Morgunblaðið - 03.03.1979, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. MARZ 1979
11
ETTT VANDAMÁLA JÚGÓSLAVA:
Arftaki Titos
er ófundinn
Dauöi Edvards Kardeljs,
náins vinar og samstarfsmanns
Tito forseta, sem eitt sinn var
talinn líklegur arftaki hans,
minnir á þá óvissutíma, sem
bíða
Júgóslavíu
þegar gamli
maðurinn
kveður.
Tito er á
87. aldurs-
ári. Hann er
eini heims- KARDELJ
leiðtoginn
sem hefur skipulagt og stjórnað
skæru- og frelsisstríði og
þjóðfélagslegir og pólitískri
byltingu. Fidel Castro kemst
kannski næst því að líkjast
honum af núlifandi mönnum, en
barátta Castros gegn gömlu
stjórninni á Kúbu komst ekki í
hálfkvisti við fórnir, grimmd og
hetjulund barátturnar sem Tito
háði gegn Þýzkalandi
nazismans.
Castro hefur heldur aldrei
þurft að berjast fyrir sjálfstæði
lands síns gagnvart Sovét-
ríkjunum eins og Tito gerði
þegar hann sleit sambandinu við
Stalín.
Sjúkur við staf
Frægð og hár aldur Titos
magna vandann samfara því
hver taka skuli við af honum. í
veizlu sem Tito hélt í fyrrasum-
ar að afloknu flokksþingi gerðist
atvik sem varpar ljósi á ástand-
ið.
Tito hafði dvalizt tvo tíma í
hliðarherbergi og sent eftir fólki
sem vildi tala við hann. Síðan
kom hann út til þess að fara og
mannfjöldinn vék til hliðar svo
hann kæmist í gegn. Hann var
eins hraustlegur og við mátti
búast af jafngömlum manni.
Síðan komu elztu og nánustu
starfsmenn hans: Kardelj, sem
þá var þegar vitað að þjáðist af
banvænu krabbameini, og
Vladimir Bakaric, króatíski
kommúnistaleiðtoginn, sem
gekk við staf. Hann hefur líka
verið sjúkur í nokkur ár.
sjálfsögðu Milovan Djilas, hinn
bráðgáfaði Svartfellingur, sem
dvaldist árum saman i fangelsi
og býr nú í Belgrad undir
ströngu eftirliti.
Samvirk forysta
Fyrir löngu hefur verið búið
svo um hnútana, að fyrir hendi
eru tvær stofnanir, sem lúta
samvirkri forystu: forsætis-
nefnd kommúnistaflokksins
skipuð 34 mönnum og forsætis-
ráðið skipað átta. En að sjálf-
sögðu veit enginn hvernig þessi
samvirka forysta mun reynast
þegar Tito hverfur af sviðinu.
Og að sjálfsögðu er það vinsæll
leikur að geta sér þess til hvaða
maður muni ráða lögum og
lofum í Júgóslavíu eftir daga
Titos.
Þangað til í fyrra hefðu marg-
ir Júgóslavar nefnt Stane
Dolance, ritara forsætisnefnd-
arinnar. Hann er spikfeitur
reykingamaður og mikill vinnu-
þjarkur sem var mjög áberandi
á síðasta þingi flokksins. En í
fyrrahaust var Branko Mikulic,
allmikill harðlínumaður á
júgóslavneskan mælikvarða og
Bosníu róður, skipaður í forsæti
á fundum forsætisnefndarinnar
í eitt ár. Enginn veit hvaða áhrif
þetta hefur á frama Dolanc.
Miklll missir
Með hliðsjón af þessari óvissu
um framtíðina er hægt að skilja,
hvað það var mikill missir þegar
Kardelj féll frá. Yngri mennirn-
ir eins og Mikulic og Dolanc geta
ekki komið í staðinn fyrir mann
eins og Kandelj, sem stóð við
hlið Titos í blíðu og stríðu og
hefði getað baðað sig í ljóman-
um frá Tito ef hann hefði tekið
við af honum.
Kardelj var líka höfundur
röksemdarfærsli nnar fyrir
sjálfstæðum kommúnisma
Júgóslava óháðum Rússum.
