Morgunblaðið - 28.10.1978, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. OKTÓBER 1978
33
Margrét Þorsteinsdóttir
frá Skipalóni — 80 ára
Skelfing er ég fegin að Magga
mín á Lóni er á sínum stað og
getur glaðst með glöðum þrátt
fyrir 80 ár að baki. En auðvitað
heitir hún ekki Magga heldur
Margrét og og er fædd að Möðru-
völlum í Hörgárdal 28/10 1898.
Stjórnuðu foreldrar hennar þá búi
fyrir Hjaltalín, skólastjóra, en þau
voru hjónin Gunnlaug Gunnlaugs-
dóttir og Þorsteinn Daníelsson,
bjuggu þau hjón lengst af á
eignarjörð sinni Skipalóni, eða
Lóni eins og það er kallað í
daglegu tali. Þorsteinn var náinn
ættingi Þorsteins Daníelssonar
eða Daníelsens, þess er gerði
garðinn frægan á Lóni á öldinni
sem leið. Var hann, sem kunnugt
er frægur kirkju- og skipasmiður,
auk þess sem hann var einn
mestur athafnamaður á norður-
landi, og þó víðar væri leitað.
Gunnlaug móðir Möggu ólst upp á
Lóni. Móðir hennar hét Ragnheið-
ur Einarsdóttir. Kom hún sem
kornabarn að Lóni eitt haustkvöld
í myrkri og slagviðri. Maður innan
úr Kræklingahlíð, hafði verið
sendur með litla barnið, sem átti
að fara í fóstur út í Ytra-Kot.
Vegna óveðurs vildi Daníelsen
húsbóndi ekki lána ferjuna yfir
ána um kvöldið, og bauð þeim
gistingu. Um morguninn bjóst
næturgesturinn til ferðar, en þá
tók Daníelsen til sinna ráða og
sagði, að best væri að skiija litlu
stúlkuna eftir, hann skyldi sjá um
hana. Varð því barnið eftir á Lóni
og ólst þar upp sem dóttir þeirra
Daníelsenshjóna. Giftist hún síðar
einum skipstjóra Daníelsens,
Gunnlaugi að nafni Gunnlaugs-
syni. Vorið 1864 fórst skip Gunn-
laugs í miklu óveðri með allri
áhöfn. í maí sama vor fæddist
Gunnlaug og var heitin eftir föður
sínum. Ragnheiður var kyrr á Lóni
og vandað var til uppeldis litlu
stúlkunnar, gekk Gunnlaug í
Laugalandsskóla þegar fram liðu
stundir, bjó hún að þeirri skóla-
göngu alla ævi að hún sagði.
Ragnheiður á Lóni var falleg kona
og miklum mannkostum búin.
Eg hef líklega verið fjögurra
ára, þá var ys og þys mikill í
Möðruvallabæ. Fólkið var að búa
sig á ball að Lóni. Foreldrar mínir
og Valtýr bróðir minn voru
ferðbúin. Þá kom Olafur minn
Davíðsson, sem um þær mundir
var athvarf mitt og uppalandi og
sagði: Hulda verður líka að fá að
fara á ballið." Ég var dubbuð upp
og dúðuð í skyndi og Ólafur reiddi
mig á hnakknefinu út í Lón.
Heiðríkt var og tunglskin, Ennþá
man ég hvað ég hreifst af birtunni,
Frjálslyndi, framsókn og sálar-
jafnvægi vinar míns Ingólfs Jóns-
sonar skálds og rithöfundar frá
Prestbakka, hefir mér ætíð virst
vera á hærra stigi, en margra
annarra sem ég hefi þekkt. And-
legur vinur og félagi hugsjóna
minna, góðgjarn vitur og fróður,
það birtir fyrir augum, þegar ég
þegar í hlað kom að Lóni. Ljós var
í hverjum glugga og veðrið svona
bjart. Hvílík dýrð. Ólafur fór með
mig stundarkorn út í danssalinn,
sem var pakkhús og stóð austan
við hlaðið gegnt bæjarhúsunum.
