Morgunblaðið - 21.12.1978, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER 1978
w
Róbert T. Amason:
Þingskjöl nr. 4 og 13 og
26. stjórnarskrárviðaukinn
Undanfarnar vikur hafa verið
nokkrar umræður um það, að
lækka beri kosningaaldur hér á
landi niður í 18 ár. Nokkrir
þingmenn Alþýðuflokksins hafa
flutt um þetta frumvarp og einnig
Ólafur R. Grímsson. Umræður um
þessi frumvörp urðu nokkrar og
virðast þingmenn samhljóða um
réttmæti þessara breytinga á
stjórnskipunarlögum.
Hvers vegna á að lækka
kosningaaldur niður í 18 ár? Í
greinargerðum með þessum frum-
vörpum er sagt að „ — kosninga-
réttur tilheyrir grundvallarmann-
réttindum" (Þingskjal nr. 4) og „
— á þeim aldri (18 árum) er ungt
fólk almennt farið að móta afstöðu
sína til stjórnmála og meirihluti
þess er kominn til starfa í
atvinnulífi þjóðarinnar. Fólk á
þessum aldri hefur margvíslegra
hagsmuna að gæta og því ber
réttur til að ha.a áhrif á stjórn
landsins. „(Þingskjal nr. 14)
Þessar tilvitnanir í greinargerð-
ir frumvarpanna gefa nokkra
hugmynd um hversvegna
flutningsmenn vilja lækka kosn-
ingaaldurinn. Margar þjóðir hafa
fyrir þó nokkru breytt stjórn-
skipunarlögum sínum og lækkað
kosningaaldurinn í 18 ár. Þeirra á
meðal eru öll Norðurlöndin nema
Noregur, öll ríki Anstur-Evrópu og
Bandaríkin og fleiri. í þessari
grein verður fjallað um reynslu
Bandaríkjamanna af því að
kosningaaldurinn var lækkaður í
18 ár og settar fram ýmsar
vangaveltur þar að lútandi. Rétt er
að taka það fram, að þessi grein er
ekki andmæli við framkomin
frumvörp á Alþingi né hugmyndir
um 18 ára kosningaaldur, heldur
er hér aðeins verið að ræða
stuttlega fengna reynslu í einu
landi, Bandaríkjunum.
Árið 1971 var viðauki nr. 26 við
bandarísku stjórnarskrána stað-
festur. Þar er kveðið á um“
óskoraðan rétt sérhvers banda-
rísks ríkisborgara, sem er 18 ára
og eldri" til að kjósa. Á þeim árum,
sem liðin eru frá staðfestingu
þessa stjórnarskrárviðauka eru
atkvæði bandarísks æskufólks
næstum gleymd. Margir héldu að
26. stjórnarskrárviðaukinn, sem
samþykktur var þegar mikil
stjórnmálaleg átök voru í Banda-
ríkjunum vegna Víetnamstríðsins,
myndi gera ungt fólk að afgerandi
afli í stjórnmálum en tímin hefur
sýnt að svo varð ekki. Kosninga-
þátttaka ungs fólks er minni en
annara aldurshópa og atkvæði
þeirra dreifast mun meira á flokka
og frambjóðendur en atkvæði
annara. Yngri kjósendur eru
hópur, sem innbyrðis er gerólíkur
og þar sem ekki kemur fram nein
sjáanleg kynslóðarsamstaða. Sú
andstaða gegn ríkisvaldi og styrj-
öldum, sem einnkenndi upphaf 7.
áratugsins er horfin. Það sem
einkennir sér í lagi bandarísk
ungmenni í dag er áhugaleysi
fyrir stjórnmálum. Bandarískur
þingmaður hefur orðað það svo, að
málum. Samt er það svo að innan
þessa hóps er mikil skipting eftir
stjórnmálaafstöðu. Könnun á
forsetakosningunum 1972 sýndi að
Nixon fékk flest atkvæði frá
nýstúdentum og þeim sem voru við
nám í viðskiptagreinum, verkfræði
og raungreinum. McGovern hinn
mjög svo frjálslyndi frambjóðandi
demókrata fékk hins vegar mestan
stuðning frá þeim stúdentum, sem
langt voru komnir í námi og lögðu
stund á félagsvísindi, tungumál,
heimspeki, o.s.frv. Svipuð könnun
er ekki til frá kosningunum 1976,
en athuganir á þeim kosningum
sýna að skipting er komin í raðir
ungra kjósenda eftir aldri, þannig
að yngstu kjósendurnir eru mun
íhaldssamari en þeir, sem eldri
eru. Skýringarnar á þessu álíta
sumir vera það, að í þessum
kosningum voru engin hitamál á
borð við t.d. Víetnamstríðið.
