Morgunblaðið - 21.12.1978, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 21. DESEMBER 1978
Lárus Jónsson alþingismaður:
gjalda hjá einstökum stofnunum.
Er þó af nógu að taka.
Afgreiðsla frumvarps-
ins með endemum
Stjórnarsamstarfið vaxandi ráðgáta
Hér fer á eftir síðari hluti
fjárlagaræðu Lárusar Jónssonar,
talsmanns minnihluta fjárveit-
inganefndar (sjálfstæðismanna)
við aðra umræðu fjárlaga. Fyrri
hlutinn birtist í Mbl. í gær.
Fjárlagafrumvarpið var ekki
lagt fram fyrr en löngu eftir
þingbyrjun. Við 1. umræðu kom
fram, að verulegur ágreiningur um
gerð frumvarpsins hafði tafið
framlagningu þess. I greinargerð
með frumvarpinu koma fram
fvrirvarar í 9 liðum og talsmenn
stjórnarflokkanna boðuðu enn
fleiri. Jafnvel hæstv. fjármálaráð-
herra sjálfur hafði allan fyrirvara
um ýmis atriði frumvarpsins.
Þeir fyrirvarar sem taldir voru
upp í greinargerð voru eftirfar-
andi:
1. Aðferð við skattheimtu. Heild-
arupphæð skatta skyldi þó ekki
vera lægri en allir þeir skatt-
stofnar sem fyrir voru myndu
gefa af sér og auk þess
skattaukar, sértekjur og eign-
arskattar og „lúxusskattar",
m.a. á hreinlætisvörum, sem
lagðir voru á í sept. eftir að
núverandi ríkisstjórn kom til
valda.
Um þennan fyrirvara hefur
staðið illvígur styrr milli
stjórnarflokkanna allt fram á
þennan dag og virðist ekki
samkomulag um neitt nema þá
stefnu að þyngja ennþá skatt-
byrðina á fólki.
2. Lögð skyldi sérstök áherzla á að
lækka rekstrarkostnað ríkisins
um 1 milljarð frá útgjalda-
áformum skv. frumvarpinu.
Ekkert hefur bólað á mótuðum
tillögum í þessu efni, þótt
samstaða sé um aðhald og
sparnað á þessu sviði í fjárveit-
inganefnd.
3. Fyrirvari var um lækkun tolla
skv. samningum við EFTA og
EBE. Þessi tollalækkun hefur í
för með sér tekjutap ríkissjóðs
að upphæð 2 milljörðum króna
skv. nýrri áætlun, en var metin
1350 m. kr. í frumvarpinu. —
Oljóst er enn hvort þessi
tollalækkun verður fram-
kvæmd.
4. Stefnt var að 20% magnminnk-
un verklegra framkvæmda með
frumvarpinu. Svigrúm var talið
til þess að hækka fjárveitingu
um 1 milljarð, ef verkast vildi.
Fyrirvarar voru um þennan
niðurskurð. Meirihluti fjárveit-
inganefndar ákvað í samráðí við
ríkisstjórnina að hækka fjár-
veitingu til verklegra fram-
kvæmda um 2 milljarða. Þetta
var gert löngu áður en sást
hvernig heildardæmi ríkissjóðs
kæmi út og verður niðurskurð-
urinn 12%. að magni skv. því á
A-hluta fjárlaga á sviði verk-
legra framkvæmda.
5. Fyrirvari var um ráðstöfun
jöfnunargjalds, en '/> þess, 333
milij. kr., á skv. frumvarpinu að
renna í ríkissjóð en ekki til
stuðnings iðnaði. Að auki renna (
91 millj. kr. til þess að standa
undir venjulegum útgjöldum
ríkissjóðs. Gjaldið á að gefa
1000 millj. kr. í tekjur og
greiðist uppsafnaður söluskatt-
ur af því samt. 500 millj. kr.
