Morgunblaðið - 24.02.1979, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 24. FEBRÚAR 1979
MBL. birti í gær (bls. 17) tillögugreinar þingsályktunartil-
lögu Pálma Jónssonar og 10 annarra þingmanna Sjálf-
stæðisflokksins um stefnumörkun í málefnum landbúnaðar-
ins. Þingsíðan vísar á þessar tillögur (á opnu Mbl. í gær) og
kunngjörir nú greinargerð, sem tillögunni fylgdi, og hér fer
á eftir orðrétt (kaflafyrirsagnir eru Mbl.).
Tillögur
sjálfstœðismanna:
Pálmi Jónsson
sveitum landsins má ekki fækka,
því það er víðast hvar í lágmarki,
svo byggðinni verði haldið. Fjölga
þarf tækifærum til tekjuöflunar í
sveitum, einkanlega meðan líklegt
samdráttarskeið í búvörufram-
leiðslunni varir, svo sveitirnar
tærist ekki upp af fólki frekar en
orðið er.
Eðlilegt er að taka tillit til þess
öryggis, sem búsetan veitir bæði
ferðamönnum, sem oft koma
misjafnlega til reika ofan af
hálendinu eða af fjallvegum milli
byggða, og ekki síður sjómönnum,
sem lenda í sjávarháska við
strendur landsins.
Enn fremur verður að líta til
framtíðarinnar í sambandi við
búsetuna og hvaða verðmæti færu
forgörðum, ef veruleg skörð mynd-
uðust í byggðina, — skörð, sem
þyrfti síðan að fylla aftur að
einum til tveimur áratugum liðn-
um, þegar þörfin fyrir vaxandi
enda þótt ekki sé beint að því vikið
í tillögugreininni.
B) Kveðið er á um að teknir verði
upp beinir samningar milli ríkis-
valds og bænda. Samið verði um
verð og verðtryggingu á tilteknu
heildarframleiðslumagni búvara,
sem verðtryggingin nær til. Hér er
um nauðsynlega stefnubreytingu
að ræða til þess að unnt sé að
koma við meiri stjórnun á fram-
leiðslumagninu en tekist hefur
eftir núverandi kerfi. Þetta gerir
kleift að semja til nokkurra ára í
senn um framleiðslumagnið, sem
er ákaflega mikilvægt, svo ráðrúm
fáist til þess fyrir bændur og
stofnanir landbúnaðarins að laga
sig eftir þeim framleiðslumark-
miðum, sem í samningunum
felast. Nauðsynlegt er, að breyt-
ingar á framleiðslumagninu gerist
hægfara. Snöggar og hastarlegar
samdráttaraðgerðir í búvörufram-
leiðslunni geta haft í för með sér
Framleiðslu- og
markaðsmál landbimaðar
Framleiðslu- og mark-
aðsmál landbúnaðar
Á undanförnum missirum hafa
orðið miklar og vaxandi umræður
um landbúnaðarmál. Ljóst er, að
núverandi verðlagningar- og verð-
tryggingarkerfi landbúnaðarins
dugar ekki lengur og er fjær því en
nokkru sinni fyrr að tryggja kjör
bændastéttarinnar eða hafa
nokkra stjórn á framleiðslunni.
Alvarleg vandaml blasa við.
Smjörbirgðir í landinu í árslok
1978 voru 1338 tn., eða sem svaraði
ársneyslu á innlendum markaði.
Ostabirgðir voru álíka miklar, eða
1400 tn. Erfiðleikar eru á sölu
þessara vara úr landi og útflutn-
ingsverð, einkum á smjöri, er mjög
lágt, eða nál. 400 kr. kg. Útlit er
fyrir, að framleiðendur þurfi að
taka á sig halla af útflutningi
vegna framleiðslu þessa verðlags-
árs sem nemur 4.7 milljörðum kr.
eða rúmlega 1 milljón kr. á bónda
að meðaltali.