Kardelj var jafnframt höfundur
kenninganna um sjálfstjórn
verkamanna, sem nú er orðin
pólitísk heimspe'ci Júgóslava.
Tito og Jovanka kona hans sem sögur segja aö hann hafi skilið viö.
Því er harölega neitað í Belgrad aö Tito hafi gengið aö eiga óperu
söngkonuna Gertrude Minutic sem er 51 ári yngri en hann.
Báðir þessir menn og aðrir,
sem eru ekki eins vel þekktir,
voru 20 árum yngri en „gamli
maðurinn" eins og þeir hafa
alltaf kallað Tito. En kynslóð
þeirra, kynslóð ungu roannanna,
sem Tito notaði þegar hann
barðist gegn Þjóðverjum, verður
horfin eða of sjúk til að taka við
af Tito þegar hann kveður sjálf-
ur.
Mjög hæfir menn, sem hafa
starfað fyrir Tito, hafa fallið í
ónáð og verið sviptir pólitískum
áhrifum. Menn eins og
Rankovic, yfirmaður öryggis-
mála þangað til 1966, og að
í bók sinni „Lýðræði og
sósíalismi", ser. út kom 1977,
reyndi Kardelj að sýna að
Júgóslavar væru forgöngumenn
þriðju leiðarinnar milli vest-
ræns kapitalisma og sovézks
kommúnisma. Margt var skarp-
lega athugað í gagnrýni hans á
bæði þessi kerfi.
Hugmyndir Kardeljs voru
ómissandi þáttur í baráttu
Júgóslava fyrir því að halda
sjálfstæði sínu gagnvart heim-
um kapitalisma og
kommúnisma. Það verður á sinn
hátt eins erfitt að finna arftaka
Kardeljs og Titos.
LISTMAÐ LOSNA VIÐ FJANDMENN SÍNA:
Ljónshár hefur tengt Idi
Amin forseta við morð-
ið á Bruce Mackenzie
ofursta, nánum vini
Jomo heitins Kenyatta
forseta i Kenya og auðugum
kaupsýslumanni, sem hafði sam-
bönd um allan heim og var
mikilvægur tengiliður vestrænna
leyniþjónustustofnana.
McKenzie beið bana ásamt
tveimur samstarfsmönnum og
flugmanni tveggja hreyfla flug-
vélar af gerðinni Piper Aztec 23
þegar hún sprakk í loft upp yfir
Ngong-hæðum í Kenya á heim-
leið frá Uganda aðfaranótt 24.
maí 1978.
Kenyatta leit á McKenzie sem
son sinn og strengdi þess heit að
komast að því hvernig dauða
hans bar að höndum í raun og
veru, en hann lézt áður en hann
gat fengið staðfestingu á grun-
semdum sínum um að Amin væri
viðriðinn morðið.
að, en hélt þó áfram viðskiptum
við Amin eða allt þangað til
Amin ákvað að láta drepa hann.
Sáttaferð
McKenzie sagði vinum sínum
að hann ætlaði að fara til
Uganda til að hitta Amin að máli
og reyna að jafna deilu milli
ríkisstjórna Uganda og Kenya út
af landakröfum Amins. Hann tók
með sér -tvo nána samstarfs-
menn, Keith Savage og Gavin
Whitelaw, svo að tilgangurinn
með ferðinni var ekki eingöngu
sá að bæta samskipti ríkjanna.
McKenzie og samstarfsmenn
hans voru mestallan morguninn
daginn sem hann var myrtur hjá
Amin. Fundur þeirra virðist ekki
hafa gengið vel því að heyra
mátti háreysti frá skrifstofu
Amins þar sem fundurinn fór
fram.
Eftir fundinn óku McKenzie og
kl. 4 sendi hann skilaboð þess
efnis, að hann gæti ekki beðið
lengur, því að flugmaðurinn vildi
komast fyrir myrkur til Nairobi,
en það er tveggja klukkustunda
flug.
