Morgunblaðið - 02.08.1979, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. ÁGÚST 1979
Dr. Gunnlaugur Þórðarson:
Vegíð að myndlist
Það hlýtur jafnan að vera list-
unnendum og myndlistarmönnum
fagnaðarefni, þegar sýnd eru verk
eftir fremstu listamenn þjóðar-
innar; ekki síður þegar um verk er
að ræða, sem almenningur hefur
ekki átt kost á að sjá áður.
Enginn neitar því, að Gunn-
laugur Scheving er einn af
fremstu myndlistarmönnum, sem
íslenska þjóðin hefur átt. Verk
hans eru stórbrotin og margslung-
in og það jafnvel ekki síður þau
verk, sem ekki eru stór að flatar-
máli.
S.l. vetur var þess farið á leit af
hálfu Norræna hússins, að það
fengi lánaðar nokkrar myndir úr
því mikla safni verka eftir
Gunnlaug Scheving, sem mér
hefur tekist að safna allt frá
unglingsárum mínum — til sýn-
ingar með myndum eftir list-
málarana Hrólf Sigurðsson og
Hafstein Austmann. Að sjálf-
sögðu taldi ég mér skylt að taka
vel í þessi tilmæli, en gat þess, að
umrætt safn væri af persónu-
legum ástæðum ekki lengur í eigu
minni. Hins vegar ætti ég myndir
eftir Gunnlaug Scheving, sem mér
hefðu áskotnast í seinni tíð og
væru meðal þeirra verk, sem ekki
hefðu verið til sýnis hér áður.
Væru þau til reiðu. Var þessu
tilboði tekið og Sigurði Sigurðs-
syni listmálara falið að velja úr
þeim til sýningar.
Við opnum á sumarsýningunni í
Norræna húsinu varð mér að orði,
að Gunnlaugur Scheving hefði
kunnað vel að meta list þeirra
Hrólfs og Hafsteins, ekki síst
vegna þess hve einlægir þeir hefðu
verið í list sinni. Hrólfur
mikilhæfur í „figúratívri" list og
Hafsteinn staðfastur í óhlut-
kenndri myndtjáningu sinni.
Gunnlaugur Scheving hefði vafa-
laust fagnað að geta veitt þessum
alvörugefnu listamönnum
brautargengi á þennan hátt.
Að sjálfsögðu eru þeir lista-
menn of margir meðal okkar, sem
sjá ofsjónum yfir velgengni
annarra listmanna á einn eða
annan hátt. Hins vegar átti undir-
ritaður ekki voná því, að þessi
öfund tæki á sig slíka mynd, sem
raun bar vitni í grein Valtýs
Péturssonar 19. júlí s.l. hér í blaði,
enda þótt hann yrði hennar
átakanlega var áður en greinin
birtist.
Grein Valtýs
Péturssonar
Það verður að segjast eins og er,
að þessi grein Valtýs Péturssonar
listmálara og aðalgagnrýnanda
Morgunblaðsins hlýtur að hafa
valdið öllum unnendum myndlist-
ar miklum vonbrigðum.
Grein gagnrýnandans kemur
h'ka upp um undarlegan tvískinn-
ungshátt. I byrjun greinar sinnar
um sumarsýninguna í Norræna
húsinu endurtekur Valtýr Péturs-
son t.d. aðfinnslur í garð hins
nýráðna forstöðumanns Lista-
safns alþýðu fyrir útlán á verkum
úr safni þess í Alþýðubankann, —
en þetta hafði hann ekki aðeins
látið óátalið af hálfu fyrirrennara
nýja forstöðumannsins, Hjörleifs
Sigurðssonar, heldur blátt áfram
lofsungið hann fyrir.
Slíkur tvískinnungsháttur er
ógeðfeldur enda kemur þetta
atriði umræddri sýningu ekkert
við, en ber aðeins vitni um ólund
og öfund.
Hvers vegna fær stjórn Lista-
safns íslands ekki ofanígjöf hjá
Valtý Péturssyni, en það á um 400
listverk í útláni hjá ýmsum opin-
berum stofnunum? Eru þessar
stofnanir of góðar til þess að
kaupa sér listaverk til uppheng-
ingar og augnayndis? Það er
greinilegt, að það er ekki sama
hver í hlut á.
