Morgunblaðið - 10.12.1978, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ. SUNNUDAGUR 10. DESEMBER 1978
Almennt heíur því verið haldið fram að trúhneigð
væri minnkandi þáttur í fari okkar íslendinga og því
til staðfestingar meðal annars bent á dræma
kirkjusókn hér á landi. Nú hefur það hins vegar verið
staðfest með rannsóknum að kirkjusóknin er alls ekki
réttur mælikvarði á trúhneigð okkar eða trúariðkanir
heldur erum við íhæsta máta trúuð þjóð með mjög
fjölbreytta og fordómalitla trúhneigð.
Guðstrú
Aðeins þrír af hundraði Islend-
inga telja sig trúlausa. 15% telja
sig mjög trúaða, 63% nokkuð
trúaða og 19% segjast lítilsháttar
trúaðir. Þannig eru 97 af hundraði
trúaðir að einhverju marki og af
rannsóknum þekkist slík trú-
hneigð ekki nema hjá Bandaríkja-
mönnum (98%), Norður-írum og
Grikkjum (96%). Athygli vekur að
við íslendingar erum mjög ólíkir
frændþjóðum okkar, hvað trú-
hneigð snertir. Um 65% manna í
Skandinavíu segjast trúaðir og
25% afneita trúnni. Líkastir
okkur eru Pinnar en 83% þeirra
játa trú og það gera einnig 73%
Norðmanna og 60% Svía. Afneit-
unin er hins vegar almennust í
Svíþjóð, eða 26%, meðan 11%
Norðmanna og 7% Finnasegjast
trúlausir.
Dultrú
Við íslendingar höfum jafnan
verið taldir talsverðir dultrúar-
menn og sýna niðurstöður rann-
sókna að svo er. I sama misskiln-
ingi og menn hafa talið dræma
kirkjusókn merki um þverrandi
trúhneigð þjóðarinnar hefur verið
reynt að draga hana í tvo dilka:
annars vegar þá trúuðu og hins
vegar þá dultrúuðu. Eins og
framangreindar niðurstöður bera
með sér er þetta rangur leikur, því
trúhneigð og trúarreynsla eiga
verulega samleið með trú á
dulræn fyrirbæri og það hvort
sem fólk setur þau fyrirbæri í
samband við heim lifenda eða
látinna.
í þessu sambandi má benda á að
45% telja tilveru hugboða og
fjarhrifa mögulega, 24% líklega
og 17% eru vissir, en aftur á móti
telja aðeins 5% hana ólíklega og
enginn óhugsanlega. Um tilvist
forspárgáfu og berdreymis eru
25% okkar viss, 29% telja hana
líklega og 37% mögulega. Því fer
þó víðsfjarri að trú okkar á tilveru
hugrænna, dulrænna hæfileika sé
með einsdæmum því samkvæmt
rannsóknum trúir meirihluti
Dana, Vestur-Þjóðverja og Banda-
rikjamanna einnig á tilveru
þeirra.
Framhaldslff og fortilvera hafa
jafnan verið okkur hugstæð, og þá
sérstaklega höfum við sterka trú á
framhaldi lífsins eftir dauðann. í
könnuninni, sem framkvæmd var,
voru fleiri vissir um áframhald-
andi líf (40%) en nokkuð annað
sem spurt var um. Aðeins 2%
töldu það óhugsaniegt en 28%
líklegt og20% mögulegt. Allt
annað er uppi á teningnum
varðandi fortilveru og endur-
holdgun. Um þær eru aðeins 4%
viss, 9% telja þær óhugsanlegar
og 24% óliklegar. Af tólf öðrum
þjóðum, sem trú á líf eftir
líkamsdauðann hefur verið rann-
sökuð hjá, eru það aðeins Banda-
ríkjamenn sem hafa álíka eða
sterkari trú en við Islendingar. Af
Evrópuþjóðum koma Grikkir
næstir okkur og síðan Finnar og
Norðmenn, þar sem rösklega
helmingur manna trúir á annað
líf. Hins vegar eru þeir áberandi
fleiri meðal þessara þjóða, sem
afneita slíkri trú með öllu, en þeir
íslendingar, sem segjast trúlausir
á þessu sviði.
