Morgunblaðið - 02.08.1979, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. ÁGÚST 1979
37
vonbrigðum. Samt gefur hann
endanlega upp áform um búsetu
með framandi þjóð. Það verður
landi til láns. — Með frekara
framhaldsnámi hefði Þórarni
vafalaust tekizt að verða heims-
frægur einleikari, svo söngríkur
var tónn hans, svo fyrirhafnarlítil
voru honum öll gígjugrip og bog-
ans brögð. En þá hefði ættjörðin
ekki notið krafta hans og braut-
ryðjandastarfs sem uppalanda.
ísland hefði máske eignazt sinn
Keisler, en engan fiðlukennara. Og
við þáverandi aðstæður var þjóð-
inni meira um vert að eiga lands-
föðurlegan fiðlara en farand-
virtúós.
Tvímælalaust má því telja
Þórarin, með þjóðnýtu
kennslustarfi sínu, einn meðal
merkustu íslendinga þessarar
aldar. Hann kynnir fiðluna sem
eitt hið undraverðasta hljóðfæri
allra tíma og elur upp tvær
kynslóðir nemenda, er verða stofn
að fjölskrúðugum samleik vakn-
andi tónmenntalífs. Kjarni núver-
andi konserthljómsveitar er
árangur af ævistarfi hans. Og
mörg íslenzk tónskáld eiga hand-
leiðslu hans mikið að þakka.
Sem lagahöfundur er Þórarinn
landskunnur. Enda þótt metnaður
hans beindist ekki að orðstý tón-
skálds, hefir honum auðnazt að
skapa söngstef, sem gjarna gleðja
hvers manns hlustir. Hann hittir
þann tón, sem án allra heilabrota
túlkar gleði og þrá í látlausu
formi. Fögnuður tjáningar eru
honum ríkari en hverskyns tregi,
gaman yfirgnæfir alvöru. Sem
sannur músíkant syngur hann af
hjartans lyst, laus við allar efa-
semdir, fjarri öllum fræðilegum
útreikningum. Þannig bera lög
hans vitni hugarkæti og fölskva-
lausri tilfinningu þess manns, sem
Hávamál lýsa svo: Glaður og
reifur skyli gumna hverr.
Enda þótt Þórarinn segðist ekki
vera mikill félagsmaður og hafa
óbeit á pólitík, þá eru þó afrek
hans á sviðið ýmissa almennra
samtaka sögulegur kapítuli. Hæst
ber þar stofnun Hljómsveitar
Reykjavíkur árið 1921, sem Þórar-
inn stjórnaði fyrstur allra, bæði
sem formaður og hljómsveitar-
stjóri. Án tilkomu hans hefði
slíkur flokkur svo snemma ekki
ýtt úr vör. Þetta var fyrsta hljóm-
sveit Islands og undanfari allra
síðari samleikshópa klassískra
hljóðfæra.
Átta árum síðar, á sumardaginn
fyrsta 1929, hefir Þórarinn æft
efnisskrá með 20 nemendum
sínum og stjórnar á hljómleikum
þessari nýstárlegu barnahljóm-
sveit. Svo mörg fiðluleikandi börn
höfðu hér aldrei fyrr saman komið
á konsertpalli. Var þetta þá, og er
reyndar enn, einstæður viðburður
og mikil hvatning upprennandi
viðleitni í tónlistaruppeldi. Þannig
var Þórarinn merkisberi nýjunga í
félagslegum samtökum, bæði
Amma var þar, þar til er hún
giftist Bjarna Guðnasyni, húsa-
smíðameistara, frá Holtakoti, í
Biskupstungum, en þau giftust 19.
október 1917. Þau reistu sér stórt
hús að Hallveigarstíg 9, þar sem
þau bjuggu lengst af.
Þeim hjónum varð fjögurra
barna auðið, Guðna Þórs, sem
kvæntist Þórdísi Magnúsdóttur,
hann lést sviplega þann 18.11.1940.