I upphafi umsagnar sinnar um
listaverk eftir Gunnlaug Scheving
segir Valtýr Pétursson: „Auk
þeirra Hrólfs og Hafsteins á
Gunnlaugur Scheving verk á sýn-
ingu Norræna hússins," Þetta er
einkennilega að orði komist, því
þau eru ekkert aukaatriði að mati
þeirra, sem kunna skil á myndlist.
Síðan í umsögninni segir um
verk eftir Scheving. „Flest eru
þau verk heldur veigalítil.." Samt
kemst hann ekki hjá að segja að
eitt og eitt þeirra væri:
„gullkorn". Síðan segir: „en því
miður verður að segja um aðrar
myndir hans (Gunnlaugs) á sýn-
ingunni, að þær séu tilviljana-
kenndur samtíningur...“
Með þessum skrifum sínum
vegur Valtýr ekki aðeins að list
Gunnlaugs heldur einnig að þeim,
sem að sýningunni standa. Hann
veit vel, að þessi verk eru úr einu
einkasafni og hefði verið eðlilegt
að þess væri getið, enda þótt nafn
eiganda hefði verið látið liggja
milli hluta, því það var aukaatriði.
Valtýr Pétursson reynir bersýni-
lega að villa um fyrir þeim, sem
lesa skrif hans með því að gefa í
skyn, að starfsmenn Norræna
hússins hafi „tínt saman*'einhver
vart sýningarhæf verk eftir
Gunnlaug Scheving.
Hvers vegna mátti ekki segja
satt?
Enda þótt það komi ekki
beinlínis fram í þessum skrifum
Valtýs Péturssonar, þá mun ein
ástæðan til þess, að hann telur
verk þessi veigalítil vera sú að þau
eru máluð með vatnslitum á
umbúðapappír. Eins og það skipti
einhverju máli um gildi listaverks.
I því sambandi þykir rétt til
fróðleiks að birta nokkur orð úr
minningargrein Guðbergs Bergs-
sonar í Þjóðviljanum, 16. des.
1972:
„Að öllum likindum hefur
hann verið mjög félitill á þessum
árum, vegna þess að hann notaði
nær eingöngu vatnsliti og
blýant...." Hann málaði ísólfs-
skálahúsið séð ofan af hjalla á
umbúðapappír og gaf ömmu
minni. Hún gat ekki notað hana
utan um smér eða í flöskutappa
og kastaði henni. Myndinni var
síðar bjargað fyrir snarræði
kennaramenntaðrar frænku
minnar. Aðrar fórust."
Þessi voru orð Guðbergs, en
hvorki var hann með þeim að
reyna að gera lítið úr ömmu sinni
né list Gunnlaugs, en aðeins að
benda á hve sárafáum var ljóst,
hvílíkar perlur var um að ræða.
Þetta minnir á söguna um eigin-
konu Cezannes, eins mesta lista-
manns heims, er hún notaði olíu-
málverk hans fyrir mottur.
Guðbergur getur þess, að aðrar
slíkar myndir hafi farist. Á sýn-
ingunni getur að líta verk, sem
þrátt fyrir allt hafa bjargast.
Hinn fátæki listamaður
Gunnlaugur Scheving varð að
notast við allt, sem tiltækt var til
sköpunar í list sinni, eins og svo
margir af meisturum heims í
myndlistinni. Hann hafði orðið að
fórna öllur fyrir list sína, jafnvel
sjálfri lífshamingjunni. (í Vlkunni
28. júní s.l. segir frú Grete Linck
Grönbech, sem var áður gift
Gunnlaugi, frá örbirgð þeirra og
skilnaði.) Þeir, sem aldrei hafa
þurft að standa í slíkum sporum,
eiga erfitt með að gera sér í
hugarlund slíkar raunir.
Þótt samtíð Gunnlaugs
Scheving hafi ekki strax áttað sig
Ba* á Höíða-strönd 31. júlí.
Nú er þurrkur, en hálf
kalt þegar blæs af norðri.
Flestir bændur eru nú byrj-
aðir slátt, og jafnvel farnir
að hirða inn hey. Spretta er
mjög misjöfn, og er hún
best þar sem ekki var beitt
á því hversu frábær verk hans
voru, þá ætti maður, sem fæst
bæði við myndlist hefur og
atvinnu af að skrifa um sýningar,
ekki að vera svo skyniskroppinn.