Einungis 76 millj. kr. ættu þá að
fara til iðnþróunar. Ekkert
liggur fyrir enn, hvort þessi
ráðstöfun verður endurskoðuð
af stjórnarflokkunum.
6. Fyrirvari er um lánsfjáröflun
til orkumála. Lánsfjáráætlun er
ekki komin fram og ekkert vitað
um stefnuna á þessu sviði.
7. Fyrirvari er um niðurgreiðslur
á vöruverði. Nú hafa niður-
greiðslur verið auknar um sem
svarar ‘/2% vísitölulækkunar.
Áætlað er að þetta kosti 750
millj. kr. umfram það sem
ákveðið er í frumvarpinu. Skv.
frumvarpinu er ákveðið að
lækka niðurgreiðslur á næsta
ári og létta þannig útgjöldum af
ríkissjóði um 2.800 millj. kr.
Engar upplýsingar fást um,
hvenær þetta verður gert og
ekki heldur hvernig né hvaða
áhrif þetta hafi á verðlag.
8. Fyrirvari er um styrkja- og
útflutningsbótakerfi landbún-
aðarins. Fyrirheit eru í frum-
varpinu um endurskoðun á
styrkja- og útflutningsbótakerfi
landbúnaðarins, en ekkert bólar
á tillögum í þessu efni.
9. Fyrirvari er um, hversu há
skattvísitala skuli vera á næsta
ári. Skv. frumvarpinu átti hún
að hækka um 43%. frá árinu
1978. Laun hækka skv. athuga-
semdum frumvarpsins um 50
eða 51%. á sama tíma. Með
þessari beitingu skattvísitölu
hefði álagning orðið 3700 m. kr.
hærri á næsta ári. Innheimta
þessa sérstaka skatts af
kaupmáttaraukningu launþega
hefði numið 3 milljörðum króna
1979. Ef hverfa á að því að láta
skattvísitöluna hækka jafnt og
launatekjur hækka milli áranna
þýðir það 3000 millj. kr. lækkun
á tekjuhlið fjárlagafrumvarps-
ins.
Þegar þannig er staðið að
framlagningu fjárlagafrumvarps
og ákvörðunum um grundvallar-
atriði við fjárlagaafgreiðsluna frá
hálfu ríkisstjórnarinnar er örðugt,
svo ekki sé meira sagt, fyrir
fjárveitinganefndarmenn, bæði í
meiri- og minnihluta, að vinna af
afgreiðslu málsins á þinglegan
hátt. Slík vinnubrögð eru ósam-
boðin Alþingi og má raunar segja,
að þau séu óþingræðisleg.
Með fjárlagafrumvarpinu er
stefnt að hrikalegri hækkun
skatta, einkum tekju- og eignar-
skatta. Áætlaðar tekjur af þessum
sköttum í sjálfu frv. hækka sem
hér segir miðað við fjárlög í ár:
Fjárl. '78
Skattar einstaklinga m. kr.
Eignarskattur 920
Tekjuskattur 11.950
(samtals) (12.870)
Skattar á félög
Eignarskattur 980
Tekjuskattur 3.100
(samtals) (4.080)
í þingræðum hefur komið fram
að ætlun stjórnarflokkanna er að
gera skyldusparnaðinn að hátekju-
skatti. Þetta þýðir að nálægt 70
kr. af hverjum 100 eru teknar af
tekjum manna til sveitarfélaga
og ríkis þegar komið er í hæsta
skattþrep. Augljóst er að svo
gífurleg skattheimta á tekjur
dregur úr sjálf=6jarga viðleitni
manna til vinnu og hvetur mjög til
að finna ráð til þess að komast
undan svo gegndarlausri skatt-
heimtu.
Þótt unnt sé að benda á dæmi
þess erlendis, að slíkir jaðarskatt-
ar séu til, þá er á það að benda, að
þar er um að ræða miklu hærri
tekjur sem skattlagðar eru með
þeim hætti en ætlunin er hér á
landi.