Lækkun
II milljónir Bandaríkjamanna í
sviðsljósið, ungir kjósendur á
aldrinum 18—21 árs. Þrátt fyrir
hrakspár um áhrif þess að lækka
kosningaaldurinn var þessi
viðauki samþykktur á mettíma.
Þessi breyting olli mestum vexti
kjósenda síðan 1920, en þá fengu
konur kosningarétt.
Til þess að geta kosið í Banda-
ríkjunum, þarf væntanlegur kjós-
andi sjálfur að láta skrá sig á
kjörskrá. Geri hann það ekki getur
hann ekki kosið. Árið 1971 hó'fu
flokkarnir mikla herferð í Banda-
ríkjunum, til þess að fá fólk til að
skrá sig. í kosningunum 1972 urðu
þeir forystumenn flokkanna, sem
ákafast höfðu unnið að því, að fá
ungt fólk til að kjósa, fyrir sárum
vonbrigðum. Aðeins 48% af 18—21
árs kusu og 51% af 21—24 ára og
þessi atkvæði skiptust jafnt á milli
frambjóðendanna tveggja
McGoverns og Nixons. McGovern
hafði treyst á, að frjálslyndi hans
myndi höfða til róttækrar æsku.
Námsmenn í háskólum, margir
hverjir æði róttækir, höfðu skipað
sér um McGovern vegna andstöðu
hans við Víetnamstríðið. Þetta
kosningaaldurs
æskufólk í Bandaríkjunum sé að
undirbúa sig undir störf á vinnu-
markaðnum en ekki undir stjórn-
málaátök.
Frjálslyndir athafnamenn í
bandarískum stjórnmálum spáðu
því snemma á 7. áratugnum, að
atkvæði æskufólks myndu móta
stjórnmál næstu áratuga. Þeir sáu
framundan nýtt skeið í bandarísk-
um stjórnmálum, þar sem stór
hópur ungra kjósenda, sem allir
væru mjög sjálfstæðir í hugsun,
myndu ekki aðeins gerbreyta
stjórnmálunum, heldur einnig
þjóðfélaginu sjálfu. Áhrifin yrðu
mikil, hvort sem þau yrðu jákvæð
eða neikvæð.
Veikari tengsl
Spá þessi reyndist röng. Tengsl
ungs fólks við stjórnmálaflokka,
miðað við aðra hópa, eru sáralítil
sjálfstæði þess í skoðunum virðist
meira, en ungir kjósendur hafa
horfið í mergð annara kjósenda og
þeir hafa ekki orðið neinn áhrifa-
hópur.
Af skýrslum bandarísku hag-
stofunnar sést að aðeins um
helmingur kjósenda á aldrinum
18—24 ára kaus í forseta-
kosningunum 1972 og 1976 kusu
tæplega 40% 18—24 ára kjósenda.
I báðum þessum kosningum, var
þátttaka æskufólks minni en
nokkurs annars aldurshóps.
Atkvæði þeirra féllu nokkuð jafnt
á bæði demókrata og repúblikana.
Ef til vill er ástæðan sú að
æskufólk á þessum áratug er
ósamstæður hópur, sem hefur
engin málefni til.að skipa sér um.
Andstaða gegn herskyldu og
Víetnamstríðinu sameinaði eitt
sinn hluta bandarísks æskufólks
en slíkum málum er ekki til að
dreifa í dag og einstaklingshyggja
fer vaxandi.
Námsmenn og launþegar
Æskufólk er ekki aðeins ósam-
stæður hópur vegna vaxandi ein-
staklingshyggju, heldur einnig
vegna skiptingar eftir aldri og
menntun. Þetta eru ástæður, sem
valda því að tilgangslítið er að
höfða til ungra kjósenda sem
heildar. Hvernig ber að skilgreina
hvað er æskufólk? Stjórnmála-
flokkarnir leyfa mönnum að vera
félagar í æskulýðssamtökum
þeirra langt fram yfir þrítugt.
Skoðanakannanir setja efri mörk-
in við 24 eða 29 ár.
Oft hafa menn þá röngu hug-
mynd, að ungir kjósendur séu allir
námsmenn. I Bandaríkjunum eru í
dag 28 milljónir kjósenda á
aldrinum 18—24. Ekki einn þriðji
hluti þessa æskufólks eru náms-
menn. Meira en helmingur þessa
hóps eru launþegar og býr hjá
foreldrum sínum eða hefur stofnað
eigið heimili. Varast ber að alhæfa
um stjórnmálaskoðanir ungs fólks
út frá námsmönnum, því þeir eru
aðeins tæpur þriðjungur æsku-
fólks eins og áður hefur verið bent
á, er mun meira áberandi en þeir,
sem komnir eru út í atvinnulífið.