Það stóð naumast til, að ég tæki
virkan þátt í fagnaðinum í dans-
salnum, en Ólafur vildi að ég
kynntist sem flestu, þótt ung væri,
og enn man ég seiðandi tóna
harmónikunnar og dillandi dans-
inn, þó langt sé um liðið. Leið
okkar Ólafs lá nú inn í baðstofu,
þar var Magga yngsta barnið á
bænum. Lékum við okkur saman
allt kvöldið að gullunum hennar.
Þarna hófust ckkar fyrstu kynni
og síðan hefur mér þótt vænt um
Möggu. Hún var glöð og elskuleg
lítil stúlka, og þó árin hafi færst
yfir hafa þau furðu lítið breytt
henni, sama glaðværðin og hjarta-
hlýjan fylgja henni, öllum vildi
hún gott gera og skapið var
einstakt. A æskuárum hittumst
við oft, Magga kom til kirkju að
Möðruvöllum og við lékum okkur
eftir messu. Eftir að flutt var til
Akureyrar fékk hún stundum að
skreppa í kaupstaðinn og þá
notuðum við tækifærið og deildum
geði saman. Fór ávallt vel á með
okkur. Magga var mjög kærkomin
gestur, það var óhætt að masa við
hana, eins og ungum stúlkum er
títt, það fór ekki lengra.
Sumarið 19Í9 var ég í kaupa-
vinnu á Lóni í þrjár vikur, var að
vinna fyrir fóðri handa hesti, sem
ég átti. Þessi kaupavinna var mér
til mikillar gleði. Ég kom að Lóni á
sunnudagskvöldi, seint á tún-
slætti, var tekið á móti mér með
mestu blíðu. Allskonar kræsingar
voru á borð bornar, því Gunnlaug
átti jafnan góðan mat í búri sínu.
Aliðið var kvölds, þegar mér var
vísað til sængur frammi í stofu.
Mér fannst alltaf sérstakur
virðugleiki yfir stofunni á Lóni og
raunar öllum húsum, sem Daníel-
sen hafði byggt þar, fyrir um 100
árum. Þá voru 100 ár í augum
ungrar stúlku heil eilífð. Gunnlaug
kom með bók og lagði á borðið hjá
mér með þeim ummælum, að ég
skyldi lesa hana, hún væri svo
skemmtileg, og svo bætti hún við,
„þú þarft ekkert að flýta þér á
fætur í fyrramálið, sofðu bara eins
lengi og þú getur.“ Mig rak í
rogastans, ég vissi ekki annað en
kaupafólk væri rifið upp eld-
snemma yfir sláttinn, en svona var
Gunnlaug. En nú minntist ég orða
móður minnar, er ég kvaddi hana
um morguninn: „Mundu nú eftir
að standa þig vel í kaupavinnunni,
og láta engan bilbug á þér finna,
rifja upp samverustundir okkar,
og rifja upp vegna sextugsafmælis
hans.
Ingólfur er fæddur á Kvenna-
brekku í Miðdölum Dalasýslu.
Foreldrar hjónin frú Guðlaug
Bjartmarsdóttir frá Neðri-Brunná
í Dalasýslu og séra Jón alþingis-
maður, fýrr.v. skólastjóri og
skjalavörður, fræðimaður, Guðna-
son frá Ospaksstöðum, Staðar-
hreppi, V.-Hún.
Ingólfur lauk kennaraprófi 1940
og hefir helgað líf sitt að mestu
leyti kennslustörfum við miklar
vinsældir og einlæga þrá að víkka
sjóndeildarhring nemenda sinna.
Þýðingarmætt fyrir alla aðilja,
varanleg og mikilsvirði. Vinur
minn er mikilmenni og góður
maður, það lýsir sér mjög vel í
hinum fjölmörgu barnabókum
hans, sem eru ljóst og skipulega
ritaðar.
í einkalífi er Ingólfur hamingju-
maður á hina ágætustu eiginkonu
frú Margréti kennara frá Reykja-
bóli í Skagafirði.
