Morgunblaðið - 14.01.1979, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 1979
Þeir Sverre Hartmann
sagnfræðingur og
Erik Egeland blaða-
maður Aftenposten
komu hingað til
Reykjavíkur í október s.l. til að
ræða við Egil Holmboe. Egeland
lýsir honum sem virðulegum
öldungi, sem þrátt fyrir háan
aldur virðist halda andlegu
atgervi sínu óskertu, en Holm-
boe er 82 ára þegar viðtalið fer
fram. Það vekur athygli gest-
anna hversu ríkmannlega búið
heimili Holmboes er, en eftir
stríð var hann dændur í sex ára
fangelsi fyrir landráð. I forstof-
unni hanga forfeðramálverk, og
glitofnar voðir, ítölsk renessans-
verk, rússneskir íkonar, dýrl-
ingamyndir úr kirkjum frá
barokktímanum og önnur verð-
mæt listaverk frá ýmsum tímum
sóma sér vel í stofunum, sem
búnar eru ekta empire-húsgögn-
um, segir í greininni í Aftenpost-
en.
Torkild Hansen lýsir Egil
Holmboe sem dæmigerðum lit-
lausum embættismanni, en þeir
Hartmann og Egeland sjá hann í
öðru ljósi. Þeir eru sannfærðir
um að hann hafi í raun og veru
Knut Hamsun á blada-
mannaþinginu í Vínarborg
daginn áöur en hann flaug
ásamt Egil Holmboe til
fundar viö Hitler.
Obersalzberg, og það eitt að dr.
Dietrich, einn nánasti sam-
starfsmaður Goebbels, og
Walther Hewel, sérstakur tengi-
liður Ribbentrops utanríkisráð-
herra við Hitler, voru viðstaddir,
sýnir að hér var ekki um neina
venjulega kurteisisheimsókn að
ræða, heldur mikilvægan og
stórpólitískan fund. Að minnsta
kosti einn maður til viðbótar var
viðstaddur fundinn, Ernst
Zuchner úr starfsliði Goebbels,
sem með þýzkri nákvæmni ritaði
allt, sem þeim Hamsun og Hitler
fór á milli. Það er skýrsla
Zuchners, sem Torkild Hansen
styðst við í verki sínu, en hún
hlýtur að teljast hin merkasta
heiipild um fundinn.
Holmboe staðfestir það í
„ Túlkurinn ” stjórnaði
samtali Hamsuns og Hitlers
stjórnað samtali Hamsuns og
Hitlers og hafi þannig gegnt
langtum mikilvægara hlutverki í
Obersalzberg en því að þýða
ummæli milli aðalpersónanna.
Þar að auki er ljóst að þeir Egil
Holmboe og dr. juris. Hermann
Harris Aall, sem meðal annars
var svo innundir hjá Hitler að
hann var boðinn í fimmtugsaf-
mæli foringjans og dæmdur var
í 20 ára fangelsi í Noregi eftir
stríð, hafa lagt línurnar fyrir
samtalið, og að Hamsun hafi þar
einungis verið notaður sem
verkfæri þessara norsku nazista
til að komast í návígi við Hitler.
Til þess að skýra þetta nánar
er nauðsynlegt að segja frá því
hvernig stóð á ferðum Knut
Hamsuns í þessum júnímánuði
1943. Hann var boðinn sem
heiðursgestur á þing svonefnds
blaðamannasambands, sem í
rauninni starfaði sem tengiliður
ýmissa áhrifamanna í öllum
löndum, sem Þjóðverjar höfðu
sölsað undir sig í stríðinu. Þingið
var haldið í Vínarborg, en árið
1942 hafði Egil Holmboe verið
útnefndur ritari sambandsins,
sem á norsku er nefnt Presse-
unionen. Sem ritari sambands-
ins komst Holmboe í náin kynni
við sjálfan Goebbels og var til að
mynda gestkomandi á heimili
hans.
Ritaraembættið í Presse-
unionen var ástæðan fyrir því að
Holmboe, sem um þessar mundir
og um árabil var skrifstofustjóri
í norska utanríkisráðuneytinu,
var falið það verkefni að fylgja
Knut Hamsun á þingið í Vínar-
borg og vera túlkur skáldsins
þar. Holmboe var ófáanlegur til
að segja frá því hver eða hverjir
hafi falið honum þetta verkefni.
