Morgunblaðið - 22.07.1979, Qupperneq 16

16
MORGUNÓLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 22. JÚLÍ1979
Eina
flugvélin,
sem til
er, liggur
á botni
Þjórsár
Northr
Flugvélin í Þjórsá. Stél hennar stóð upp úr ánni allt fram á miðjan sjötta áratuginn.
ÍSLENSKA flugsöf'ufólat'id mun, í byrjun ágústmánað-
ar, veita forystu leiðangri sem hefur það að markmiði,
að bjarga herflugvél sem hér fórst á stríðsárunum, upp
af botni Þjórsár. Ásamt íslendingum munu taka þátt í
leiðangrinum aðilar frá Norcgi og Bandaríkjunum.
Flugvélin sem bjarva á, er sú eina sinnar tegundar sem
til er í hciminum. i tilefni þessa sneri Morgunhlaðið sér
til Ragnars J. Ragnarssonar varaformanns íslenska
flugsögufélagsins, en hann er jaínframt leiðangurs-
stjóri, og innti hann eftir aðdraganda þessarar leitar.
„Eg hef vitað af þessari flugvél
þarna í nokkur ár,“ sagði Ragnar.
„Það var árið 1972, er ég veitti
leiðsögu breskum leiðangri sem
bjargaði „Fairey Battle" flugvél af
Fjórðungssandi, suður undan
Hofsjökli, að ég hitti Guðmund
Jónasson, hinn alkunna fjalla- og
ferðamann, en hann sagði mér af
þessari flugvél. A þessum tíma var
ég í sambandi við norska flugsögu-
félagið og kannaði ég, hvort þeir
hefðu áhuga á að bjarga vélinni.
Vissulega var áhugi fyrir hendi,
en þeim hinsvegar ljóst að þetta
væri geysimikið fyrirtæki."
— Hvenær var svo tekin um
það ákvörðun að freista þess að
bjarga flugvélinni?
„Þegar Islenska flugsögufélagið
var stofnað árið 1977, var ákveðið
að reyna að finna vélina í ánni,
kanna ástandið og allar aðstæður
t-il að bjarga henni. Með þessu
móti var auðveldara að gera sér
grein fyrir hversu mikið fyrirtæki
það yrði að bjarga vélinni.
Flugvélin fundin
Síðan var það um haustið 1977,
nánar tiltekið þann 15. október, að
leiðangur var gerður út til að
finna flugvélina. Við fengum til
aðstoðar sprengjuleitarsveit frá
bandaríska flotanum en hún hafði
yfir fullkomnum málmleitartækj-
um að ráða. Við leituðum á því
svæði þar sem talið var að vélin
væri niðurkomin, og brátt fengum
við svörun frá tækjunum sem
sýndi svo ekki var um að villast að
flugvélin væri fundin. Hún lá á
botni Þjórsár á 1.5—2.0 metra
dýpi og með öllu hulin sandi og
leir. Að þessum niðurstöðum
fengnum við ljóst að afar erfitt
væri að bjarga vélinni. Auk þess
yrði það mjög kostnaðarsamt, því
það er nú einu sinni þannig að þó
að svona hlutir hafi sögulegt gildi,
þá fást fáir til að leggja krónu í
fyrirtækið. Við brugðum á það ráð
að tala við norska menn sem
störfuðu hér á stríðsárunum við
flugsveitina, m.a. manninn sem
flaug flugvélinni, en margir þess-
ara manna eru nú hátt settir í
norska hernum, en aðrir eru hætt-
ir störfum. Einnig töluðum við við
menn frá Northrop verksmiðjun-
um, en þessar verksmiðjur smíð-
uðu vélina, og aðila frá Norsk
Sjöfartsmuseum. Við vöktum upp
mikinn áhuga hjá öllum þessum
mönnum og voru allir einhuga um
að standa að þessari björgun."
Northrop N-3PB
„Patrol Bomber“
— Hver er saga þessarar
flugvélar?
„Þessi flugvél er af gerðinni
Northrop N-3PB „Patrol Bomber",
en það má kalla hana
sprengju-könnunarflugvél. Upp-
haf vélarinnar er það að maður
hét John K. Northrop og var
flugvélaverkfræðingur að mennt.
