Morgunblaðið - 12.11.1978, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. NOVEMBER 1978
„Skálateigsstrákurinn heldur sínu striki , heitir
síðara bindi minninga Þorleifs Jónssonar, sem Jóhannes
Helgi hefur fært í sögubúning.
Veröld Skálateigsstráksins, sem stendur á áttræðu, er
veröld sem var. veröldin sunnan, austan, norðan og
vestan. í bókinni eru sjötíu kaflar um menn og málefni á
öldinni sem er að líða, og eru hátt á fjórða hundrað
manns af öllum landshornum nefndir til sögu,
þjóðkunnir stjórnmálamenn og íslenskur aðall til sjós og
lands. Nafnaskrá fylgir bókinni — auk eftirmála.
Verður hér gripið niður hér og hvar í bókinni.
Júiíus Björn Blöndal
— og rauðmaginn
Ejí tók einn hrufííiara í Grinda-
vík og hefði íietað tekið annan uppí
á Kjalarnesi — en af því að hann
var bláfátækur ofí skáidmæltur að
auki sá ég í ftegnum fingur við
hann. Ef; var því blindur og
heyrnarlaus meðan éf; stóð við hjá
honum. Sumir bruffparar urðu
ókvæða við heimsóknir löfíffæslu-
manna — eins oj; sá í Flóanum
sem skellti hlandkoppnum á höf-
uðið á Birni Blöndal löf'f'æslu-
manni. SpeKÍllinn birti mynd af
þessu — o;; menn hióffu mikið.
Júlíu Ilavstein sýslumaður á
Húsavík var mjöf; manneskjulefft
yfirvald, vissi sem var að marffir
fátækir menn drýffðu tekjur sínar
með framleiðslu á þessu fflundri.
Eitt sinn hrinffdi Björn í hann ok
var mikið niðri fyrir, saffðist hafa
t;run um stórbruf;g í umdæminu og
kvaðst koma með morgni.
Þegar Björn kom kallaði Júlíus
á dóttur sína á táningaaldri og
sagði: Farðu nú til hans Jónsa og
biddu hann að láta okkur Björn
Blöndal hafa rauðmaga.
Svo átu þeir rauðmagann — og
Björn leitaði að máltíð lokinni hjá
hinum grunaða — án árangurs og
hvarf við svo búið suður.
Bruggarinn og rauðmagasalinn
var einn og sami maður. Hann
fékk tíma til að fjarlægja tækin og
framleiðsluna.
Þessum fjanda — banninu —
var svo aflétt 1934 og allir
almennilegir menn urðu guðs
lifandi fegnir.
Þaö er magnið sem gildir
Eg hef áður sagt frá því hve
greiðugur Magnús bæjarfógeti var
að ábekja víxla fyrir menn. Það
var varla til sá lítilmagni í
Firðinum að hann ætti ekki hauk í
horni þar sem Magnús var. Einn
þessara manna var Björn
Vigfússon, alltaf kallaður Bjössi
Vigg. Hann hafði verið til sjós, en
fór í land þegar þrekið fór að bila.
í gamla daga þurfti þrekmenn á
besta aldri til sjósóknar. Harðrétt-
ið var slíkt, vosbúðin, allt dregið á
handfæri. Liðleskjur fóru aldrei á
sjó, þær hefðu komið að landi lík.
Bjössi Vigg bilaður á öðru auga,
tók heilmikið í nefið og þótti
sopinn • góður, drakk stundum
kogara. Þegar hann hætti á
sjónum fór hann að gugta við að
selja fisk við húsdyr, ók honum á
handvagni ura bæinn. Mest var
þetta smáfiskur sem hann keypti
af bátunum, stundum þyrsklingur
sem hann reri eftir í þarann
norður með Alftanesinu. Bjössi
Vigg- byrjaði að selja nyrst í
bænum og gekk bærilega í fyrstu,
en eftir því sem sunnar dró í
Þvrlciíur Jónsson
bæinn'varð salan tregari, því að
flestir sunnanbæjarmenn áttu
næga soðningu, því að þeir reru.
Hellubræður reru, Helgi í Mels-
húsum og Ásbúðarfólk, og því
lækkaði fiskverðið hjá Bjössa Vigg
eftir því sem sunnar dró og syðst
seldi hann nokkrum aurum undir
kaupverði.
Bjössi Vigg ók því ætíð tómum
vagni heim að kvöldi og var hinn
hreyknasti. Menn sögðu þá gjarn-
an við hann:
Það hefur gengið vel hjá þér eins
og fyrri daginn. Tómur vagn.
