gagnlega líffræði-
lega verkun, en vegna notkunar
þeirra handa mönnum og dýrum
eru gerðar sérstakar kröfur um
hreinleika þeirra umfram önnur
efnasambönd, sem notuð eru á
annan hátt svo sem til áburðar,
sem hreinlætisefni eða til iðn-
aðar. Þær mjög svo ströngu
kröfur, sem gerðar eru til lyfja
er að finna í sérstökum hand-
bókum, sem kallaðar eru lyfja-
skrár eða farmakópeur í daglegu
tali meðal lyfjafræðinga (af
grísku orðunum farmakon=lyf
og sögninni poiein=að framleiða;
merkir því upphaflega bók, sem
gefur upplýsingar um, hvernig á
að framleiða lyf). Lyfjaskrár
skrá lyf og lyfjaförm, nafngiftir
l.vfja og allar þær margvíslegu
kröfur, sem gerðar eru til þeirra
og sömuleiðis skrá þær öll þau
margvíslegu próf og prófunar-
aðferðir, sem skylda er að
framkvæma á lyfjum til þess að
ganga úr skugga um rétta
eiginleika þeirra.
k_/amning lyfjaskrár er geysi-
umfangsmikið verkefni, sem
bezt sést af því, að danska
útgáfa norrænu lyfjaskrárinnar,
sem í gildi var hér á landi til
síðustu áramóta, var upphaflega
samin með samvinnu lyfjafræð-
inga frá öllum Norðurlöndum og
samtímis tók gildi enska útgáfa
evrópsku lyíjaskrárinnar, sem
er samin og endurskoðuð með
samvinnu lyfjafræðinga frá
löndum, sem eru aðilar að
Evrópuráðinu. Slíkar skrár hafa
lagagildi. Með þeirri þróun á
þessu sviði, sem áður er minnst
á, eru slíkar handbækur að
staðaldri í samningu og endur-
skoðun, en þessi starfsemi mið-
ar að sjálfsögðu að því að
tryggja öryggi þeirra, sem á
lyfjum þurfa að halda, en
reynslan sýnir, að langflestir
einstaklingar þurfa einhvern
tíma á ævinni að nota lyf og
sumir þurfa að gera það að
staðaldri til þess að halda lífi og
heilsu. Lyf, sem skráð eru í
lyfjaskrám eða hliðstæðum
handbókum eru oft kölluð lög-
bókalyf, en einnig er oft talað
um svokölluð sérlyf, en það eru
lyf, sem ekki þurfa að vera skráð
í lyfjaskrám, en eru framleidd
af viðurkenndum lyfjaframleið-
anda eftir viðurkenndri fram-
leiðsluforskrift og um þau búið í
umbúðum framleiðanda og oft-
ast sett á markað undir sérstöku
heiti, sem er eign framleiðanda.
Langflest lyf, sem notuð eru á
íslandi í dag, eru erlend sérlyf.
Miðasala
Þjóðleik-
hússins
stækkuð
Stækkuð hefur verið miðasala
Þjóðleikhússins og var hún byggð
lengra fram í anddyrið og breikk-
uð og er nú unnt að selja gegnum
fjögur söluop samtímis.
Þrengslin í gömlu miðasölunni
voru orðin óviðunandi segir í frétt
frá Þjóðleikhúsinu og jafnframt
að opinberir eftirlitsaðilar hafi
iðulega gert athugasemdir við
aðstöðu starfsfólks þar. Miðasalan
er opin daglega kl. 13:15—20:00 og
til kl. 20:30 þá daga sem sýningar
eru á Litla sviðinu.
Starfsfólk miðasölunnar> Frá vinstrii Jóhanna Gunnarsdóttir Ilinz,
Þóra Böðvarsdóttir. Jóhanna Finnbogadóttir og í baksýn sér í
miðasölustjórann. Halldór Ormsson.
Grænmetissúpur
Grænmeti er aldrei ódýrara. er
nú auglýst, og því er ekki úr vegi.
að reyna að nota það eins mikið
og mögulegt er. Sjálfsagt eru
margir búnir að sjóða niður
grænmcti og frysta. og búa
þannig í haginn fyrir veturinn.
Það er gott að búa til súpur. til
að hafa í hádcginu. því víða koma
ckki allir á sama tíma til að
borða. og lítill vandi að halda
heitri súpu í potti, án þess að
upphaflcg gæði fari forgörðum.
Júlíönusúpa.
1—2 grænkálsblöð
1 púrra
4 gulrætur
‘4 seljurót
'4 meðalstórt hvítkálshöfuð
25 gr. smjörlíki, 1 lítri kjötsoð (eða
vatn og súputeningar), salt,
persille.
Grænmetið er saxað smátt og
látið krauma aðeins í smjörlíkinu.
Vatni, eða soði, hellt yfir og látið
sjóða í 15 mín., bragðbætt að
smekk. Persille klippt yfir.
Grænmetissúpa.
1 stór púrra, 1 stór gulrót, 2 stórar
kartöflur, 1 lítið hvítkálshöfuð, 75
gr. bacon, 2 tómatar, 1 laukur, 2
matsk. saxað persille, 2 1. soð (eða
vatn og súputeningar) 2 matsk.
smjörlíki.
Grænmetið hreinsað og skorið í
litlar ræmur. Smjörlíkið brætt í
potti, bacon og laukur látið
krauma í því smástund. Þá er
soðinu bætt í pottinn og síðan öllu
grænmetinu, látið sjóða í 1 klst.
Súpan er bragðbætt eftir smekk.
Gulrótarsúpa.
6 góðar gulrætur, 1 'k I vatn, salt,
35 gr. smjörlíki, 35 gr. hveiti,
saxað persille.
Gulræturnar eru rifnar á rif-
járni, síðan soðnar í vatninu í
10—15 mín. Súpan jöfnuð með
smjörbollu, (smjörlíki og hveiti
hrært saman). Persille sett út í
um leið og súpan er borin fram.
Kartöflusúpa.
400—500 gr. kartöflur, 1 'k 1. vatn
eða soð, 2 góðir laukar, 30—40 gr.
smjörlíki, salt, pipar. 3—4 súpu-
teningar ef ekki er notað soð.
KartöflUrnar eru flysjaðar
hráar og skornar í þunnar sneiðar.
Soðnar í vatninu eða soðinu, þar
til þær eru komnar í mauk.
(Einnig má merja þær í gegnum
gatasigti.)
Smjörlíki brætt í potti, laukur-
inn í þunnum sneiðum látinn út í
og soðinn í 5 mín. í feitinni.
Kartöflusoðinu hellt út í og suðan
látinn koma upp. Kryddað eftir
smekk.