Það, sem að framan er rakið,
sýnir, að nauðsynlegt er að taka
framleiðslu- og markaðsmál land-
búnaðarins nýjum og fastari tök-
um. Óhjákvæmilegt er að marka
nýja stefnu.
Samtök bænda og ýmsir for-
ystumenn úr þeirra röðum hafa
látið frá sér fara tillögur um það,
hvernig bregðast megi við hluta af
þessum vanda. Athyglisverðar
hugmyndir hafa einnig komið
fram á bændafundum um það,
hvernig vænlegast væri að breyta
stefnunni til langs tíma. Þessar
tillögur eru auðvitað hinar mikil-
vægustu. Og þó að þær séu ekki
allar samhljóða, þá auðveldar sú
mikla umræða, sem orðið hefur
um þessar tillögur og hugmyndir,
leitina að þeirri leið, sem flestir
ættu að geta sameinast um.
Það er á hinn bóginn til of
mikils ætlast, að bændur einir
leysi þessi mál. Alþingi verður að
marka stefnuna og tryggja henni
framgang.
Tillaga sú til þingsályktunar,(
sem hér er flutt, er þáttur í þeirri
stefnumörkun, sem að undanförnu
hefur verið unnið að af sjálf-
stæðismönnum í hinum ýmsu
málaflokkum. Tilgangur flutn-
ingsmanna er að marka stefnu í
málefnum landbúnaðarins, sem
Alþingi getur vonandi tekið af-
stöðu til. Tillagan er nokkuð viða-
mikil, en þó er fjarri því að hún
rúmi alla þætti þeirra mála, sem
landbúnaðinn snerta.
Meginmarkmið og
grundvallaratriði
Tillagan skiptist í nokkur
meginmarkmið eða grundvallar-
atriði annars vegar og leiðir til að
ná þeim markmiðum hins vegar.
Þessi grundvallaratriði eru eftir-
farandi:
1. Eignarétturinn verði verndaður
og sjálfseignarábúð bænda
tryggð.
2. Hagkvæmni í rekstri og fjöl-
breytni í framleiðslu landbún-
aðarins verði aukin.
3. Bændum verði tryggð lífskjör á
borð við aðra þjóðfélagsþegna.
4. Framleiðsla búvara verði a.m.k.
nægileg fyrir þarfir þjóðarinnar
í víðtækri merkingu.
5- Byggðakeðja sveitanna verði
ekki rofin. Landið verði áfram
allt í byggð.
6. Sveitafólki verði tryggð félags-
leg réttindi á borð við aðra og
aukið jafnræði til mennta og
opinberrar þjónustu.
7. Gætt veri hófsemi í umgengni
við landið og þjóðinni tryggður
réttur til návistar við náttúru
þess.
Segja má, að sum þessi markmið
séu í sjálfu sér ekki ný. En þar er
þó að dómi flm. um grundvallar-
atriði að ræða, sem ekki má missa
sjónar á, ef landbúnaðurinn á að
halda velli. Leiðirnar, sem tillagan
gerir ráð fyrir að farnar séu til
þess að ná þessum markmiðum,
fela í sér mun meiri nýmæli.
Mestu breytingarnar felast í því,
að samið verði milli bænda og
ríkisvaldsins um verð og verð-
tryggingu á ákveðnu heildarfram-
leiðslumagni á búvörum, sem
byggist m.a. á hagrænu gildismati
á búvöruframleiðslunni fyrir þjóð-
arheildina. Einstakir töluliðir og
stafliðir verða skýrðir hér á eftir.
Stefnumörkun í málefnum land-
búnaðarins má ekki dragast. Fleiri
ár mega ekki líða án þess að ný
stefna verði tekin. Slík stefnu-
mörkun er enda eðlileg forsenda
fyrir því, að unnt sé að skapa þann
skilning sem þarf, til þess að
þjóðfélagið komi til móts við
bændastéttina til að leysa þann
bráða vanda, sem nú er við að etja
Greinargerð
með tillögu til
þingsályk tunar
í birgða- og sölumálum bænda. Sá
vandi mun ýmsum þykja auðleyst-
ari, þegar í sjónmáli er nýtt
skipulag, sem m.a. byggir á hag-
rænum sjónarmiðum.