Öll kurl eru þó ekki komin til
grafar í skattaæði ríkisstjórnar-
innar. I greinargerð með efna-
hagsfrumvarpi hennar 1. des.
segir, að ríkisstjórnin sé að athuga
veltuskatt á ýmis konar rekstur,
fjárfestingaskatt og aukinn eign-
arskatt. Samt segir svo um stöðu
atvinnuveganna í athugasemdum
Lárus Jónsson alþingismaður
sjálfs fjárlagafrumvarpsins:
„Vegna slakrar afkomu fyrir-
tækja í mörgum atvinnugreinum
að undanförnu er reiknað með að
álagning tekjuskatta á félög aukist
töluvert minna en sem nemur
áætlaðri almennri veitubreytingu
milli áranna 1977 og 1978“.
Spyrja niætti, hvort ríkisstjórn-
in stefni vísvitandi að stöðvun
fyrirtækja og atvinnuleysi með
gengdarlausum álögum á atvinnu-
reksturinn, sem hún hefur ýmist
þegar beitt sér fyrir eða virðist
stefna að.
Hvort tveggja, ofsköttun ein-
staklinga og atvinnurekstrar, leið-
ir til minnkandi framtaks og
atvinnu, minni þjóðartekna og
versnandi lífskjara.
Fjárlaga-
rœða
Síðari hluti
Frv. 79 %
m. kr. Ilækkun
1.733 93.9%
23.265 94.7%
(24.998) (94.2%)
2.286 133.3%
6.000 93.5%
(8.286) (103%)
Fyrrum gagn-
rýnendur og
verklegar
framkvæmdir
Ein af forsendum fjárlagafrum-
varpsins var 20% magnminnkun
verklegra framkvæmda í höfnum,
skólabyggingum, heilsugæslu-
stöðvum, nýbyggingum vega
o.s.frv. I framkvæmd gugnuðu
stjórnarflokkarnir á svo miklum
niðurskurði. Niðurskurður verk-
legra framkvæmda verður þó að
magni til 12% miðað við fjárlög
’78, en sennilegt er að hann verði
enn meiri í raun þar sem verðbólg-
an er lágt áætluð í þeim útreikn-
ingum.
Engin tilraun er gerð til niður-
skurðar á rekstrarútgjöldum ríkis-
sjóðs og ríkisstofnana, þrátt fyrir
frómar óskir í athugasemdum
frumvarpsins um 1000 m. kr.
niðurskurð, sem þó væri einungis
0,6% af rekstrarútgjöldum frum-
varpsins. (0.7% að frádregnum
niðurgreiðslum).
Þetta er merkileg niðurskurðar-
stefna þegar höfð er í huga
gagnrýni fulltrúa Alþýðuflokksins
og Alþýðubandalagsins í fjárveit-
ingarnefnd á fyrra kjörtímabili.
Þannig sagði háttvirtur þingmað-
ur, Sighvatur Björgvinsson, við
afgreiðslu fjárlaga 1978: „Allt sem
ríkisbáknið þarf til framfærslu er
látið ósnert". Og um framkvæmd-
irnar sagði hann og er þá að tala
um frarplög til skóla, hafna,
sjúkrahúsa, o.s.frv.: „Með öðrum
orðum. niðurskurðarstefnan sem
talað er um að sé fólgin í þessu
frumvarpi er fyrst og fremst á
þessum sviðum. það eru skornar
niður framkvæmdir og sú þjón-
usta þar sem fólkið fær áþreifan-
lega sönnun fyrir því að fjármun-
ir. sem það leggur til sameigin-
legra þarfa komi að gagni.“
Sömu hugsun má finna í öllum
sameiginlegum nefndarálitum
fulltrúa þessara flokka við fjár-
lagafrumvörp hvert einasta ár á
fyrra kjörtímabili. Þetta segir sína
sögu um pólitíska ábyrgð í stjórn
og stjórnarandstöðu. Ljóst er, að
ákvarðanir þessara flokka um
niðurskurð á fjármagni til verk-
legra framkvæmda nú sanna, að
þeir hafa ákveðið að ganga
lengra á þessari braut heldur en
áður hefur verið gert og gera
þannig fyrri gagnrýni sína um
þessi efni að hreinni markleysu.