Næst vissunni um líf eftir
dauðann er vissan um skyggni
sterkust meðal okkar Islendinga,
en 31% okkar eru vissir um að sjá
megi framliðna menn, 26% telja
það líklegt og 31% mögulegt.
Aðeins 2% telja skyggni óhugsan-
lega. Hins vegar eru færri vissir
um það að ná megi sambandi við
framliðna á miðilsfundum, eða
21% meðan 34% telja það mögu-
legt og 21% líklegt. Samkvæmt
gamalli trú hér á landi stafa
reimleikar frá framliðnum. Trú
okkar á reimleika er þó fremur
lítil miðað við trú á önnur dulræn
fyrirbæri, þar sem 9% okkar eru
viss um tilvist reimleika, en 10%
telja þá óhugsanlega.
I íslenzkri þjóðtrú eru íbúar
hins ójarðneska heims ekki aðeins
framliðnir menn, heldur einnig
álfar og huldufólk. í ljós kemur
að þessi trú er langt frá því að
vera horfin okkur Islendingum,
því svo yirðist sem þjóðinni megi
l)R. ERLENDUR Haraldsson lektor við Háskóla fslands heíur
sett saman bók um rannsóknir sínar og nemenda í sálarfræði &
dulrænni reynslu íslendintfa, starfsemi huglækna ogreynslu fólks
af látnum. Þetta efni hefur dr. Erlendur svo aukið ýmsum
upplýsingum. m.a. um svipaðar kannanir með öðrum þjóðum og
gert samanhurð á niðurstöðum þar og hér. Bókina. sem heitin
Þessa heims og annars — könnun á dulrænni reynslu íslendinga.
trúarviðhorfum og þjóðtrú. hefur Bókaforlagið Saga gefið út og á
þessari mynd sést dr. Erlendur Haraldsson með bók sína, en úr
hluta cfnis hennar er þessi grein unnin.
Islendingar eru mjög
trúuð þjóð með fjöl-
breytta og fordóma-
litla trúhneigð
skipta í tvo ámóta stóra hópa eftir
trú eða vantrú á tilvist huldu-
fólksins. Hins vegar er trúin á
huldufólk mun minni en trú á
hugskeyti og forspárgáfu eða
samband við framliðna og hún er
með reimleikum í hópi þess, sem
við erum hvað minnst trúaðir á.
Hins vegar er trúin á huldufólks-
staði eða álagabletti nokkru sterk-
ari en trúin á huldufólkið sjálft.
Stjiirnuspár eru stundum sagð-
ar vinsælt efni blaða. Hins vegar
er lítið um það við við trúum því
að staðsetning stjarna og pláneta
á fæðingarstund geti á einhvern
hátt ákvarðað líf einstaklingsins.
Um þriðjungur okkar hefur ekki
skoðun á stjörnuspeki og um
fjórðungur afneitar henni með
öllu. Aðeins 1% er visst í sinni trú
og 10% telja áhrif stjarnánna
líkleg. Þessi vantrú okkar á
stjörnunum er næsta sérstætt
fyrirbrigði í Evrópu en í Banda-
ríkjunum virðist álíka stór hópur
trúa á stjörnuspeki og hjá okkur,
en hins vegar hafna fleiri Banda-
ríkjamenn henni afdráttarlaust.
Trúariðkanir
í rannsókn, sem bandarískur
fræðirpaður gerði hér á landi og
. leiddi til svipaðrar niðurstöðu um
trúhneigð okkar og að framan
greinir, kom fram, að um þriðj-
ungur þeirra, sem greinilega
játaði guðstrú, taldi guð sinn ekki
nauðsynlega guð kristinna manna.
Nokkuð brotakenndar upplýs-
ingar liggja fyrir um trúariðkanir
íslendinga en þó hafa nokkrar
rannsóknir verið gerðar á þátt-
töku í guðsþjónustum, bænum og
lestri trúarrita. Guðfræðinemar
könnuðu kirkjusókn á tveimur
stöðum á landinu og kom þar fram
að meira en mánuður var liðinn
síðan 82% svarenda höfðu farið í
kirkju. Hins vegar virðist per-
sónuleg bænaiðkun veruleg og í
könnun guðfræðinemanna kom
fram að 73% töldu bænalífið
mikils virði, 20% mikils virði í
erfiðleikum, en aðeins 7 af hundr-
aði töldu bænalífið lítils eða
einskis virði. Af þeim upplýsing-
um sem fyrir liggja virðist mega
ráða að bænaiðkun okkar sé
veruleg og sennilega meiri en
meðal nágrannaþjóðanna, en
ósennilega eins mikil og meðal
Bandaríkjamanna.