, Sjónarvottur segir að margir
Palestínumenn hafi verið við
flugvöllinn, en taldi það ekki
mikilvægt þar sem 'þeir væru
hversdagsleg sjón. Hann sá bil
koma með stóran trékassa með
gjöfina sem McKenzie beið eftir
og sá að henni var komið fyrir
fyrir aftan farþegana.
Annar heimildarmaður (þá
starfsmaður Amins) hefur síðan
skýrt frá því, að gjöfin hafi verið
ljónshöfuð. Nú virðist ljóst, að
tímasprengjan, sem eyðilagði
flugvélina, hafi verið innan í
ljónshöfðinu og þetta er skýring-
in á því, hvers vegna ljónshár
fundust á víð og dreif í flakinu.
Skýring Amins
Amin kom seinna fram með
Tímasprengja
frá Idi Amin
í ljónshöfði
IDI AMIN
MCKENZIE
sína skýringu á málinu. Hann
sagði, að ekki hefði verið hægt að
koma sprengjunni fyrir í flugvél-
inni á Entebbe, þar sem hún hafi
verið læst og öryggisverðir á
flugvellinum hafi haft gætur á
henni. Hann gaf í skyn, að
sprengjan hefði verið í flugvél-
inni þegar hún fór frá Kenya og
að þetta hefði verið verk eins af
óvinum McKenzies í Kenya.
Hann gaf hins vegar ekki
skýringu á því, hvernig nokkur
maður í Kenya hafi getað stillt
sprengjuna þannig að hún
spryngi þegar flugvélin væri á
flugi með hliðsjón að hinni löngu
og óvæntu töf á Entebbe.
Ákvað Amin að myrða
McKenzie til þess að refsa hon-
Tímasprengja
Brezkir sérfræðingar rannsök-
uðu brakið og furðuðu sig mikið á
ljónshári, sem fannst í því. Þó
reyndist þeim auðvelt að finna
tímasprengju, sem líktist þeim
sem hópar palestínskra öfga-
manna nota.
McKenzie var Suður-Afríku-
maður og barðist við góðan orðs-
tír í suður-afríska flughernum og
brezka flughernum í síðari
heimsstyrjöldinni. Seinna sett’st
hann að í Kenya og kvæntist
landnemadóttur (sem hann skildi
við síðar) og sneri sér að búskap.
Hann vann sér traust landnem-
anna í „Hvítu hálöndunum“ og
varð fulltrúi þeirra á þingi 1957.
Þegar Mau Mau-uppreisninni
lauk á árunum eftir 1960 var
hann einn sex hvítra landnema
sem ákváðu að styðja stjórn-
málaflokk Kenyatta, KANU.
Hann varð landbúnaðarráðherra
þegar Kenya hlaut sjálfstæði
1964 og gegndi embættinu til
1970 þegar hann sagði af sér af
heilsufarsástæðum. Þrátt fyrir
vanheilsu kom hann sér upp
víðtækum samböndum í við-
skiptalífinu og lagði stund á
hergagnasölu og bifreiða-
viðskipti.
McKenzie tók áberandi þátt í
árás ísraelsmanna á Ent-
ebbe-flutvöll 1976 þegar 155 gísl-
um flugvélarræningja var bjarg-
ENTEBBE
samstarfsmenn hans beint út á
Entebbe-flugvöll þar sem flug-
vélin beið þeirra. Klukkan var
eitt. Þegar þeir voru að undirbúa
brottför fyrr en ráðgert hafði
verið kom sendiboði frá Amin og
bað þá um að fresta brottförinni,
þar sem hann ætlaði að senda
þeim sérstaka gjöf.
McKenzie varð reiður þegar
töfin lengdist og nokkrar klukku-
stundir liðu án þess að nokkuð
heyrðist frá Amin. Skömmu fyrir
um fyrir hlutverk hans í Ent-
ebbe-aðgerðunum? Eða gerði
hann það einfaldlega af því að
hann reiddist honum á síðasta
fundi þeirra?
Ljóst er, að dauði McKenzies
hafði ekki verið ráðgerður fyrir
fundinn — að öðrum kosti hefði
ekki komið til sú langa töf, sem
varð þegar Amin vildi. senda
„gjöfina" og McKenzie var að
missa þolinmæðina á Ent-
ebbe-flugvelli.