Mjög athyglisvert er, að fyrir
fjárveitinganefnd liggur tillaga
frá meirihlutanum um að skerða
framkvæmdamagn í nýbyggingum
vega og brúa um 12% frá fyrra ári.
Þetta er gert á sama tíma sem
skattar á umferðina eru hækkaðir
langt umfram verðbólgu og ben-
síngjald í Vegasjóð á að hækka um
tæplega 68% eða rúmiega 3000
millj. kr. Framlag ríkissjóðs til
Vegasjóðs, sem í fjárlögum 1978
var 1305 millj. kr. er skorið niður
um tæpl. 1000 millj. Á sama tíma
skila stórauknar álögur á umferð-
ina vaxandi tekjum í ríkissjóð.
Byggðasjóður
undir tvennum
ríkisstjórnum
Beint framlag ríkissjóðs til
Byggðasjóðs í frumvarpinu er
skorið niður um þriðjung, ef mið
er tekið af heildarútgjöldum
frumvarpsins í fyrra og fjárlaga-
frumvarps nú. Lög sjóðsins eru
beinlínis brotin og ráðstöfunarfé
hans skorið niður um 1130 millj-
kr., þótt reynt sé að klóra í
bakkann með bókhaldskúnstum.
Það er athyglisverð byggða-
stefna sem fram kemur í þessum
niðurskurði á öllum framan-
greindum sviðum, verklegum
framkvæmdum í höfnum, skólum
og sjúkrahúsum, vegagerð og
framlögum til Byggðasjóðs. í því
sambandi má minna á, að fyrrver-
andi ríkisstjórn stórefldi Byggða-
sjóö og hefur hann reynst mikil
lyftistöng atvinnulífs í byggðum
landsins.
Rekstrarliðir ríkisbáknsins
þenjast stöðugt út á kostnað
fjárfestingarþáttanna. Þetta er
auðvitað nokkuð mismunandi á
mílli einstakra stofnana. Lengst
virðist gengið í hækkun rekstrar-
útgjalda á skrifstofum ráðherr-
anna sjálfra, aðalskrifstofum
ráðuneytanna, eða allt upp í 116%
á einni skrifstofunni. Rekstur
ríkisspítalanna hækkar um 75.4%
eða um 4.760 millj. Er þó gert ráð
fyrir að velta sem svarar 940 millj.
kr. af lyfjakostnaði og sérfræði-
þjónustu yfir á herðar sjúkling-
anna sjálfra. Enn hefur ekki að
fullu verið gert upp dæmið um
fjölgun starfsmanna í þessum
stofnunum. Fleiri dæmi verða ekki
nefnd hér um þenslu rekstrarút-
íþróttasjóður
Sérstök ástæða er til að minna á
málefni íþróttasjóðs. íþróttasjóð-
ur hefur tvíþættu hlutverki að
gegna. Annars vegar að standa
undir stofnkostnaðarhluta ríkis-
sjóðs við byggingu íþróttamann-
virkja, og hins vegar að úthluta
ken^slustyrkjum til íþróttafélaga
eins og sjóðurinn hefur fé til, í
samræmi við starfsskýrslur
íþróttafélaganna.
Samkvæmt frumvarpinu var
fjárveiting til íþróttasjóðs
óbreytt, eða 247 millj. kr. Þegar
ákveðið var af ríkisstjórninni að
verja 2 milljörðum króna til
viðbótar til verklegra fram-
kvæmda ákvað meirihluti fjárveit-
inganefndar, að 75 millj. kr. skyidu
ganga til íþróttasjóðs.
