Morgunblaðið - 28.10.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. OKTÓBER 1978
Dagana 20. og 21. október var
haldin ráðstefna í Tromso í Noregi á
vegum norsku Atlantshafsnefndar-
innar. Á þessari ráðstefnu var meðal
annars fjallað um íslensk stjórnmál,
varnar- og öryggismál.
Tveimur Islendingum var boðin
þátttaka í ráðstefnunni. Áður en
ráðstefnan hófst var Islendingunum,
ásamt nokkrum Norðmönnum, boðið
að fara til Kirkenes til þess að hitta
að máli menn úr norsku landamæra-
sveitunum og fara í kynnisferð
meðfram landamærunum, en á þessu
landsvæði á Noregur landamæri að
Sovétríkjunum.
Landamæri þessi eru 196 km löng
og eru þau að miklu leyti náttúruleg
þ.e. þau liggja um fjöll og á
stöðuvötnum og ám. Það sem kemur
mest á óvart, þegar komið er til
landamæranna er hvernig þau eru.
Margir verða fyrir vonbrigðum, því
þeir eiga von á einhverju stórkost-
iegu. Menn gera sér í hugarlund
ákaflega hefðbundna mynd af landa-
mærum kommúnistaríkja, hermenn
standa þar gráir fyrir járnum,
Sovétmenn og situr alla þá fundi,
sem Norðmenn og þeir eiga með sér
um málefni landamæranna sem hinn
opinberi fulltrúi Noregs.
Lund ofursti kvað samskipti þjóð-
anna á iandamærunum góð. Sjaldan
hefði komið til árekstra og aldrei
átaka en oft kæmu'fyrir atvik, sem
leiddu til fundar hans og Sovét-
manna. Sagði hann að þessir fundir
væru að meðaltali 10 á ári eða oftar
eftir þörfum. Hann sagði nokkrar
sögur, sem gefa nokkra hugmynd um
það, sem gerist á þessum landamær-
um. Fyrst var hann spurður um
flóttamenn. Um þá sagði hann
eftirfarandi sögur. Liðsforingi úr
landamærasveitum KGB flúði yfir
til Noregs. Ástæðan fyrir flótta hans
var sú, að honum hafði orðið á
yfirsjón og átti að leiða hann fyrir
herrétt, svo hann flúði. Hann gaf
upp nöfn á 15 Norðmönnum, sem
stunduðu njósnir fyrir Sovétríkin við
landamærin. Hinn flóttamaðurinn
var 13 ára strákur. Hann vildi
komast til Bandaríkjanna, því hann
hafði heyrt að þar þyrftu menn ekki
landamærin. Undantekningalítið
handtaka Sovétmenn þetta fólk,
yfirheyra það og halda því í 3 daga
en sleppa því svo. Af þessu sést að
víða eru landamærin ekki greinilegri
en svo, að menn fara yfir þau án þess
að vita af því.
Stranglega er bannað að taka
ljósmyndir við landamærin og fylgja
Norðmenn því banni fast eftir, en oft
er vandasamt að koma í veg fyrir að
ferðamenn brjóti þetta bann. Sovét-
menn eru fljótir að kvarta við
Norðmenn, ef þeir telja að þetta
bann sé brotið.
Lund ofursti taldi að aðeins tvennt
væri til stórra vandræða við landa-
mærin. Það væru fyrir það fyrsta
ferðamenn og aðrir, sem gerðu í því
að brjóta boð þau og bönn, sem norsk
stjórnvöld hafa sett um umferð og
hegðun við landamærin. Nefndi
hann sem dæmi myndatökur, óp og
köll og annað því um líkt. Sovétmenn
eru mjög viðkvæmir fyrir öllu slíku.
Á 10 ára afmæli Tékkóslóvakíu-inn-
rásarinnar dró til tíðinda á landa-
mærunum. Þá kom einhver fyrir
„Eru þessir gutu Kínverjar?”
gaddavírsgirðingar liggja eftir
landamærunum þverum og endilöng-
um, varðturnar á hverju strái og
skilti, sem vara við því að hér séu
jarðsprengjur.
Þannig er þessu ekki farið á
landamærum Noregs og Sovétríkj-
anna. Að visu eru þar varðturnar, en
þeir eru báðum megin landamær-
anna og þjóna því hlutverki að veita
útsýni yfir svæðið. Á stöku stað
hefur verið sett upp girðingarómynd,
sem virðist fremur þjóna mála-
myndahlutverki en því að vera
girðing.
Norðmenn og Sovétmenn nota
stólpa til að merkja landamærin,
Norðmenn gula og Sovétmenn rauða.
Þessir stólpar standa með vissu
millibili eftir öllum landamærunum
og norskur og sovéskur hver á móti
öðrum og liggja landamærin ná-
kvæmlega á miðju bilinu milli þeirra
en liggi þau á vötnum og ám er
miðlína látin ráða.