Hann bjó í Bandaríkjunum en var
af dönskum ættum. A árunum
fyrir seinni heimsstyrjöldina
starfaði hann hjá Lockheed verk-
smiðjunum, en varð síðar hátt
settur hjá Douglas verksmiðjun-
um bandarísku. Hann hafði hann-
að nokkrar flugvélar, m.a. vélar
sem slegið höfðu ýmis met, t.d.
hæðar- eða hraðamet. Árið 1939
hætti hann hjá Douglas og stofn-
aði sína eigin verksmiðju. Ástæða
þess að hann hætti var sú að þær
vélar sem hann hannaði voru
orðnar geysi vinsælar og mikið
notaðar. Þessar vélar var farið að
fjöldaframleiða, en það var ekki
honum að skapi, því hugur hans
stefndi til að skapa nýjungar í
flugvélavísindum. Sem dæmi um
uppfinningar hans má nefna
„Fljúgandi vænginn" en það var
nokkurs konar flugvélarvængur
sem gat flogið og helgaði hann líf
sitt að mörgu leyti þessari upp-
finningu sinni.
Á þessum tíma var að skella á
stríð í Evrópu, en ekki voru allar
þjóðir tilbúnar til átaka og m.a.
voru Norðmenn í þeirra hópi.
Flugfloti Norðmanna var á þess-
um tíma gamall og úr sér genginn
og því fóru Norðmenn að leita
fyrir sér um endurnýjun þessa
flota síns. Á þessum árum áttu
þeir ekki sérstakan flugher, en
landher og sjóher höfðu báðir sinn
flugflota. Aðal uppistaðan í flug-
her flotans var eins hreyfils
tvíþekja, MF-11, en hún var norsk-
hönnuð og smíðuð af flugvélaverk-
smiðjum í Noregi, Marinens
Flyfabrikk. Norðmenn leituðu
m.a. fyrir sér í Þýskalandi um
nýjar flugvélar og festu þeir kaup
á sex vélum af gerðinni Henkel
HE-115. Síðan sneru þeir sér til
Bandaríkjanna og leituðu að flug-
vél sem þeir gætu notað innan
skerja í Noregi, svokallaðri
„Inshare patrol" vél. í þessum
tilgangi sendu þeir mann Capt.
Östby, til Bandaríkjanna, en það
var í árslok árið 1939. Hafandi
leitað til allra helstu flugvélaverk-
smiðja Bandaríkjanna þessara
erinda þá hafnaði hann loks hjá
hinum nýstofnuðu Northrop verk-
smiðjum. Er hann þá svo lánsam-
ur að Northrop er með, á teikni-
borðinu, flugvél, eins hreyfils
flotflugvél, sem virtist geta fallið
að kröfum Norðmanna. Þeir gera í
sameiningu smávægilegar
breytingar á hönnun vélarinnar,
og þann 12. marz 1940 undirritar
Norska ríkið samning við Nort-
hrop flugvélaverksmiðjurnar, um
smíði á 24 vélum af gerðinni
Northrop N-3PB. Þetta eru fyrstu
og einu vélarnar af þessari gerð
sem nokkurn tímann hafa verið
smíðaðar í heiminum.
Noregur her-
tekinn — flug-
sveit „frjálsra
Norðmanna“
Á þessum tíma urðu þeir at-
burðir sem reyndust afdrifaríkir
fyrir allt mannkyn, Þjóðverjar
gerðu innrás í Pólland og seinni
heimstyrjöldin hófst. Stuttu eftir
undirritun samningsins milli
Norðmanna og Northrop verk-
smiðjanna réðust Þjóðverjar inn í
Noreg, nánar til tekið þann 9.
apríl árið 1940. Þann 7. júní gáfust
Norðmenn upp og við uppgjöfina
virtist samningurinn vera að fara
í vaskinn. En svo fór þó ekki.
Noregskonungur og norska ríkis-
stjórnin flýðu til Lundúna og settu
þar á fót útlagastjórn. Þar var
síðan norski flugherinn endur-
reistur og voru höfuðstöðvar hans
í Lundúnum en þjálfunarbúðir
fyrir flugmennina I Toronto í
Kanada og var sá staður kallaður
„Litli Noregur." Með tilliti til
þessa var ákvéðið að halda
samninginn við hið bandaríska
fyrirtæki og manna vélarnar af
svokölluðum „Frjálsum Norð-
mönnum" en það voru þeir lands-
menn kallaðir sem ekki voru undir
stjórn Þjóðverja.
Níu mánuðum og einum degi
eftir undirritun samningsins var
fyrstu flugvélinni af gerðinni
Á stllltum sjó í Skerjafirði.
Ein örfárra mynda sem til eru af flugvélinni sem fórst í
Þjórsá.