Það áfall varð henni þungbært, en
harm sinn bar hún í hljóði.
Enn var hoggið skarð í ástvina-
hópinn, er eldri sonur hennar
Guðni Þór féll frá aðeins 51 árs.
Þrátt fyrir áföll þessi bugaðist
amma ekki og ávallt var hún jafn
bein í baki.
Amma var trúuð kona og mjög
heilsteypt í trú sinni. Hún trúði á
annað líf eftir þetta og óttaðist
dauðann ekki, því hún taldi sig
vera búna að skila sínu verki hér á
jörðu og vissi að þeir er á undan
henni voru farnir myndu taka á
móti henni.
Ég veit ég mæli fyrir munn
allra barnabarna þinna, þegar ég
færi þér þakkir fyrir allt, sem þú
gerðir fyrir okkur, því öll vorum
við alin upp undir sama þakinu á
Hallveigarstígnum. Hvíldu í friði.
Margrét Birna
meðal uppvaxandi og fullvaxinnar
kynslóðar.
Sem starfsmaður Ríkisútvarps-
ins frá byrjun þess hvíldi mikill
hluti lifandi músíkflutnings á
herðum Þórarins. Hér lék hann
iðulega einn og með öðrum, bæði í
tríói, kvartett og í hljómsveit
útvarpsins, sem hann svo stjórn-
aði, er liðsmönnum fjölgaði. Var
hann ætíð vinsæll og vinmargur í
samstilltum hópi hljóðfæraleik-
ara. Og þegar við, nokkrir
meðlimir í FÍH, stofnuðum
Hljómsveit félags íslenzkra hljóð-
færaleikara árið 1944, gerðist
hann fúslega konsertmeistari.
Samstarfsvilji Þórarins kom þá
ekki síður fram við stofnun Félags
íslenzkra tónlistarmanna árið
1940, en þar gegndi hann fyrstur
manna formannsstörfum.
Af framanskráðu má ráða, hve
margvíst hefir verið ævistarf Þór-
arins. Þrátt fyrir oft æði langan
vinnudag, var hann jafnan skap-
léttur. Lífskraftur hans var ótrú-
lega mikill, og spaugsyrði voru
honum ávallt tiltæk. Að eðlisfari
var hann bjartsýnismaður, kátur í
lund og ljúfur í viðmóti.
í kennslustundum mínum hjá
Þórarni minnist ég þess aldrei, að
hann yrði þykkjuþungur né brygði
skapi, þótt taktur riðlaðist eða
óhreinn tónn óprýddi lag. Slíkt
var langlundargeð hans og sál-
rænt innsæi. Barn varð að með-
höndla af varfærni og laða það
með ljúfmennsku að ströngu lög-
máli tóna í stað þess að slæva
áhuga með lamandi ávítum.
Hann sá í barni sérstæðan
persónuleika, sem umgangast
skyldi með vinsemd þess er vill því
vel á tónanna torveldu brautum.
Hvert grip, hvert bogastrok skyldi
miðast við námsferil og þroska-
stig, en ekki við óraunhæfa ósk-
mynd. Og þótt fyrstu nótur mínar,
sem hann kenndi mér að rita,
líktust fremur vansköpuðum
rúsínubollum en sæmilegum tón-
táknum, þá voru uppeldisfræðileg
viðbrögð hans jákvæð, um leið og
hann brosandi sagði: „Já, vinur
minn, það er augljóst, að þér þykir
vænt um hesta; svona teiknum við
hrosshóf og eftir þessu hneggjar
hesturinn; en nú skulum við skrifa
þannig, að knapinn sjálfur syngi á
hestbaki! Upp frá þessu þótti mér
alltaf vænt um Þórarinn Guð-
mundsson sem mann og bar virð-
ingu fyrir honum sem kennara.