Skýringar við einstaka
töluliði tillögunnar
• 1. Hér er um grundvallaratriði
að ræða, sem verður að varðveita
til þess að tryggja sjálfstæði
bænda. Eignarréttinum þurfa
bændur þó að beita af hyggindum
og sanngirni, ella er vaxandi hætta
á því, að hann verði skertur.
• 2. Lögð er áhersla á hagkvæmni
í búrekstrinum og fjölbreytni í
framleiðslu og vinnslu búvara með
því að skipa þessum málum á bekk
grundvallarmarkmiða í landbún-
aðinum.
• 3. Þá viðmiðun, sem málsgrein-
in felur í sér, þarf að skilgreina
betur við framkvæmd þessarar
stefnu. E.t.v. gæti komið til álita
að miða við tekjur samkvæmt
tilteknum launaflokki, en sú leið
þarfnast þó umræðu og nánari
athugunar. Gera verður ráð fyrir
því, að vel rekið meðalbú af tiltek-
inni stærð geti skilað þeim tekjum,
sem þarf svo þessu marki verði
náð. Þess sé gætt, að dugnaður og
hagsýni fái notið sín. Ástæða er til
að árétta, að ekki dugar einvörð-
ungu að miða við efnaleg kjör eða
tekjur, heldur einnig félagsleg
kjör, eins og síðar verður að vikið.
• 4. I þessari málsgrein er ekki
einvörðungu átt við það, að
búvöruframleiðslan verði full-
nægjandi fyrir innanlandsneyslu
og hagsmuni iðnaðarins, heldur
verði tekið fullt tillit til beinna og
óbeinna áhrifa hennar á atvinnu-
skilyrði afkomumöguleika bænda
og þeirra þjóðfélagshópa annarra,
sem í tengslum við framleiðsluna
starfa.
• 5. Hér er átt við, að byggð í
sveitum landsins megi ekki rask-
ast í neinum verulegum atriðum
frá því sem nú er. Auðvitað munu
einhver býli, sem nú eru byggð,
falla úr ábúð, en það má ekki hafa
áhrif á heildarbúsetuna. Fólkinu í
framleiöslu fer að segja til sín.
• 6. I fyrri málslið þessa töluliðar
er átt við atriði eins og orlofsmál
og önnur félagsleg réttindi, sem
þorri þjóðarinnar hefur aflað sér. í
síðari málslið er vikið að því,. að
nauðsynlegt er að auka jafnræði í
viðskiptum við opinber þjónustu-
fyrirtæki, bæði að því er öryggi
snertir og verð þjónustunnar, enn
fremur hvað aðstöðu til menntun-
ar og skólamála áhrærir. Þar má
t.d. benda á mikinn mismun í
aðstöðu til rekstrar skóla, einkum
að því er varðar upphitunarkostn-
að, aðstöðu til mennta, svo sem
fullorðinsfræðslu o.s.frv.
• 7. Það er sameiginlegt hags-
munamál allra landsmanna, að
hófsemi sé gætt í umgengni við
landið og að öllum sé gefinn kostur
á samskiptum við það og til þess
tryggð tiltekin svæði. Þó fer þetta
grundvallarmarkmið hvergi betur
en í stefnu um landbúnaðarmál.
Leiðir til að ná
settum markmiðum
A) Undir þessum staflið er gert
ráð fyrir því, að gerð verði úttekt á
þjóðhagslegu gildi svokallaðrar
umframframleiðslu í landbúnaði.
Hér er átt við að „svokölluð
umframframleiðsla" sé það fram-
leiðslumagn, sem er umfram
neyslu þjóðarinnar.
