Morgunblaðið - 14.01.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 14. JANÚAR 1979
Alex Haley í miöiö ásamt gambískum ættingjum i þorpinu Juffure, pangaö sem
ætt hans átti rætur sínar að rekja.
gítarinn og „Kamby Bolongo"
hafði hann kallað fljót í Virginíu.
Skyldi vera unnt að átta sig á því
frá hvaða afrískri mállýzku þessi
orð væru runninn, var einhver leið
að finna út úr slíku? velti Haley
fyrir sér.
Strax og heim kom hélt Haley á
fund Georgíu frænku sinnar, sem
nú var ein lifandi eftir af gömlu
konunum, og fékk hana til að rifja
með sér upp gömlu sögurnar aftur.
Gamla konan varð óð og uppvæg
þegar hún heyrði að hann væri að
velta því fyrir sér hvort unnt væri
að komast að því hvaðan „Kin-tay“
hefði verið og hvort nokkur
möguleiki væri á því að finna
ennþá ættflokk þeirra í Afríku.
„Já, gerðu það, drengur," sagði
gamla konan, „hún elsku amma
þín og öll hin þarna uppi munu
fylgjast með þér.“
Haley hélt þessu næst á þjóð-
skjalasafnið í Washington og fékk
þar að fara yfir manntalsskýrslu
Alamanchehrepps í N-Karólína
frá því rétt eftir borgarastyrjöld-
ina og fann þar sér til furðu nöfn
langafa síns og langömmu, og allt
kom heim og saman við það sem
gömlu konurnar höfðu talað um
sín á milli. Nú fór Haley fyrir
alvöru að reyna að rekja uppruna
orðanna, sem höfð voru eftir
Afríkumanninum og gengið höfðu
mann fram af manni innan
móðurættar Haleys. Hann heim-
sótti aðalstöðvar Sameinuðu þjóð-
anna í New York, sat þar fyrir
afrískum sendifulltrúum og bar
þetta undir þá. Enginn gat hjálpað
honum, menn litu bara á þennan
furðufugl undrunar- og jafnvel
vorkunnaraugum.
★ Kominn á sporiö
Þá var það sem bernskuvinur
Haleys kom honum til hjálpar.
Hann hafði upp á sérfræðingi í
Þegar Alex Haley var lítill svertingjadrengur að alast upp í Henning í
Ennessee heyrði hann stundum, er amma hans og systur hennar voru að
rifja upp sögu ættarinnar. Aldrei fóru pær pó lengra aftur í tímann gömlu
konurnar í pessari upprifjun en að forföður sínum, sem pær kölluöu jafnan
„Afríkumanninn“ og fluttur hafði verið með skipi til Vesturheims til staðar
par sem gömlu konurnar báru alltaf fram sem „Naplis“. Þær sögðu líka, að
við komu skipsins til „Naplis“ hefði Afríkumaðurinn veriö keyptur af „Massa
John Waller“, sem átti plantekru á stað, sem konurnar nefndu
„Spotsylvianiasveit í Virginíu“. Það voru pessar orðræður gömlu
kvennanna, sem leiddu til pess að Alex Haley fór mörgum árum síöar að
grafast fyrir um upphaf sitt og skrifaði síðan metsölubókina Ræturnar, sem
ABC-sjónvarpsstööin aftur kvikmyndaði. Varö sjónvarpsmyndin vinsælasta
yfirbuguðu hann og hnepptu í
þrældóm.
* Haley fer á
stúfana
Alex Harley var framan af ekki
uppteknari af ættarsögu sinni en
gerist og gengur um unga menn.
Hann var aðeins 17 ára að aldri
þegar hann gekk í strandgæzluna
bandarísku og var þar matsveinn
um árabil. Fyrir atbeina föður síns
hafði hann lært vélritun og til að
stytta sér stundir um borð fór
hann snemma að fást við skriftir.
Honum tókst bráðlega að selja
sögur og frásagnir til ýmissa blaða
og tímarita, svo að þegar hann
komst á eftirlaun aðeins 37 ára að
aldri, ákvað hann að snúa sér
algjörlega að ritstörfum og blaða-
mennsku. Með viðtali sínu við
Miles Davis jasstrompetleikara
lagði Haley t.d. grunninn að
hinum mánaðarlegu viðtölum
tímaritsins Playboy, sem margir
kannast við og annað sams konar
viðtal hans við leiðtoga svartra
múhameðstrúarmanna vestra,
Malcolm X, leiddi til þess, að
Haley skrifaði ævisögu Malcolms
og kom hún út um það leyti sem
hann var myrtur.