Sjáanlegur hernaðarlegur viðbún-
aður Sovétmanna og Norðmanna á
landamærunum er nánast enginn.
Meginaðsetur norskra hermanna er í
Sor-Varanger herbúðunum rétt utan
við Kirkenes. Meðfram landamærun-
um Noregs-megin eru með vissu
millibili fámennar sveitir hermanna
og búa þeir í skálum, sem einna helst
líkjast stórum sumarbústöðum. Um
20—30 menn eru í hverjum skála.
Sovétmegin á landamærunum er
næsta lítið að sjá. Þéttvaxið skóg-
lendi byrgir sýn, en þó má sjá stöku
byggingar og varðturna og í fjarska
Ijós frá bæjum og þorpum en ekkert
annað lífsmark. Við sáum ekki einn
einasta sovéskan hermann allan
tímann, jafnvel ekki þó að við
legðum það á okkur að standa í
rúmlega hálftíma uppi í 20 metra
háum varðturni á hæð 96 í Pasvik-
dalen með sterkan sjónauka límdan
við augun. Þegar Norðmenn voru að
því spurðir hvernig stæði á því að
nánast ekkert lífsmark væri að sjá
Sovétmegin, svöruðu þeir því til, að
það væri afar sjaldgæft að sjá
sovéska hermenn, því þeir hefðu um
það ströng fyrirmæli að láta bera
eins lítið á sér og hægt væri, þegar
þeir færu í eftirlitsferðir. Það kæmi
örsjaldan fyrir að þeir sæjust, nema
þá að þeir sjálfir vildu það eða að
komið væri að þeim að óvörum.
Við ræddum mikið við Egil Lund
ofursta en hann var fylgdarmaður
okkar í þessari ferð. Lund ofursti er
„Grensekommisær" þ.e. fulltrúi
norskra stjórnvalda við landamærin.
Þó að hann sé atvinnuhermaður og
liðsforingi er hann þarna nooður frá
starfsmaður dómsmálaráðiheytis-
ins. Hann sér um öll samskipti við
að ganga í skóla frekar en þeir vildu.
Luns ofursti sagði að mjög erfitt
væri að komast að landamærunum
Sovétmegin því að landsvæðinu upp
að landamærunum væri skipt niður í
belti, sem væri mjög vel gætt og að
ef einhver ætlaði að flýja Sovétríkin
ætti hann ekki að reyna það á
þessum landamærum. Um samskipt-
in við Sovétmenn sagði hann eftir-
farandi, sem dæmi. í fyrra haust
skutu norskir veiðimenn elgsdýr við
landamærin, en særðu það aðeins.
Dýrið synti yfir vatn á landamærun-
um og dó á bakkanum Sovétmegin.
Nú voru góð ráð dýr, því að
Norðmennirnir vildu fá feng sinn og
var haft samband við Sovétmenn, og
eftir nokkra klukkutíma var dýrið
komið yfir til Noregs aftur.
Oft kemur það fyrir að skíðafólk
og göngugarpar fara í ógáti yfir
ljósaskilti á landamærunum, sem
sneri í átt til Rússanna. Aðfararnótt
afmælisins var svo kveikt á skiltinu
og stóð á því á rússnesku „Sovéther-
inn burt úr Tékkóslóvakíu." Söku-
dólgurinn hefur ekki náðst og
Sovétmenn hafa ekki kvartað enn.
Hitt meginvandamálið eru hundar
sovésku landamæravarðanna. Þetta
eru grimm kvikindi, þjálfuð í þvi að
elta uppi og ráðast á fólk. Mikið er
um það að þeir sleppi frá húsbænd-
um sínum og þvælast þeir þá um
landamærahéruðin og leggjast á
búsmala og ráðast á fólk. Hafa þeir
oft gert mikinn usla við landamærin.
Majór í norska hernum, Magnus
að nafni, hélt stuttan fyrirlestur um
hlutverk norskra hersveita við
landamærin. Hlutverk þeirra á
friðartímum er fyrst og fremst
eftirlit. Ef til styrjaldar kæmi og
Reykjavik
Seltjarnarnes
Kópavogur
Mosfellshr.
Garðabter
Sigurgeir Sigurðsson bæjarstjóri:
Höfuðborgarsvæðið
Verður pólitík hemill á samstarf? Skipulagsmál hafi forgang Samgöngur, þjónusta, veitur Atvinnumál
Pólitík
Nýlega var haldinn aðalfund-
ur Samtaka sveitarfélaga á
höfuðborgarsvæðinu þar, sem
meðal annars var rætt um
verkefni Samtakanna á kom-
andi árum.