Námsmenn eru samansafnaðir
kringum skólana og mynda þar oft
hávært og sérkennilegt samfélag
og eru því mun meira áberandi en
annað æskufólk.
Táningar og ungt fólk
Háskólanemar í Bandaríkjunum
virðast samstæður hópur í stjórn-
Náttúruverndarfélag Suðvesturlands:
náttúruvernd-
arnefndanna er of veik
Náttúruverndarfclag Suðvestur-
lands gekkst fyrir ráðstefnu um
náttúruverndarmál f Gullbringu-
og Kjósarsýslum laugardaginn 9.
desember 1978. Naut félagið aðstoð-
ar Náttúruverndarráðs við undir-
húninginn en til ráðstefnunnar var
boðið fuiltrúum frá öllum náttúru-
verndarnefndum í Gullbringu- og
Kjósarsýslu. Sótti ráðstefnuna á
fjórða tug þátttakenda.
Markmið ráðstefnunnar var að
efla starf og auka samstarf að
náttúruverndarmálum í sýslunum.
Gáfu fulltrúar náttúruverndar-
nefndanna skýrslu um þá mála-
flokka er starfssvæði hverrar nefnd-
ar varðaði og kom þar í ljós að víða
eru sár eftir gjall- eða efnistöku og
ýmsar náttúruminjar víða í hættu
vegna tanna vinnuvéla.
Sorphirðingu og sorpeyðingu er
víða ábótavant samkvæmt skýrslun-
um.
Flutningur sorps er víða enn á
hálfopnum bílum þannig að það
týnist í flutningum, girðingar um-
hverfis þá staði sem urðað er á eru
ekki nægilega háar og afleiðingarnar
þær að sorp, einkum plast fýkur með
vindum.
Eitt meginviðfangsefni ráðstefn-
unnar var réttarstaða náttúru-
verndarnefndanna samkvæmt
náttúruverndarlögum og reglugerð-
um. Eysteinn Jónsson fv. formaður
Náttúruverndarráðs flutti fram-
söguerindi um þetta mál. Stefán
Thors arkitekt flutti framsögu um
náttúruvernd og skipulag og Gunnar
G. Schram prófessor fjallaði um
frumvarp það um umhverfismál sem
lagt mun fyrir yfirstandandi
Alþingi.
Voru fundarmenn sammála um að
réttarstaða nátúruverndarnefnd-
anna væri of veik og þyrfti að breyta
náttúruverndarlögunum til þess að
styrkja þær og auka áhrif þeirra. Þá
þyrfti að bæta inn í frumvarp til
laga um umhverfismál ákvæði þess
efnis að náttúruverndarnefndir skuli
hafa eftirlit með framkvæmd lag-
anna á svipaðan hátt og heilbrigðis-
nefndum er falið í frumvarpinu. Er
varðar skipulag og byggingarfram-
kvæmdir þurfi að koma á þeirri
skyldu að náttúruverndarnefndir fái
á undirbúningsstigi allra slíkra
framkvæmda tillögur til umsagnar á
líkan hátt og skipulags- og bygg-
ingarnefndir fá nú.
Sjónarmið ungs fólks árið 1976
hafa verið önnur en þess æsku-
fólks, sem fékk kosningarétt í
kringum 1970.
Ekki fyrirhafnarinnar
virði að höfðað
sé til þeirra
í kosningunum 1976 gerðu
flokkarnir lítið til þess, að höfða
til ungra kjósenda. Flokkarnir
gáfu sér þá forsendu, að fylgi
æskufólks væri óstöðugt og því
væri það ekki tímans og pening-
anna virði, að reka áróðursherferð,
sem sérstaklega höfðaði til kjós-
enda á aldrinum 18—29 ára.
Demókratar höfðu orðið fyrir
miklum vonbrigðum 1972 með
unga kjósendur, því þá höfðuðu
þeir sérstaklega til þeirra, en án
neins teljandi árangurs.
Carter forseti höfðaði ekki
heldur til ungs fólks en treysti
fremur á að-ungir samstarfsmenn
hans gæfu kosningaherferð hans
þann svip, að hann væri líka
„maður unga fólksins."