Ojá, svaraði Bjössi, Ég losnaði
við allt.
Jahájá, þú þénar þá vel.
Oooo, ekki mikið. Ég sló af
þessu, sagði Bjössi.
Ekki þó niður fyrir kaupverð?
Jú — það fór slatti undir
kaupverði að sunnanverðu.
Nú — hvað er þetta maður, þú
verður þá að hætta þessu. Það fær
enginn kaupskapur staðist svona.
Bjössi Vigg lokaði þá auganu og
sagði:
Jú — sko, ég' hef alltaf upp úr
þessu, það gerir umsetningin, það
gerir mengdin, gói minn.
Einú sinni var ég staddur hjá
Magnúsi bæjarfógeta og sýslu-
manni þegar Bjössi Vigg kom og
var rakur.
Ég þarf að biðja yður um
uppáskrift á framlengingu, sagöi
Bjössi við Magnús.
Hvað -er að heyra þetta, sagði
Magnús. Þér voruð hér í gær og ég
skrifaði uppá víxilinn.
Bjössi Vigg lokaði heila auganu
ogsagði:
Ég týndi honum, bæjarfógeti.
Usssss, sagði Magnús þá góðlát-
lega og skrifaði uppá nýja fram-
lengingu.
En þessum megið þér ekki týna,
Björn minn.
Með þeim orðum kvaddi gamli
maðurinn Bjössa Vigg að þessu
sinni.
— / síðara bindi minninga
Þorleifs Jónssonar, sem
Jóhannes Helgi skráir
Enginn veit uppá hve marga
víxla Magnús skrifaði fyrir lítil-
magna — en sá fjöldi var með
ólíkindum.
Kjólfötin — og höfnin
Það var minnir mig 1938 að
menn bárust næstum á banaspjót
út af hafnarmálinu. Svo hart var
barist. Emil Jónsson var þá orðinn
bæjarstjóri og bæjarverkfræðing-
ur. Hann taldi alla vankanta á að
byggja hafnargarð að vestanverðu,
botninn myndi bresta undan
þunga garðsins, hann væri leirfull
hraunkvos. Þess vegna þyrfti að
þétta botninn undir garðinum með
ókjörum af smágrjóti svo mann-
virkið sykki ekki í drulluna.
Skoðun Emils byggðist á mæling-
um sem hann hafði sjálfur gert og
komu heim og saman við álit
Ólafur Thors
dansks verkfræðings Langvads
sem íslendingum er að góðu
kunnur.
Finnhogi Rútur Þorvaldsson.
seinna prófessor rannsakaði stað-
hættí, mældi og reiknaði og komst
að þeirri niðurstöðu að nægja
myndi að demba í botninn stór-
grýti sem nærtækt var að byggja
á þeirri undirstöðu. Ódýrari lausn
sem sé.
Síðan hófust flokkadrættirnir.
Það var boðað til borgarafundar
og rifist þar og á götum og í
blöðum og Emil hundskammaður.
Ég fór meira að segja heim til
hans og las honum pistilinn og
hann varð svo reiður að hann
gránaði niður á háls. Mynd af
mælingarstaur, eignaður Emil,
birtist í blaði mínu og þessi texti
settur undir: Sá tekur nú úr á
vestanáttinni!
Ég skrifaði heilmikið í blað mitt
og sparaði ekki púðrið og þar
birtust líka nafnlausar greinar og
þær skrifuðust auðvitað á minn
reikning sem ábyrgðarmanns og
ég var lögsóttur, fékk á mig þrjú
fjögur meiðyrðamál frá Emil.
Málflutningsskrifstofa Stefáns Jó-
hanns Stefánssonar, síðar ráð-
herra, tók málið að sér.
Ég varði þau sjálfur, en Magnús
Jónsson sem þá var enn sýslumað-
ur, dæmdi í þeím. Ég slapp við
sektir í tveimur málanna, ummæli
mín aðeins dæmt dauð og ómerk,
en í hinum tveim var ég dæmdur í
sektir, sem mér datt auðvitað ekki
í hug að borga.
Svo líður og bíður. Friðjón
Skarphéðinsson, síðar dómsmála-
ráðherra, er settur sýslumaður,
prýðilegur maður, og fulltrúi
Stefáns Jóhanns verður
Guðmundur. í. Guðmundsson.
síðar ráðherra, þá nýbakaður
lögfræðingur.
Dag einn ganga þeir tvímenn-
ingar á fund minn og skora á mig
að greiða skuldina.