Það var skömmu eftir að Haley
lauk við bók sína um Malcolm X að
hann var sendur á vegum tímarits
til London og lagði þá leið sína í
British Museum, þar sem hann leit
fyrst Rósettu-steininn fræga og
fór að lesa sér til um hann. Saga
þessa steins orkaði einhvern veg-
inn þannig á Haley, að hann fór að
velta fyrir sér áreiðanleika munn-
mælasagna, eins og þeim er hann
hafði numið af vörum gömlu
kvennanna á veröndinni heima í
Henning.
„Kin-tay“ hafði Afríkumaðurinn
kallað sig, „ko“ hafði hann nefnt
sagna-
brunninn
Munnmælasagnir urðu upp-
hafið að Rótum Alex Haley
sjónvarpsefni allra tíma meðal bandarískra áhorfenda og pessa pætti hefur
íslenzka sjónvarpið nú tekið til sýninga.
Afríkumaðurinn var ömmu
Haleys og gömlu frænkum hans
einhvern veginn hugleiknari en
gerðist og gengur um forfeður,
enda höfðu sögurnar um hann
gengið mann fram af manni innan
ættarinnar. Gömlu konurnar
kunnu að segja frá því hvernig
Afríkumaðurinn hafði skömmu
eftir komuna til nýja landsins
re.vnt að flýja og í fjórðu flóttatil-
raun sinni orðið fyrir þeirri ógæfu
að vera handsamaður af tveimur
hvítum mönnum, sem höfðu það að
atvinnu sinni að elta uppi stroku-
þræla. Þeir höfðu ákveðið að
kenna honum lexíuna í eitt skipti
fyrir öll, sem yrði öðrum þrælum
víti til varnaðar. Hann mátti velja
um það hvort hann yrði vanaður
eða tekinn af honum annar fótur-
inn og hann valdi síðari kostinn,
„Guði sé lof, því að annars værum
við ekki hér til frásagnar," sögðu
gömlu konurnar.
Þær kunnu líka frá því að segja
hvernig bróðir Massa Johns
William Waller hafði borgið lífi
Afríkumannsins vegna þess að
honum ofbauð refsingin, tekið
hann að sér og fengið honum
starfa á plantekru sinni, sem
hæfðu getu hans eftir bæklunina.
Fyrst hafði hann fegnið að stunda
garðinn en síðan orðið ekill
húsbónda síns. Hann fékk þannig
að vera á sama staðnum meðan
aðrir þrælar voru stöðugt að
flýtjast milli nýrra og nýrra
eigenda, og þá án tillits til þeirra
fjölskyldubanda, sem kynnu að
hafa myndast meðal þrælanna á
einstökum plantekrum.
Afríkumaðurinn tók um síðir
saman við kvenþræl sem konurnar
kölluðu alltaf „Bell, kokkinn í
stóra húsinu“ og með henni átti
hann stúlkubarn, sem nefndist
„Kizzy". Mikið orð fór af stoiti
Afríkumannsins. Líkt og títt var
gaf fyrsti húsbóndi hans honum
gælunafn og kallaði hann Toby. En
í hvert skipti sem einhver þræl-
anna dirfðist að kalla hann því
nafni, brást hann ókvæða við og
minnti þá á að hann héti „Kin-
tay“. Þegar litla dóttir Afríku-
mannsins var á fimmta eða sjötta
aldursárinu, byrjaði faðir hennar
að taka hana með sér um næsta
nágrennið hvenær sem hann hafði
tíma til, benti henni á ýmsa hluti
og nefndi þá á máli sínu. Hann
benti á gítar og sagði eitthvað sem
líktist „ko“ eða hann fór með hana
rtiður að á í nágrenni plantekrunn-
ar og sagði eitthvað sem hljómaði
eins og „Kamby Bolongo". Eftir
því sem Kizzy stækkaði og faðir
hennar náði betri tökum á ensku
sagði hann henni sögur af sjálfum
sér, ættbálki sínum og föðurlandi
og hvernig hann var fluttur
nauðugur á brott þaðan. Hann
kvaðst hafa verið úti í skóginum
ekki fjarri þorpi því sem hann átti
heima í og verið að höggva við til
að búa sér til trumbu, þegar fjórir
menn komu að honum að óvörum,
Lorne Green sem leikur fyrsta húsbónda Kunta í nýja
landinu.