Sendi ég þeim hjónum innileg-
ustu heillaóskir.
Helgi Vigfússon
þó þér þyki vinnan erfið. Um
morguninn höfðu orð mömmu
vinninginn, þó freistandi væri að
lúra. Heyskapurinn gekk eftir
öllum vonum. Þá voru engar vélar, ,
fólkið kepptist við með gömlu
verkfærunum. Farið var á engjar
og allt lék í lyndi. A kvöldin þegar
komið var af engjum var spilað og
sungið, því orgel var á Lóni.
Þorsteinn bóndi veiddi silung i
ánni og vel var skammtað. Þegar
vel veiddist skrapp hann inn í
kaupstað með silung og gaf
kunningjunum. Það var svo bless-
unarlega lítið hugsað eða talað um
peninga á Lóni, greiðvikni var þar
mikil, en lítið hugsað um endur-
gjald, eftir því sem mér virtist.
Kemur mér oft í hug vísan hans
séra Matthíasar, þegar ég hugsa
til Lónsfólksins:
„Hver sem á himneska auðinn
frá honum stelur ei dauðinn.
Þó eigi hann ekki'á sig kjólinn,
er hann samt ríkari en sólin.“
Systkinin á Lóni voru þrjú.
Gunnlaugur var elstur. Hann fór
ungur til Reykjavíkur og veitti um
skeið kaffihúsinu Asbyrgi for-
stöðu, það var í Kirkjustræti 4.
Var það eitt með fyrstu kaffihús-
um í bænum. Síðan fór hann til
Danmerkur og gerðist blaðamaður
í Árósum. Hann þótti vel gefinn,
sérstakt lipurmenni, ijúfur í skapi
og hinn mesti fagurkeri. Kunnug
kona, sem var um langt árabil
samtíða honum í Árósum lét mikið
af vinsæidum hans þar í borg.
Kom það best fram við jarðarför
hans, sagði hún. Þar var mikið
fjölmenni, fjöldi prúðbúinna
kvenna fylgdu honum til grafar, og
aldrei höfðu sést þar fyrr svo
margir pípuhattar við jarðarför.
Mikil erfisdrykkja var að lokinni
athöfninni á veitingahúsi því sem
Gunnlaugur var um langt árabil
tíður gestur. Hinn bróðirinn hét
Þorsteinn, fór hann til smíðanáms
16 ára unglingur til Akureyrar, en
var oft með annan fótinn heima á
Lóni og veitti foreldrum sínum
margvíslegan stuðning. Þorsteinn
stundaði smíðar alla ævi. Hann
var ákaflega söngvin eins og þau
systkini öll. Söngfélagið Geysir
átti þar öflugan liðsmann, þar sem
Þorsteinn var. Veit ég ekki betur
Rannsókn á viðhorfum
til hamlaðra á vinnumark-
aðinum, sem gerð var að
tilhlutan endurhæfingar-
ráðs og unnin af þeim
Guðrúnu Jóhannesdóttur,
Haraldi Ólafssyni og Þor-
birni Broddasyni í Félags-
vísindadeild Háskóla Is-
lands, lauk með nýútkom-
inni skýrslu. Er þar skýrt
frá könnuninni, sem gerð
var. En hún sýnir í stórum
dráttum viðhorf ákveðins
hóps til „hamlaðra á
vinnumarkaðinum44.
Um var að ræða 87 manna hóp,
sem valinn var svo til af handahófi
í 45 fyrirtækjum. Annars vegar
voru 52 verkstjórar og atvinnurek-
éndur, sem sáu um mannaráðning-
ar og hins vegar starfsmenn. Alls
komu fram 165 hamlaðir i könnun-
inni og voru 107 ennþá við störf.
Ekki voru allir þessir 107 stöðugir
starfskraftar, þar sem stór hópur
þeirra var áfengissjúklingar, sem
margir hverjir mættu óreglulega,
eins og segir í samantekt aftast í
skýrslunni. Áfengissjúklingarnir
valda því smáskekkju.