Hvað ég hafi sagt? Ég sagði
stutt og laggott:
Nei. Ef ég hefði ætlað að borga
þá væri ég fyrir löngu búinn að
því. Ég myndi ekki borga neitt.
Það skildu þeir ekki — sem
kannski var ekki von.'
Það er auðskilið, sagði ég — Ég
hef annað við peningana að gera.
Ég á aðeins börn og skuldir; húsið
allt veðsett. Þið fáið ekki krónu.
Þá verðum við að gera fjárnám.
Veskú. Gerið það.
Friðjón er sestur þegar hér er
komið sögu og byrjaður að bóka,
en Guðmundur eins og hann er
langur til er að nudda í mér að
benda á eitthvað til fjárnáms.
Ég bendi ekki á neitt, segi ég —
og ég hef ekki fyrr sleppt þeim
orðum en mé hugkvæmist að leika
á þá. Ég hugsa og er fljótur að því:
Emil Jónsson
Þeir eru nýbakaðir. Kjólfötin. Eg
leik á þá. Ég bendi á kjólfötin. Það
er bannað að gera fjárnám í
íverufatnaði.
Ég átti tvenn kjólföt, hafði ekki
farið í hin fyrri nema tvisvar
þrisvar sinnum þegar ég fór að
fitna og keypti mér þá önnur.
Svo ég segi:
Jóhannes Ilelgi
Jú annars, ég man þaö núna,
kjólfötin mín, þau hanga heima,
þau eru fjórum fimm sinnum virði
þess arna sem þið eruð að skarka
út af. Ég hef bara farið tvisvar í
þau. Ég bendi á þau. Þau eru ekki
íverufatnaður, heldur viðhafnar.
Og þeir bíta á agnið.
Ég veiði þá á þennan öngul — og
þar dingla þeir.
Þeir dingla þar enn.
Um kvöldið hringir húsbóndi
Guðmundar I. til mín, Stefán
Jóhann Stefánsson. Við þúuðumst
því að við höfðum oft hist í
réttarsalnum.
Þetta var ljóti grikkurinn sem
þú gerðir mér., segir hann.
Ááá — jæja, segi ég.
Já, segir hann.
Nú — segi ég, þú fékkst andvirði
þinnar kröfu og vel það. Ég skal
passa að mölur komist ekki í
kjólskrattann uns hann verður
seldur.
Ertu snarvitlaus, segir hann. —
Hvernig heldurðu að yrði litið á
það ef ég færi að selja fötin utan
af kollega mínum — á uppboði?
Það yrði hlegið að þér, segi ég.
Ég ætla að auglýsa hann á minn
kostnað þegar hann verður seldur
— og Alþýðuflokkinn um leið.
Þetta er ekki hægt, segir hann.
Þeir áttu að vita, segi ég,
prófmennirnir.
Ég hló.
Kjóllinn hangir enn á sínu
herðatré í Hafnarfirði.
Ég hef aldrei farið í hann síðan
fjárnámið var gert. Ég á hann
ekki. Það eru aðrir sem eiga hann
— þeir geta sótt hann þegar þeir
vilja.
Nú — en höfnin. Hafnargarður-
inn, hann var siðan byggður
samkvæmt forskrift Emils. Ósköp-
in öll af efnismagni fóru í hann og
eitthvað seig hann, oftar en einu
sinni og þurfti að hækka hann,
kannski ekki tiltökumál. Hann er
mikil og góð vörn fyrir höfnina og
hafnarmannvirkin. Emil hafði rétt
f.vrir sér, en ekki er þar með sagt
að Finnbogi hafi ekki haft jafn
rétt fyrir sér. Á það reyndi aldrei.
Rétturinn til að benda á eitt-
hvað? Af hverju manni sé uppá-
lagt að benda á eitthvað? Það
verða allir mcnn að vita, þú og
lesandinn, allir menn. Það er
réttur manns að benda á muni til
lögtaks eða fjárnáms. Þú átt
kannski ritvél, úrelta tík, sem þig
langar að losna við eða bilað
útvarpstæki, kannski hvort-
tveggja, þá bendirðu á það og
eitthvert fleira drasl og þegar
fógeti telur að komið sé andvirði
skuldarinn, kröfunnar, þá lokar
hann réttinum og bannar þér að
ráðstafa tilteknum munum. Síðan
verður það sótt og selt og þú
sparar þér kannski ferð útí
öskutunnu. En ef þú reigir þig og
segir: bendi ekki á neitt, þá svipast