Telji Valtýr málverk eins og
„Strandatind" og „Frá Seyðis-
firði“, máluð um 1931, og þau
fyrrtöldu, þ.e. vatnslitamyndirnar
á umbúðarpappírnum, jaðarsverk
í list Gunnlaugs Schevings og
óhæf til sýningar, ætti hann ekki
að taka sér framar penna í hönd
til þess að skrifa um myndlist.
Um ágæti þessara verka ljúka
allir upp einum munni, sem líta
þau á sýningunni.
Eftir að þessi hörmulegu skrif
Valtýs höfðu birst, fór undirrit-
aður þess á leit við hann, að hann
leiðrétti verstu missagnir sínar
með athugasemd í blaðinu, en
hann var ófáanlegur til þess. Því
finn ég mig knúinn ti að birta
þessi orð. Annars skal þess getið,
að grein mín varð upphaflega til
vegna símtals Valtýs Péturssonar
nokkrum dögum áður en grein
hans birtist. Undirritaður hefði
gjarna viljað sjá þau orð hans á
prenti, en ekki er talið hlýða að
vitnað sé til slíkra einkasamtala í
blaðagrein og má vel virða þá
afstöðu.
Uppsópun á list
Jóns Stefánssonar
Því miður gætir neikvæðar
afstöðu í garð myndlistar svo víða
hjá okkur, og hún á litlum skiln-
ingi að mæta hjá stjórnvöldum.
Átakanlegt dæmi er að Listasafn
Islands skuli ekki fá til afnota
viðunandi húsnæði, fyrr en e.t.v. á
næstu öld, ef endurbyggingu
gömlu Herðubreiðar (Glaum-
bæjar) heldur fram með sama lagi
og verið hefur.
Nokkru eftir fráfall ekkju Jóns
Stefánssonar listmálara bauðst
Listasafninu að kaupa öll verk
á tún í vor. Eru víða
komnar mjög góðar slægj-
ur, þar sem tún sluppu
alveg við beit, en ljóst er að
sumir bændur verða með
mun minni hey en undan-
farin ár. Þrátt fyrir þetta
hafa nokkrir bændur tekið
dánarbúsins með mjög góðum
kjörum. I þessu safni voru mörg
frábær verk. fyrir einarðlega
afstöðu okkar Jóhannesar
Jóhannessonar listmálara, sem þá
áttum saman sæti í safnráði
Listasafns íslands tókst að fá
þessu framgengt. Samt fór það
svo, að einn myndlistargagnrýn-
andi fór um þetta niðrandi orðum
og kallaði „uppsópun".
Hvaða dóm hefði það safnráð
fengið hjá seinni kynslóðum, sem
hefði látið sér slíkt tækifæri úr
greipum ganga.
Auðvitað er slík árás á list Jóns
Stefánssonar jafn lítilmótleg og
hún er vanhugsuð, sama má vissu-
lega segja um þau skrif sem urðu
tilefni þessar hugleiðinga. List
Jóns Stefánssonar og Gunnlaugs
Schevings er engin hætta búin af
slíku, en það er samt nógu hvim-
Ieitt til afspurnar.
Neikvæðni „
Listasafns íslands
Fyrst hér hefur verið stungið
niður penna út af þeirri leiðu
áráttu, sem þar er vikið að, skal
hér bætt við nokkrum línum af
öðru en skyldu tilefni.
Þess ber að minnast, að sum
voldugustu listasöfn heims (t.d.
National Gallery í Washington)
eru að miklu leyti byggð upp á
gjöfum manna, sem voru
unnendur myndlistar og fengu
skattaívilnanir þeirra vegna.
Listasafn íslands hefur ekki til
þessa komið slíku á hjá sér. Hins
vegar njóta margar menningar-
stofnanir og mannúðar slíks
velvilja skattayfirvalda gagnvart
gjöfum til þeirra. Mun árlega
birtur listi yfir þessar stofnanir í
Lögbirtingarblaðinu. Þá er þess og
að geta að jafnvel gjafir til Lista-
safns Islands eru þegnar með
mismunandi miklu þakklæti, hvað
svo sem veldur. Það gæti orðið til
uppörfunar, ef listaverkagjafir
væru allar auðkenndar með nöfn-
um gefenda.
Undirritaður hafði lengi gælt
við þá hugmynd að heiðra minn-
ingu þriggja systkina með gjöf á
málverki til Listasafns íslands.
Ástæðan til þess var sú, að þessi
sér fárra daga sumarfrí
áður en heyannir hefjast.