Varðandi lestur trúarrita liggur
meðal annars fyrir könnun um
lestur i Biblíunni. Átta af hundr-
aði kváðust oft lesa í Biblíunni, en
hins vegar kvaðst þriðjungur
aldrei Iíta í þá bók. Til saman-
burðar eru þeir sem oft lesa um
indversk trúarbrögð og guðspeki
fimm af hundraði.
Varðandi lestur trúarrita liggur
meðal annars fyrir könnun um
lestur í Biblíunni. Átta af
hundraði kváðust oft lesa í
Biblíunni, en hins vegar kvaðst
þriðjungur aldrei líta í þá bók. Til
samanburðar eru þeir sem oft lesa
um indversk trúarbrögð og guð-
speki fimm af hundraði.
Biblíulestur okkar íslendinga
virðist töluvert minni en Banda-
ríkjamanna en 73% þeirra lesa
einhvern tímann í Biblíunni
heima hjá sér og á Bretlandi
segjast 12 af hundraði lesa
reglulega í heilagri ritningu. I
Bandaríkjunum koma 40% að
jafnaði í kirkju vikulega og við
könnun í Bretlandi sagðist tíundi
hver maður hafa sótt kirkju
síðastliðinn sunnudag.
Kynni af dulrænni
starfsemi
Lestur bóka og greina um
dulræn efni er miklu meiri hér á
landi en Biblíulesturinn, þar sem
fjórðungur okkar les oft slíkt efni
og aðeins 22% aldrei. Um 70%
okkar hafa haft einhver kynni af
dulrænni starfsemi: 52% leitað til
spákonu eða spámanns, 41% til
huglæknis, 40% sótt skyggni-
lýsingafund eða miðilsfund (32%
sótt miðilsfund og 30% sótt
skyggnilýsingafund), en aðeins
3% leitað til stjörnuspámanns.
Við mat á gagnsemi þessa hafa
huglæknar vinninginn, því af þeim
sem til þeirra leita telja 34%
starfsemi þeirra mjög gagnlega
og57% gagnlega. Samsvarandi
tölur fyrir miðla eru 21 og 62%,
fyrir stjörnuspámenn 5 og 42 og
fyrir spámenn og spákonur er
útkoman verst, eða 3 og 25%.
Síðan töldu 71% stárfsemi
spáfólksins einskis nýta, 53%
lögðu þann dóm á starf stjörnu-
spámanna, 17% telja starf miðla
einskis nýtt og 9% hafa slíkt álit á
huglækningum.
Reynsla af látnum
„Það kom sennilega mest á
óvart í þessari könnun hve margir
kváðust hafa orðið fyrir reynslu af
látnum mönnum, 31%, eða nær
þriðjungur svarenda," segir dr.
Erlendur í bók sinni. Þetta varð til
þess að sérstök könnun var
framkvæmd á reynslu fólks af
látnum.
Langtíðast var að viðkomandi
sagðist hafa séð hinn látna, eða í
59% tilvika. Ellefu af hundraði
bæði sáu og heyrðu til hins látna,
þrír sáu og fundu fyrir snertingu
frá honum og tveir af hundraði
sáu hinn látna og fundu einnig
lykt, sem hafði einkennt hann í
lifanda lífi (lykt af rakspíra og
kamfórulykt). í bókinni rekur dr.
Erlendur nokkur tilvik, þar á
meðal eftirfarandi: „B. var að
störfum í eldhúsi er henni finnst
maður koma inn í íbúðina, lítur
hún fram á gang og sér mann
gangá fyrir eldhúsdyrnar og
finnst henni hann fara inn i
svefnherbergi. Gengur hún þang-
að inn en þar er þá enginn. Hún
skýrði tengdamóður sinni frá
þessum atburði og af lýsingu
hennar á manninum taldi tengda-
móðirin að þetta hefði verið
hálfbróðir sinn sem látist hafði af
slysförum. Konan hafði ekki haft
hugmynd um að tengdamóðir
hennar hefði átt bróðir sem fórst
af slysförum.“ (Áberandi var hve
margir töldu sig hafa orðið vara
við þá sem farizt höfðu voveif-
lega). Oftast sáu menn látna í
svipsýn, þ.e. sýnin varði aðeins
stutta stund.