Holmboe hefur líka verið falið
það verkefni í Vín að skýra
Hamsun frá því að Adolf Hitler
óskaði eftir því að skáldið kæmi
á sinn fund í Obersalzberg að
þinginu loknu. Hann segir Ham-
sun ekki hafa sýnt þess nein
merki að þetta boð kæmi róti á
tilfinningar hans til eða frá, og
Eins og Morgunblaðið skýrði frá nýlega er Egil Holmboe, Norðmaðurinn,
sem var túlkur á fundi Knut Hamsuns og Hitlers í Þýzkalandi 26. júní 1943, nú
íslenzkur ríkisborgari og hefur verið búsettur í Reykjavík um þriggja áratuga
skeið. Torkild Hansen taldi er hann samdi verk sitt „Réttarhöldin yfir Knut
Hamsun“, sem út kom í haust, að túlkurinn, Egil Anker Morgenstierne
Holmboe, eins og hann heitir fullu upphaflegu nafni, væri ekki lengur í tölu
lifenda, frekar en aðrir þeir, sem þátt tóku í þessum fundi. Skömmu eftir að
verkið kom út brá hins vegar svo við að norska blaðið Aftenposten birti
greinaflokk, sem byggður var á viðtölum við Holmboe, eftir að hafa sent á hans
fund blaðamann og sagnfræðing þar sem hann byggi í „felum einhvers staðar í
Evrópu“. Viðtalið veitti Holmboe gegn því skilyrði að Aftenposten kæmi ekki
upp um núverandi nafn hans eða dvalarstað.
Terboven tekur á móti
Hamsun á Fornebu í Ósló
eftir fundinn
kveður það hafa komið sér
nokkuð á óvart.
Þegar hér var komið sögu kom
Henrik Aall á vettvang, og segir
Holmboe að í sameiningu hafi
þeir Aall skipulagt til hins
ýtrasta hvað rætt skyldi á fundi
Hamsuns og Hitlers. Hafi þeir
síðan lagt tillögur sínar fyrir
Hamsun, sem sagt hafi já og
amen við öllu. Holmboe kveðst
hafa lagt þetta uppkast að
samtalinu á minnið frá orði til
orðs, enda hafi þeir Aall ekki
treyst Hamsun of vel til að halda
sér við efnið þegar á fundinn
kæmi. Síðar kom raunar í ljós að
þetta vantraust var ekki út í
bláinn.
Hinn 26. júní fljúga þeir Knut
Hamsun og Egil Holmboe til
fundar við Hitler í einkaflugvél
Foringjans. Hitler beið þeirra í
viðtalinu við Aftenposten, að
Hamsun hafi komið sér beint að
efninu, og ekki haft fyrir því að
fara að Hitler með erindið eins
og köttur í kringum heitan
graut. Hann réðst umbúðalaust
á Terboven, og auðsýndi alls ekki
þá vinsemd, sem nauðsynleg var
„til að fá einhverju áorkað“, eins
og Holmboe orðar það. Hann
segir að samtalið hafi við þetta
beinzt inn á afar óheppilegar
brautir, og að hér hafi hann
sjálfur, þ.e. Holmboe, tekið af
skarið og vikið talinu að öðru.
Þarf því ekki frekar vitnanna við
um það hlutverk, sem Egil
Holmboe hefur gegnt á þessum
fundi, og að hann hefur verið allt
annað en sá litlausi fulltrúi
skrifstofuveldis, sem Torkild
Hansen telur.
En hver var þá tilgangurinn
með því að setja á svið þennan
skrípaleik þar sem heyrnarsljór
öldungur með Nóbels-nafnbót og
ritsnillingsorðstír var notaður
eins og lykill að Hitler? Tilgang-
ur þeirra Aalls og Holmboes og
samverkamanna þeirrá var að
draga úr völdum og áhrifum
Terbovens, hins illræmda ríkis-
stjóra þýzka hernámsliðsins í
Noregi, en auka í staðinn veg-
semd Quislings. Var ætlunin sú
að ryðja Terboven helzt úr vegi,
en ef það reyndist ómögulegt að
setja þá Quisling að minnsta
kosti yfir hann.
Það er án efa rétt að Hitler
firrtist við óskammfeilni Hams-
uns, um leið og ljóst er að þessi
fundur hefur þrátt fyrir allt haft
pólitískar afleiðingar. Hamsun
var meðal annars ætlað að
stuðla að því að Þjóðverjar létu
áf hendi við Norðmenn skjöl
varðandi hlutleysi Norðmanna
þar til landið var hernumið, en
sú vitneskja styður enn frekar
þá kenningu Hartmanns að
hlutverk Holmboes hafi verið
allt annað og langtum mikilvæg-
ara en það að sjá til þess að
tungumálaörðugleikar stæðu
ekki í vegi fyrír því að þeir Knut
Hamsun og Adolf Hitler gætu
skipzt á skoðunum.