Mjög lítill ágreiningur er í
röðum sveitarstjórnarmanna á
höfuðborgarsvæðinu um mark-
mið þrátt fyrir ólíka pólitíska
samsetningu sveitarstjórnanna
er að þeim standa.
Pólitík hefur á þessu ári gert
töluvert vart við sig á þingum
sveitarstjórnarmanna og er það
mál manna, að þar verði að fara
að öllu með gát þannig, að
markmiðin gleymist ekki í hita
hins pólitíska leiks.
Hvergi eru þessi mál við-
kvæmari, eh einmitt hér á
höfuðborgarsvæðinu, þar sem
hagsmunamál sveitarfélaganna
eru svo nátengd að ákvörðun
eins hefur áhrif í þeim öllum.
Með þessu er þó ekki átt við að
allt eigi að vera óbreytt, eng;u
megi hagga.
Hin ólíka pólitíska samsetn-
ing sveitarstjórnanna hlýtur að
gera það að verkum að stefnu-
mótun og leiðir verða ólík milli
staða.
Þau mál, sem tengja okkur
saman eru þó fleiri og verður
hér drepið á nokkur.
Skipulagsmál
Sá málaflokkur sem að allra
mati er hér þýðingarmestur eru
skipulagsmálin og þá í víðtækri
merkingu.
Samkomulag hefur nú tekist
milli sveitarfélaga á höfuðborg-
arsvæðinu um, að koma á
víðtækri samvinnu í skipulags-
málum með það að leiðarljósi,
að skipuleggja svæðið sem eina
heild og forðast þá árekstra,
sem upp hafa komið milli
sveitarfélaga og stafa af sam-
bandsleysi (t.d. Fossvogsbraut
og veg í Garðabæ).
Rétt er að taka það skýrt
fram, að með þessari skipulags-
samvinnu er ekki verið að taka
nein völd frá heimamönnum og
færa í hendur stofnunar, heldur
er hér um að ræða stofnun
„þekkingarbanka" í skipulags-
málum, sem ætlast er til, að
skipulagsnefndir og deildir
sveitarfélaganna noti í ríkum
mæli við störf sín.
Þessi „þekkingarbanki" okkar
verður byggður upp af gögnum
úr aðalskipulagsvinnu allra
sveitarfélaganna og vegur þar
þyngst hlutur Þróunarstofnunar
Reykjavíkur, sem jafnframt
hefur þjálfuðu starfsliði á að
skipa, sem fengur væri að.
Samgöngur, pjónusta,
veitur
Samgöngur og hverskonar
þjónusta innan svæðisins er það,
sem íbúarnir taka rnest eftir og
finna mest fyrir.
Fjögur fyrirtæki annast fólks-
flutninga innan svæðisins
S.V.R. í Reykjavík og Seltjarn-
arnesi, S.V.K. í Kópavogi til
Reykjavíkur, Landleiðir frá
Hafnarfirði og Garðabæ til
Reykjavíkur og í Mosfellssveit
er ekið á Ártúnshöfða í veg fyrir
S.V.R. Á sviði samgöngumála
svæðisins er talið að gera mætti
stórátak til bættrar þjónustu og
jafnvel um leið til sparnaðar.
Samvinna hefur tekist á
ýmsum sviðum t.d. í brunavörn-
um milli Reykjavíkur, Kópa-
vogs, Seltjarnarness og Mos-
fellssveitar til mikils öryggis og
hagsbóta fyrir alla aðila. Sam-
starf er einnig í öðrum málum
og er þar lang veigamest sala
Iíitaveitu Reykjavíkur á vatni
til Kópavogs, Garðabæjar,
Hafnarfjarðar og Mosfellssveit-
ar. Nærtæk þjónustusvið, sem
þó tengjast afskiptum ríkisins
eru til dæmis heilsugæzlu- og
skólamál, sem vissulega bjóða
upp á ótal möguleika til sam-
starfs og hagræðingar.
Atvinnumál
Nátengd skipulagsmálun eru
atvinnumál svæðisins, sem fyrir
löngu eru orðin það tengd, að
erfitt er að greina þar nokkur
sveitarfélagsmörk.
Svæðinu má þó skipta í tvennt
ef við miðum við umdæmi
verkalýðsfélaga þ.e. annars veg-
ar Hafnarfjörður, Garðabær og
hins vegar öll hin sveitarfélögin.
Á árunum 1967—68 bar nokk-
uð á „verndar stefnu" á Hafnar-
fjarðar-svæðinu, en nú mun
slíkt löngu liðin tíð.
Uppbygging skipulagsstofn-
unar og sameiginlegrar atvinnu-
málanefndar fyrir höfuðborgar-
svæðið er mikilvægasta verkefni
líðandi stundar hér á svæðinu.
Öflugt atvinnulíf og skynsam-
leg uppbygging verða að haldast
í hendur svo að vel fari.