Með Þórarni Guðmundssyni er á
brautgenginn einn af frumherjum
okkar tónmennta, sem innleiddi
fiðluna í íslenzkt samfélag. Hann
sjálfur bærir ekki lengur strengi
sína dauðlegum eyrum. En
minning hans mun áfram hræra
og hrífa hjartastrengi allra þeirra
þakklátu Islendinga, sem skilja og
meta óforgengilegt hlutverk þessa
fyrsta forgöngumanns í fiðlutón-
anna ríki.
Dr. Hallgrímur Helgason.
í dag er Þórarinn Guðmundsson
fiðluleikari og tónskáld kvaddur
hinstu kveðju. Þórarin má með
réttu kalla föður fiðlunnar á
íslandi, en hann var fyrstur ís-
lendinga sem fór utan til fram-
haldsnáms i fiðiuleik og helgaði
því hljóðfæri ævistarf sitt.
Aðeins 14 ára gamall hélt hann
til Kaupmannahafnar til náms, en
sneri aftur heim að þremur árum
liðnum að loknu burtfararprófi
frá tónlistarháskólanum þar.
Þegar heim kom hóf Þórarinn
kennslustörf ásamt öðrum tónlist-
arstörfum og sem dæmi um ár-
angur af kennslu hans má nefna,
að fyrir 50 árum, eða árið 1929,
var hér 20 manna barna- og
unglingahljómsveit undir hans
stjórn.
Fyrsti vísir að sinfóníuhljóm-
sveit hér á landi var þegar Þórar-
inn safnaði saman hópi hljóðfæra-
leikara til að leika við Konungs-
komuna árið 1920, en fyrstu
hljómsveitartónleikar hér á landi
voru haldnir 22. maí það ár.
Þórarinn stofnaði Hljómsveit
Reykjavíkur árið 1921 og um 1930
var Útvarpshljómsveitin stofnuð
og starfsemi þessara hljómsveita
undir handleiðslu Þórarins er sá
grunnur sem Sinfóníuhljómsveit
Islands var reist á er hún var
stofnuð árið 1950. Því má með
réttu kalla Þórarin frumkvöðul
Sinfóníuhljómsveitar íslands.
Þórarinn var einkar skemmtilegur
maður og hvers manns hugljúfi.
Hljóðfæraleikarar Sinfóníu-
hljómsveitar íslands minnast
hans með eftirsjá og söknuði og
þakka honum frábært og óeigin-
gjarnt starf í þágu Sinfóníu-
hljómsveitar Islands, og senda
aðstandendum samúðarkveðjur.
Helga Hauksdóttir.
Þórarinn Guðmundsson fiðlu-
leikari og tónskáld, andaðist í
Landakotsspítalanum aðfararnótt
miðvikudagsins 25. júlí s.l. Þórar-
inn var fæddur 27. marz 1896 á
Akfanesi, sonur hjónanna Guð-
mundar Jakobssonar trésmíða-
meistara og konu hans Þuríðar
Þórarinsdóttur.