Einnig er hugsanlegt, að ungir
kjósendur hafi um of verið tengdir
þeim málum, sem McGovern setti
á oddinn árið 1972, en 1976 vildi
enginn frambjóðandi kannast við
slíka róttækni og reyndu því ekki
að ná til unga fólksins. Ungir
kjósendur höfðu sem sagt illt orð á
sér.
Frambjóðendur í Bandaríkjun-
um leggja mun meira upp úr
auglýsingum í fjölmiðlum en því,
að safna um sig stórum hópi ungra
sjálfboðaliða til að annast kosn-
ingaáróður. Hvorugur flokkurinn
hefur síðan 1976 gert nokkuð til
þess að kalla ungt fólk inn í
flokksstarfið. Demókrataflokkur-
inn starfrækir ein æskulýðslands-
samtök, Young Democrats, en
skipulag þeirra er mjög laust í
reipunum. Repúblíkanar starf-
rækja þrenn samtök, Teen Age
Republicans, College Republicans
og Young Republicans. Skipulag
þeirra er töluvert en starfið er
lítið.
Starf æskulýðshreyfinga flokk-
anna, það sem það er, er mest
megnis á sveitarstjórnar- og
fylkisstiginu, þ.e. unnið er að
framgangi staðbundinna mála, s.s.
að sjá um að væntanlegir kjósend-
ur láti skrá sig. Repúblikanar
telja, að hægt sé að vinna unga
kjósendur á þeirra band, með því
að leggja áherslu á atvinnumál
ungs fólks, húsnæðismál og
skattamál, allt mál sem snerta
ungt fólk beint og allt mál, sem
eru meira og minna staðbundin.
Sögulegir púnktar
Þegar 26. stjórnarskrárviðauk-
inn var samþykktur 1971 komust
kom McGovern vel í upphafi
kosningaherferðarinnar. En þegar
kom að kosningunum, var það
róttæknisorð sem hann fékk á sig
vegna þessara námsmanna honum
' til trafala. Nixon vann síðan
einhvern mesta kosningasigur í
sögu Bandaríkjanna. Árið 1972 var
það kosningaár, þar sem barátta
flokkanna um atkvæði æskufólks
var í hámarki. Aðeins ein samtök
af öllum þeim fjölda samtaka, sem
stofnuð voru 1971—1872 vegna
ungra kjósenda eru starfandi enn í
dag, Frontlash.
Að sitja heima á kjördag
Eitt af því athyglisverðasta við
kosningarnar 1976 er hin sáralitla
þátttaka ungs fólks. Áætlað er að
helmingur þeirra, sem höfðu
kosningarétt 1976 og kusu ekki
hafi verið fólk á aldrinum 18—30
ára.
Skýringarnar eru margar og
hæst ber eftirtaldar. Engin hita-
mál á borð við Víetnam og
herskyldu voru til 1976. Engin
samtök voru til sem gagngert voru
skipulögð af flokkunum til að
vinna ungt fólk til fylgis við þá og
að lokum almennt áhugaleysi um
stjórnmál og sannfæring eftir
Watergate og önnur hneyksli, að
allir stjórnmálamenn væru þorp-
arar. Raddir heyrast um það, að
kosningaþátttaka ungs fólks
myndi aukast ef breytt væri
reglunni um skráningarskyldu til
að komast á kjörskrá.
Hluti af menningunni
Því er stundum haldið fram, að
sagan sýni að í hvert skipti sem
tiltekinn hópur fær kosningarétt
líði nokkrir áratugir, áður en
kosningaþátttaka hans verður
víðtæk. Þannig hafi það verið með
konur og þannig sé það t.d. enn
með svertingja, þrátt fyrir það að
öllum hindrunum hafi verið rutt
úr vegi til að þeir gætu kosið.
Bandarískur stjórnmálafræð-
ingur hefur sagt, að ekki sé lengur
hægt að líta á það, að kjósa ekki
sem frávikshegðun, heldur telji
ungt fólk í dag jafn sjálfsagt að
kjósa ekki, eins og aðrar kynslóðir
töldu það einu sinni sjálfsagt1 að
kjósa. Niðurstaða hans er sú, að
æskufólk muni aldrei verða stór
hópur kjósenda. En hann spáir því,
að þegar þetta æskufólk eldist, fer
að greiða skatta og fer áþreifan-
lega að finna fyrir staðbundnum
málum og þjóðmálum og sér
afleiðingar utanríkisstefnu, þá
muni það sýna kosningum meiri
áhuga.
Áhugi á stjórnmálum helst í
hendur við það að verða fullorðinn
og finna áþreifanlega hvað stjórn-
völd geta gert fyrir fólk eða gegn
fólki. Þá fara menn að kjósa.