Athyglisvert þótti hve margir fá
aðstoð við útvegun atvinnu eða
72%. Þáttur hinna ýmsu stofnana
s.s. spítala og skóla er greinilega
mjög mikill á þessu sviði (41%)
en húsið „Lón“ á Akureyri hafi
verið nefnt því nafni til heiðurs
honum. Meðal kunningja og vina
var hann alltaf kallaður Steini frá
Lóni. í minni æsku., spilaði hann á
flestum böllum á Akureyri og var
eftirsóttur „musikant". Steini var
hvers manns hugljúfi, vildi allra
greiða gera, enda vinsæll með
afbrigðum.
Á æskuárum leitaði Margrét sér
menntunar, bæði á Akureyri og
Reykjavík, en lengst af var hún
heima á Lóni hjá foreldrum sínum
og var þeim stoð og stytta, og
ömmu Ragnheiði. Hún var lík
bræðrum sínum, ljúf í lund og vildi
greiða götu samferðafólksins eftir
mætti. Bókelsk var hún eins og
mamma hennar og mikill dýravin-
ur.
í febrúar 1928 giftist Magga
Sigurjóni Kristinssyni, sem var
ættaður úr Skagafirði. Bjuggu þau
á Lóni í 19 ár. Hún var svo lánsöm
að geta á þessum árum veitt
foreldrum sínum öruggt athvarf,
þegar aldur færðist yfir þau.
Gunnlaug lést árið 1934 og Þor-
steinn 7 árum síðar. Þau hjón
eignuðust 7 börn, 5 dætur og tvo
syni, eru þau öll mesta myndar-
fólk. Eru dæturnar allar vel giftar,
Björg á fyrir mann Árna Ingólfs-
son, stýrimann, búa þau á Akur-
eyri. Gunnlaug fór til Ameríku til
framhaldsnáms í hjúkrun, stað-
festi þar ráð sitt, giftist þar
sérstaklega þegar um er að ræða
andlega hamlaða. Starfsemi
starfsdeildar Öskjuhlíðarskólans
er til mikils sóma á.því sviði og
verðugt framtak segir þar. Enn-
fremur er þáttur vina og ættingja
stór eða 31 %, en óvíst að hann sé
stærri en almennt gerist og gengur
á vinnumarkaðinum, þar sem
samanburðartölur eru ekki fyrir
hendi.
Það kom greinilega í ljós, að
viðhorf til hamlaðra var mjög
mismunandi eftir því hvers eðlis
hömlunin var. Þeir sem höfðu setið
inni (þ.e. félagslega hamlaðir)
voru einna verst settir. Þar næst
komu áfengissjúklingarnir, sem
voru ekki vinsælir starfsmenn
vegna óstöðugleika í vinnu. Þó var
viðhorfið til þeirra sem einstakl-
inga annað. Þar á eftir komu
andlega hamlaðir, sem í mörgum
tilvikum voru taldir annars flokks
starfsmenn. Viðhorfið til geð-
veikra var oft óttablandið, niðr-
andi og þeir teknir með fyrirvara.
Hins vegar var í mörgum tilvikum
talið að þroskaheftir gætu gert
ýmislegt, værii þeim gefin tæki-
færi og þeim stjórnað. Viðhorfið
var einna jákvæðast til einstakl-
inga, sem voru líkamlega hamlað-
ir. Enginn neitaði líkamlega höml-
uðum beint um vinnu. En húsnæði
og vinnuaðstaða þeirra fyrirtækja,
sem athuguð voru, virtust í
yfirgnæfandi meirihluta ekki gera
ráð fvrir starfsmanni í hjólastól
(87% j.
Robert Custis fasteignasala í
Bandaríkjunum. Erla býr í Kefla-
vík, hennar maður er Kjartan
Sigurðsson útgerðarmaður. Ölína
býr á Akureyri gift Óla Valde-
marssyni, kjötiðnaðarmanni. Val-
ur Valsson, aðstoðarbankastjóri
Iðnaðarbankans í Reykjavík er
giftur yngstu systurinni Guðrúnu.