Vinur, kennari, félagi, stjórn-
andi, bróðir og kammerat. Þetta
allt og mikið meira var hann
Þórarinn Guðmundsson fyrir mér,
undirrituðum. Fyrzt man ég hann,
þegar hann kom á Túngötu 12, en
þar fékk ég að dveljast um tíma
hjá afa, Þórði Thoroddsen og
ömmu minni, önnu. Ætíð man ég
hann glaðan, og oft settist hann og
ræddi við ömmu og okkur hin, þar
til Emil frændi og hann héldu af
stað út í bæinn. Þeir Emil og
Þórarinn voru í þann mund þá að
hefja starf sitt sem hljóðfæraleik-
arar hjá „Útvarp Reykjavík". Ekki
datt mér þá í hug að ég ætti eftir
að starfa mikið með þeim þar
síðar. Á þessum vetri eignaðist ég
fiðlu og gekk þá fyrstu spor mín
til náms í fiðluleik eftir Garða-
strætinu heim til Þórarins á
Tryggvagötu. Oftast tók hún frú
Anna ívars, þessi yndislega fríða
og góða kona á móti mér og ég
beið í stofunni þar til kennslu-
stundin hófst. Þórarinn var þá í
blóma lífsins og starfsamur fram
úr hófi. Hann hafði nálægt 30
nemendur og lék þar að auki á
fiðlu sína við öll möguleg tæki-
færi, sorgar og gleði, út um borg
og bý. í spilatímunum gat hann
verið alvörugefinn, en þó er ríkara
í minningunni, hve hann fékk
mann til að finna hve fallegt og
gaman það gat orðið að kunna að
hemja þetta erfiða og viðkvæma
hljóðfæri — fiðluna. Hann kallaði
það í glensi „að saga“ þegar við
nemendur vorum að myndast við
að spila, og það var sannkallað
„sag“ hjá okkur flestum byrjend-
anna, — en svo sýndi hann okkur
hvernig — framkallaði þennan
breiða og mjúka tón með fínlegri
snertingu bogans. Þórarinn hafði
nefnilega hinn sérstæða náttúru-
tón fiðluleikara, sem ekki verður
kenndur eða lærður qg Ungverjar
tala um sem vöggugjöf — en þar
að auki hafði hann nú lært og
lokið námi í hinum konunglega
músikskóla í Höfn. Var hann
fyrstur fiðlari íslenzkur með þann
frama. Margir hafa þeir líklega
verið á umliðnum öldum hér á
landi sem dreymdi um slíkt nám.
Fiðlan var hér fyrrum lengi vel
eina handbæra hljóðfærið við
skemmtan og dansiböll og var þá
leikið á hana eina. Þingeyingar
hafa líklega verið ríkastir af
góðum fiðlungum í þann tíð en þó
voru hér í Reykjavík fiðlarar sam
gátu sér gott orð á undan Þórarni,
s.s. Einar spildemand og Ingi-
mundur fiðla. Eftir heimkomu
Þórarins frá námi varð það hans
hlutverk að verða kennari og
fyrirmynd á þessum vettvangi.
Menntun hans sáði nú út frá sér.
Meðal annars lék hann á þessum
árum með prófessor Sveinbirni
Sveinbjörnsen hans fyrstu sónötu
sem samin var af íslenzku tón-
skáldi. Hann minntist oft á Svein-
björn við mig og hve vel þeim varð
til vina. Þá lék hann með ýmsum
öðrum svo sem Sigfúsi Einarssyni
og síðar Páli ísólfssyni þegar
hann kom heim frá námi í Leipzig,
en þessir tveir menn tóku við af
Þórarni um stjórnun Hljómsveit-
ar Reykjavíkur, sem Þórarinn
hafði stofnað árið 1921 og var
þetta með fyrstu tilraunum hér-
lendis tii flutnings stærri hljóm-
sveitarverka að fyrirmynd ann-
arra Evrópuþjóða. Margir aðrir
komu síðar við sögu og lögðu hönd
á plóginn og plægðu þann akur
tónlistarlífsins hér sem svo ríku-
lega hefur borið ávöxt með til-
komu Tónlistarfélagsins, Tónlist-
arskólans í Reykjavík, Útvarps-
hljómsveitarinnar og síðar Sin-
fóníuhljómsveitarinnar, sem dafn-
að hefur við skilyrði sem Þórarinn
og fleiri mörkuðu við upphaf
starfs síns hér í Reykjavík.
Þökk sé nú Þórarni Guðmunds-
syni fyrir allt hið góða starf, og
það sem af því hefur leitt fyrir
hljómlistarlíf þjóðarinnar.