Næsttíðast var að menn skynj-
uðu návist hins látna: „Skömmu
eftir að faðir E. dó varð sonur
hennar veikur. Sem hún sat yfir
honum fékk hún skyndilega mikla
tilfinningu fyrir návist föður síns
heitins og fann á sér að hann væri
brosandi. Þóttist hún þá vita að
allt yrði í lagi. Drengurinn
vaknaði og sagði fyrst orða: Afi er
búinn að gefa mér fisk.“
Sem fyrr segir urðu allmargir
varir við látna með því að heyra
til þeirra. Stutt dæmi: „Þegar
piltur bað I. heyrði hún glögglega
rödd föður síns heitins sem sagði:
Þetta er maðurinn sem þú skalt
eiga.“
Loks voru svo nokkrir sem töldu
sig hafa greint návist látinna með
snertingu. „Um viku eftir að L.
hafði misst mann sinn lagði hún
sig til hvíldar um miðjan dag. Hún
fann hann þá leggjast fyrir
framan sig og leggja hönd á öxl
sér. Var þetta mjög gleðileg
reynsla."
(Samantekt: fj.)
Enn þá er
svarta síld
Svo sem kunnugt er var mikill
ágreiningur um það í Noregi hve
mikið sk.vldi leyft að veiða af síld
af norsk-íslenzka stofninum í
haust. Norsk stjórnvöld létu enn
einu sinni undan þrístingi fiski-
mannanna og heimiluðu veiðar á
70.000 hl. þrátt fyrir aðvaranir
fiskifræðinga.
Ljóst er nú að veitt hefir verið
mikið um
í Noregi
mikið umfram veiðikvóta,, þótt
það komi ekki fram í opinberum
skýrslum. Síldarútvegsnefnd hafa
undanfarið borizt fréttir víða að
um það, að norsku vinnsiu-
stöðvarnar fái „velútilátna vigt“ er
þær taka við fersksíldinni, enda
kemur umframmagnið hvergi
fram á opinberum skýrslum og
skerðir því ekki kvóta veiðiskip-
anna. Hið opinbera lágmarksverð
fyrir fersksíldina virðist því snið-
gengið á svipaðan hátt og á s.l.
ári. Einn norskur síldarkaupmað-
ur tjáði SÚN nú í vikunni að
algengt hefði verið á vertíðinni að
veiðiskipin hefður afhelt vinnslu-
stöðvunum 50—100%. meira af
fersksíld en gefið hefði verið upp
og að fyrir umframmagpið væri
ekkert greitt.
í fyrra var lengi vel þagað yfir
þessu, en lögregluyfirv'öld munu þó
sums staðar hafa skorizt í leikinn,
er norsk blöð skýrðu frá því að
heilar bílalestir hafi flutt smygl-
aða saltsíid („svarta síld“) yfir
landamærin til Svíþjóðar og Finn-
lands. Ekki hafa enn borizt
öruggar fréttir um uppbætur þær,
sem norsk stjórnvöld greiða á
saltsíldina í ár, en þær námu
háum upphæðum á s.l. ári.
Fitumagn norsk-íslenzku síldar-
innar á vertíðinni í haust er sagt
hafa verið að jafnaði 23—26%
Síldarútvegsnefnd fékk fyrr á
þessu ári sýni frá Noregi af
saltaðri síld af norsk-íslenzka
stofninum og lét fitumæla hana
hjá Rannsóknastofnun fisk-
iðnaðarins og reyndist fitumagnið
vera 23—24%.
Fitumagn íslenzku Suðurlands-
síldarinnar á vertíðinni í haust
hefir verið frá 12—18%. Fitan
hefir verið mjög misjöfn eftir
stærðum og veiðitíma.
(Frétt frá
Síldarútvegsnefnd)
/ litid barn hefur
JlT liriðsjónsvid