Nokkrir áhugamenn fóru
til Drangeyjar í nótt til
lundaveiða í háf. Sagt er að
lundaveiði ferðafólksins sé
mun minni en áður, og er
systkini, börn Stefáns heit.
Gunnarssonar, sem alin voru upp í
ást á listum og menningu, arf-
leiddu Listasafn Islands af hluta
eigna sinna. Sesselja og Guðríður
arfleiddu það að listaverkum, en
Gunnar heitinn arfleiddi það að
öllum eignum sínum, frábæru
listasafni og mjög verðmætri fast-
eign. Fyrir samstarf okkar
Gunnars tókst að láta listasafnið
eignast húsið Austurstræti 12 og
það án þess að ríkissjóður þyrfti
að kosta krónu til.
Danskur kunningi minn átti
magnað olíumálverk eftir Gunn-
laug Scheving frá Seyðisfirði,
málað 1931. Listasafn íslands á fá
verk frá þeim tíma eftir hann.
Málverkið er 60x80 sm og birtist
hér með í fyrsta sinn íslenskum
lesendum. Það var auðsótt mál að
fá málverkið keypt í þessu skyni
og meira að segja skyldi verð þess
verða lægra en ella, ef gefa ætti
það listasafni. Var bundið fast-
mælum, að þegar listaverkið hefði
verið þegið, skyldi seljanda send
úrklippa úr blaði með mynd af
málverkinu, svo sem gera mátti
ráð fyrir að gert yrði, líkt og við
ýmsar aðrar málverkagjafir. Nú
er unnt að standa við þá hlið
samnings okkar líka.
Málverkið var boðið listasafn-
inu að gjöf með bréfi 9. okt. 1975.
Ekki barst neitt svar frá safninu
við gjöfinni. Þegar nærri ár var
liðið frá því að málverkið hafði
verið afhent til skoðunar, var
ætlun mín að það hefði ekki verið
þegið og hugðist ég afturkalla það
og gefa öðru listasafni, sem betur
kynni að meta.
Svarbrjeí frá Listasafni
íslands var svohljóðandi.
15. október 1976.
Dr. Gunnlaugur Þórðarson hrl.
Bergstaðastræti 74
Reykjavík.
Safnráð Listasafns íslands
hefur móttekið bréf yðar dags.
23.9. 1976 þar sem þér aftur-
kallið gjöf yðar á olfumálverki
eftir Gunnlaug Scheving, sbr.
gjafabréf yðar dags. 9. október
1975.
Sem svar við fyrrgreindu bréfi
vill safnráð tilkynna yður að á
fundi þess þann 9. febrúar var
samþykkt að þiggja gjöfina. sbr.
fundargerð, Það hefur dregist að
tilkynna yður um þessa akvörðun
safnráðs, enda er í gjafabréfinu
rætt um afhendingu siðar.
Þetta tilkynnist yður hér með.
Virðingarfyllst.
f.h. safnráðs Listasafns
íslands, Selma Jónsdóttir.
Við svo búið hlaut ráðstöfun
þessi að standa. í bréfinu er
minnst á afhendingu málverksins,
en ætlun mín hafði verið að
minnast þeirra systkina, sem gjöf-
in var helguð, sérstaklega við það
tækifæri. Hins vegar fórst form-
leg afhending fyrir og er aukaatr-
iði úr því sem komið er. Málverkið
hefur verið almenningi til sýnis í
listasafninu á s.l. vetri.
Til fróðleiks skal það tekið
fram, að húseigninni Austurstræti
12, sem undirritaður átti mestan
þátt í að Listasafn Islands eignað-
ist sér að útgjaldalausu, var farg-
að með makaskiptum við Fram-
sóknarflokkinn. Vegna fyrri af-
skipta minna af málinu og lög-
mannsreynslu óskaði ég eftir að fá
að taka þátt í samningum um
makaskiptin, sem voru þau, að
Listasafnið fékk brunarústina
Glaumbæ, en Framsóknarflokkur-
inn Austurstræti 12. Eigi var
orðið við þeim tilmælum og tel ég
að hlutur listasafnsins hafi verið
fyrir borð borinn í þeim viðskipt-
kennt um kulda. Þá eru
vegir taldir harðir og hol-
óttir og varasamir í harð-
akstri. Vel hefur aflast hjá
togurum að undanförnu en
talað er um aflatregðu inni
á Skagafirði.
— Björn í Bæ.
um.
Mis jöfn spretta á Höfdaströnd
Málverkið. sem um er fjallaö í greininni.