Þórarinn var gæfumaður í þessu
lífi, en þá ber að minnast konunn-
ar hans góðu, Önnu ívarsdóttur og
fjölskyldu þeirra. Þau eignuðust
tvö börn, Þuríði og ívar, en
niðjarnir munu nú vera orðnir
nálægt 40 talsins. Anna var kölluð
brott af þessum heimi og andaðist
2. desember s.l. Oft minntust þau,
Anna og Þórarinn, við mig á þá
gömlu góðu daga þegar fundum
þeirra bar saman á Akureyri, þau
þá kornung. Kom þá gjarnan afi
minn sr. Matthías inn í myndina
en á heimili hans voru þau bæði
heimagangar. Og nú er máske
tímabært að hafa yfir stef úr einu
erfiljóði sr. Matthiasar sem Þór-
arinn gjörði sitt fyrsta lag við þá
aðeins 8 ára gamall.
„Lífið er fljótt,
líkt er það elding,
sem lýsir um nótt.“
Já, það er fljótt þegar litið er til
baka — en einnig ef litið er á
eilífðarbraut.
Að lokum vil ég þakka Þórarni
samfylgd og vinskap en afkom-
endum og skyldmennum þeirra
Önnu og Þórarins votta ég samhug
með bænum um blessun þeirra
beggja alla tíð.
Þorvaldur Steingrímsson.
+
Eiginkona mín, móöir okkar, tengdamóöir og amma,
AÐALHEIÐUR PÉTURSDÓTTIR,
veröur jarösungin frá Fossvogskirkju föstudaginn 3. ágúst kl.
13.30. Þeir sem vilja minnast hinnar látnu láti líknarstofnanir njóta
bess' Jónas Jónsson,
Jón Jónasson, Gunilla Skaptason,
Erla Kristfn Jónasdóttir, Birgir Sveinbergsson,
og barnabörn.
t
Móöir okkar, tengdamóöir, fööursystir, amma og langamma,
KRISTÍN JÓNSDÓTTIR,
veröur jarösungin frá Fossvogskirkju, fimmtudaginn 2. ágúst kl.
1.30 e.h.
Sígurjón Jóhannesson,
Sigrún Guömundsdóttir,
SólmundurJóhannesson,
Sígríóur Elíasdóttir,
Sigurfljóö Jónsdóttir og fjölskylda,
barnabörn og barnabarnabörn.
+
Þökkum innilega samúö og vinakveöjur viö andlát og útför móður
okkar, tengdamóöur og ömmuT
ÁSLAUGAR SIGURDARDÓTTUR,
Snorrabraut 33.
Brynhildur Kjartansdóttir,
Þórunn Kjartansdóttir, Lárus Bl. Guömundsson,
Birna Hafstein, Jakob V. Hafstein,
Sólveig Ágústsdóttir, Kristófer Magnússon,
og barnabörn.
+
Öllum þeim mörgu vinum naer og fjær þökkum við innilega
auösýnda samúö viö andlát og útför konu minnar, móöur,
tendamóöur og ömmu,
KRISTÍNAR GUDMUNDSDÓTTUR,
Grettisgötu 45.
Sérstakar þakkir til lækna og hjúkrunarfólks á deild A-5,
Borgarspítalanum.
Jón S. Steinbórsson,
Sesselja Ó. Jónsdóttir,
Grétar Jónsson,
tengdabörn, barnabörn og barnabarnabörn.
+
Eiginkona mín og móöir okkar,
PALÍNA MARGRÉT ÓLAFSDÓTTIR,
Reykjabraut 9, Þorlókshöfn,
andaöist á Landspítalanum 24. júlí.
Útförin fer fram frá Hjallakirkju laugardaginn 4. ágúst kl. 14.
Jarösett veröur í Þorlákshöfn.
Fyrir hönd ættingja hinnar látnu,
Sigurður Steindórsson og börn.
Skrifstofur félagsins
eru lokaðar eftir hádegi
í dag vegna jaröarfarar Þórarins
Guömundssonar tónskálds.
STEF.