Ennfremur hefur fjárveitinga-
nefnd gert tillögu um kr. 5 millj.
þar til viðbótar, þannig að samtals
nemur framlag til Iþróttasjóðs kr.
327 millj., sem er um það bil 30%
hækkun frá fjárlögum þessa árs.
Þar af eiga kr. 24 millj. að ganga
til kennslustyrkja.
Hér er vitaskuld um lágar
upphæðir að ræða, þegar þess er
gætt, að fjárþörf sjóðsins til að
standa við skuldbindingar sínar
nemur ca. kr. 600 millj., þrátt fyrir
verulegan niðurskurð á nýjum
framkvæmdum. Kennslustyrkirnir
verða svo lágir í hlut hvers
íþróttafélags, að spurning fer að
verða um, hvort það taki því að
deila þeim út.
Þessi afgreiðsla er því dapur-
legri, þar sem fjármálaráðherra
fór um það sérstökum orðum í
fjárlagaræðu sinni, að efla þyrfti
og styrkja íþróttastarfið í landinu.
Fjárfestingar-
lánasjóðir
I fjárlagafrumvarpinu er ákveð-
ið að framlög ríkissjóðs til fjár-
festingarlánasjóða séu skorin nið-
ur um 10% eða 993 millj. kr. í
veigamiklum atriðum þýðir þetta,
að lagðir eru nýir skattar á
atvinnuvegina. I ríkissjóð renna
þannig 620 millj. af launaskatti í
stað þess að launaskattur á að
renna til Byggingasjóðs ríkisins.
Lánamöguleikar húsnæðismála-
stjórnar minnka en ríkissjóður
fær nýjart tekjustofn. Framlag til
Byggingasjóðs verkamanna er
einnig skert í samræmi viö þessa
raglu og er það í annað skipti sem
þessi vinstri stjórn hefur skorið
niður framlag til sjóðsins á
nokkurra mánaða valdatíma sín-
um. Á sama tíma eru fluttar ótal
ræður af hálfu óbreyttra þing-
manna í stuðningsliði ríkisstjórn-
arinnar um nauðsyn þess að efla
þennan sjóð.
Athygli vekur, að enn hefur ekki
sést lagafrumvarp, hvað þá að
samþykkt hafi verið lög, sem
kveða á um þennan niðurskurð, en
framlög til ýmissa af þessum
sjóðum eru lögbundin. Hlutverki
þeirra er því í vaxandi mæli velt
yfir á herðar einstaklinga og
sveitarfélaga.
Ráðstöfun þess hluta söluskatts
1% af 20, sem lagt var á til þess að
draga úr upphitunarkostnaði
þeirra sem kynda hús sín með olíu
til þess að hraða nýtingu inn-
lendra orkugjafa til húshitunar
hefur oft verið harðlega gagnrýnd
af talsmönnum Alþýðubandalags
og Alþýðufiokks. Tekjur af þessu
olíugjaldi, sem svo hefur veriö
nefnt, eru nú áætlaðar 3.200 m. kr.
Skv. frumvarpinu er ætlunin að
greiða einungis 680 m. kr. í
olíustyrk og hafa styrkinn óbreytt-
an í krónutölu til hvers íbúa, sem
býr i olíuupphitaðri íbúð, kr.
10.500. Fram hefur komið hug-
mynd um að hækka þetta um 260
millj. kr. eða um 33%, sem
auðvitað nær ekki verðlagshækk-
un. Þótt það yrði samþykkt, yrði
heildarupphæð olíustyrks einungis
910 m. kr. Áætlað er aö verja 700
m. kr. í jarðhitaleit og hitaveitu-
framkvæmdir. Eftir standa 1590
m. kr., af olíugjaldinu sem renna
til ríkissjóðs ef þetta verður
niðurstaðan.