Eldri bróðirinn Þorsteinn er látinn
fyrir nokkrum árum, fórst hann í
bílslysi, hann var kvæntur Önnu
Jónsdóttur, ættaðri úr Reykjavík.
Tómas er trésmiður og á heima á
Akureyri.
Árið 1947 fluttu þau Lónshjón
með öll börn sín til Akureyrar. Um
þær mundir voru að gerast miklar
byltingar í landi voru, verið að
snúa öllu við. Erfitt var að stunda
einyrkjubúskap með mörg ung
börn og húsbóndinn frekar heilsu-
veill. Eftir 12 ára búsetu á
Akureyri missti Magga mann sinn,
og varð hún þá að vinna hörðum
höndum, lengst mun hún hafa
unnið í Stjörnu-apóteki. En bót
var í máli að börn hennar reyndust
henni mæta vel og hlý vinátta var
ávallt meðal fjölskyldunnar. Mikið
saknaði hún Þorsteins sonar síns,
sem hafði verið henni svo eftirlát-
ur og góður, en hún bjó lengi með
sonum sínum, eftir að dæturnar
fóru að heiman. Það er mikið
þrekvirki að koma upp stórum
barnahóp, við heldur knöpp kjör
og halda jafnan gleði sinni, en það
hefur Magga gert með miklum
sóma. Enn hefur Magga það til að
senda mér línu, hafa mörg bréf
farið okkar á milli síðan ég hvarf
af mínum æskuslóðum fyrir 55
árum síðan. Hún vissi, sem var, að
ég hafði gaman af að frétta frá
minni æskubyggð. Þökk sé henni
fyrir það. Ég þakka Möggu vin-
konu .minni góða vináttu og vona
að árin sem eftir eru verði henni
blessunarrík. Ellin verður mörgum
erfið, en Magga hefur verið þeirri
gáfu gædd að geta snúið flestu á
betri veg. Vona ég að sú gáfa
endist henni til leiðarloka. Börn-
um hennar sendi ég einnig kærar
kveðjur og vona að Lónslundin
fylgi þeim og þeirra niðjum sem
lengst. Ég óska ykkur öllum til
hamingju með daginn.
Almennt var talið að hamlaðir
mættu afgangi við atvinnuum-
sóknir og fyrir því ýmsar ástæður,
svo sem slysahætta, samstarfs-
fólkið, vélar og ekki sist lítil
starfsþjálfun.
í niðurlagi er sagt greinilegt, að
þörf sé á markvissri stefnumörkun
í endurhæfingu og þjálfun hjá
hinu opinbera. Er þar fjallað um
endurhæfingu, létta afþreyingar-
vinnu, þjálfun og endurmenntun
og verndaða vinnustaði.
Eru taldir upp verndaðir vinnu-
staðir á Stór-Reykjavíkursvæðinu:
Múlalundur með 40 starfsmenn, en
þar nutu á síðasta ári 50—60
manns endurhæfingar; Reykja-
lundur með 40—50 manns í vinnu í
plastiðnaði með 10—30 stunda
vinnuviku; Tæknivinnustofa
Öryrkjabandalagsins með 14
starfsmenn í vinnu og meginverk-
efni samsetning og viðgerðir
gjaldmæla í leigubifreiðar;
Blindravinafélag Islands með
8—12 einstaklinga í vinnu við
körfugerð o.fl. og Blindrafélagið
með 11—12 við sams konar vinnu;
Bergiðjan .við Kleppsspítala, þar
sem 8 sjúklingar vinna við að
steypa upp byggingareiningar og
ste.vpumót ’og ennfreniur er þar
hellusteypa og saumastofa. Á
vegum Endurhæfingarráðs ríkis-
ins er starfrækt skrifstofa, er
annast starfs- og hæfnisprófanir,
og nýlega tók til starfa á vegum
Reykjavíkurborgar sérhæfð vinnu-
miðlun fyrir öryrkja.
Ingólfur Jónsson rit-
höfundur - Sextugur
Ilulda Á Stefánsdóttir
J ákvæðast viðhorf til
líkamlega hamlaðra