Úttekt af þessu tagi hefur aldrei
verið gerð, og má það merkilegt
heita, jafnmikið gildi og vænta má
að hún hafi í allri umræðu og ekki
síst stefnumörkun í framleiðslu-
málum landbúnaðarins. Þessu
verki þarf því að hraða. Eðlilegt
væri, að úttekt af þessu tagi, sem
þarf að vera ítarleg, verði gerð
með nokkurra ára millibili, t.d.
5—10 ára, enda til þess ætlast, að
hún verði notuð til leiðbeiningar
við stefnumörkun, sem alltaf þarf
að vera í endurskoðun. Nauðsyn-
legt er að jafnhliða sé gerð grein
fyrir því og það metið, hvaða
verðmæti mundu liggja óbætt hjá
garði í ónotaðri fjárfestingu, ef
„umframframleiðslan" félli niður.
Auðvitað þarf að meta bæði
jákvæðar og neikvæðar hliðar
„umframframleiðslunnar".
Um leið og úttekt þessi fer fram
er mikilvægt, að gerð sé heildarút-
tekt á þjóðhagslegu og atvinnulegu
gildi landbúnaðarframleiðslunnar,
háskalegar afleiðingar, gífurlega
sóun verðmæta fyrir þjóðarheild-
ina, auk botnlausra erfiðleika fyrir
bændur.
Eðlilegt er, að veitt verði svig-
rúm til nokkurrar birgðasöfnunar,
en reistar skorður við óhóflegri
söfnun birgða sem leitt geta til
hættuástands í sölumálum bænda.
Verðtryggt framleiðslumagn
taki m.a. mið af hagrænu gildis-
mati „umframframleiðslunnar",
svo sem fjallað er um í a-lið. Er
þar um að ræða nauðsynlegar
leiðbeiningar fyrir samningsaðila.
Ljóst er, að nú um sinn er
óhjákvæmilegt að draga saman
mjólkurframleiðsluna vegna
markaðsástæðna. Líkur benda til
þess, að svo kunni einnig að vera
um sauðfjárframleiðsluna. Það er
þó hvergi nærri eins víst, vegna
þess að gildi hennar hefur ekki
verið metið fyrir iðnaðinn, fyrir
atvinnulífið að öðru leyti og fyrir
atvinnu fólks allt í kringum land-
ið, að ógleymdum þætti hennar til
viðhalds byggðinni. Við þessum
spurningum eiga að fást svör með
þeirri úttekt, sem að framan er
vitnað til og um er rætt í a-lið.
Verðákvörðunin í samningum
þessum grundvallist á því, að vel
rekið meðalbú skili rauntekjum,
sem keppt er að, sbr. 3 tölulið, og
að dugmiklir bændur geti haft hag
af atorku sinni og hagsýni. Rétt er
að leggja áherslu á gildi búreikn-
inga til upplýsingasöfnunar. Verð-
tryggingu á ákveðnu heildarfram-
leiðslumagni getur ríkisvaldið
hagað nokkuð að vild sinni og eftir
því sem samningar takast um. Má
þar nefna t.d., að unnt er að lækka
verðið með því að greiða að hluta
niður frumþarfir framleiðslunnar,
með niðurgreiðslum á lokastigi,
eins og nú er gert, eða með því að
fella slíkar greiðslur að mestu
niður og greiða verðtrygginguna
eftir því sem varan selst og við
lokauppgjör. Þá mun þessu kerfi
fylgja aukin hvatning til ríkisins
til þess að fylgjast með sölumálum
og markaðsmálum landbúnaðar-
ins.
Setja þarf ákvæði í lög, sem
segja fyrir um, hvernig með skuli
fara, ef samningar takast ekki, t.d.
kjaradómur eða yfirnefnd af ein-
hverju tagi.
Ef meira er framleitt en verð-
tryggðu magni nemur þurfa Fram-