Morgunblaðið - 22.01.1980, Qupperneq 10

10 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 22. JANÚAR 1980
Breytingar á hem-
aðarstöðu N or egs
Frá heræíingum í Noregi
John C. Ausland
höfundur þessarar
greinar er fyrrverandi
starfsmaður banda-
rísku utanríkis-
þjónustunnar. Á
síðasta ári kom út í
Noregi hjá Cappel-
en-forlaginu bók
hans Bak
ambassadens murer,
en þar lýsir Ausland
störfum banda-
ríska sendiráðsins í
Oslo, þar sem hann
starfaði sem næst
æðsti maður frá
1969 til 1973. John C.
Ausland býr nú í Oslo
og hefur atvinnu af
ritstörfum.
Innrásin í Afghanistan hefur
vakið óhug manna í Noregi eins
og annars staðar og Norðmenn
velta því nú fyrir sér, hvaða
áhrif hún kunni að hafa á þeirra
eigin stöðu. Fyrst verða þeir að
leita leiða, sem gera þeim fært
að styðja viðleitni Jimmy Cart-
ers til að refsa Sovétmönnum —
án þess þó að gera Rússa of
reiða. Þegar lengra er litið verða
Norðmenn að taka afstöðu til
þess, hvaða áhrif innrásin hefur
á þeirra eigin öryggi, ekki síst ef
ástandið í Mið-Austurlöndum
heldur enn áfram að versna.
Óhætt er að fullyrða, að Norð-
menn séu mjög hlynntir slökun-
arstefnunni og fyllist almennt
kvíða, þegar líkur benda til þess,
að aftur verði horfið til kalda
stríðsins. Þetta viðhorf þeirra er
skiljanlegt, þegar hugað er að
stærð Noregs og landfræðilegri
legu.
A árinu 1979 voru samskipti
Noregs og Sovétríkjanna í bið-
stöðu. Ekkert alvarlegt gerðist,
sem svipaði lil atburðanna 1978.
(En á því ári laumuðust sovésk
skip inn í og um norska lögsögu
og sovésk sprengjuflugvél hrap-
aði á Hopen-eyju í Svalbarða-
eyjaklasanum.) Á síðasta ári
miðaði ekki heldur neitt í sam-
komulagsátt um það milli land-
anna, hvernig draga ætti mörkin
á milli þeirra í Barentshafi og
hver hefði yfirráð á og umhverf-
is Svalbarða. Sjávarútvegsráð-
herrar landanna komu saman til
reglulegra funda en auk þess
fóru sendiherrarnir Helge
Vindenes og Jens Evensen í
viðræðuferðir til Moskvu. Þar
var fjallað um markalínuna í
Barentshafi og þá sérstöku fisk-
veiðilögsögu, sem Norðmenn
hafa eignað sér umhverfis Sval-
barða. Þessar viðræður báru
lítinn árangur.
Jafnhliða því sem Norðmenn
hafa lagt sig fram um að halda
daglegum samskiptum sínum við
ráðamenn í Moskvu á réttum
kili, hafa þeir stigið nokkur
skref, sem skipta sköpum varð-
andi getu Atlantshafsbandalags-
ins til að senda liðsauka til
Noregs á hættutímum.
Skömmu eftir að Noregur
gerðist aðili að Atlantshafs-
bandalaginu, var sú stefna mót-
uð af norsku stjórninni, að ekki
skyldu vera erlendar herstöðvar
í landinu á friðartímum. Þessi
stefna endurspeglaði djúpstæð
pólitísk viðhorf einkum innan
Verkamannaflokksins. Þar sem
hún fól einnig í sér takmarkanir
á heimild fyrir liðssveitir banda-
lagsþjóðanna til að geyma her-
gögn í Noregi, sem grípa mætti
til, ef utanaðkomandi aðstoðar
væri þörf, var ljóst, að það yrði
erfitt að senda viðunandi liðs-
auka á vegum Atlantshafs-
bandalagsins til landsins á úr-
slitastundu. Auk þess yrðu
bandarískar og kanadískar her-
sveitir mjög lengi að komast
sjóleiðina til Noregs.
Eftir því sem geta sovéska
flotans til að ógna yfirráðum
Atlantshafsbandalagsins á
Norður-Atlantshafi hefur auk-
ist, hefur uggur Norðmanna um
eigin stöðu vaxið. Þegar Alex-
ander Haig, yfirmaður Evrópu-
herstjórnar Atlantshafsbanda-
lagsins, setti fram áætlanir
sínar um skjóta liðsflutninga til
Evrópu, studdu ráðamenn í
norskum varnarmálum þær
ráðagerðir. Sú afstaða hafði það
í för með sér, að 1978 ákvað
norska ríkisstjórnin, að stefna
hennar í herstöðvamálum úti-
lokaði ekki, að hergögnum yrði
komið fyrir í landinu, sem nota
mætti af erlendum liðsafla á
hættutímum.
— eftir John
C. Ausland
Þessi ákvörðun var tekin um
svipað leyti og varharmálaráðu-
neyti Bandaríkjanna mundi að
nýju eftir flugvöllunum, sem
lagðir höfðu verið í Noregi með
aðstoð Atlantshafsbandalagsins.
Nú er svo komið, að unnið er að
því að koma fyrir hergögnum,
sem gera kleift að nota flugvelli
í suðurhluta Noregs fyrir um
það bil 200 flugvélar frá löndum
Atlantshafsbandalagsins. Einn-
ig er unnið að því að endurbæta
flugvelli í Norður-Noregi, svo að
flugvélar frá bandarískum
flugvélamóðurskipum geti notað
þá.
Bandaríska varnarmálaráðu-
neytið leggur hart að Norðmönn-
um, að þeir bæti loftvarnir við
flugvelli sína. Rekja má í löngu
máli, hvers vegna þær eru orðn-
ar úreltar, en ein ástæðan fyrir
því er, að Norðmenn hafa varið
svo miklu af takmörkuðum út-
gjöldum sínum til varnarmála
til að kaupa dýrar F-16 orrustu-
þotur.
Ekki miðar eins vel fram-
kvæmd áætlana um að koma
fyrir í Noregi hergögnum, sem
notuð yrðu af landher í átökum.
Bæði Evrópuherstjórn Atlants-
hafsbandalagsins og bandaríska
varnarmálaráðuneytið hafa ver-
ið treg til þess að gefa fyrirmæli
um, að sérstakar bandarískar
hersveitir skuli einungis ætlaðar
í Noregi. Nýlega hafa þó sést
merki þess, að ráðamenn í Pent-
agon séu sveigjanlegri í afstöðu
sinni til slíkrar ráðstöfunar en
áður, hins vegar kunna síðustu
atburðir í Mið-Austurlöndum að
hafa hér einhver áhrif. Þeir
gætu aukið áhuga Bandaríkja-
manna á því að efla viðbragðs-
mátt Atlantshafsbandalagsins,
en þar sem áform Bandaríkj-
anna í Mið-Austurlöndum eru
fjárfrek, fer samkeppnin um
fjármagn harðnandi innan Pent-
agon.
Ástæða er til að velta því fyrir
sér, hvaða áhrif innrásin í Af-
ghanistan hefur á umræður í
Noregi um að meðaldrægum
bandarískum kjarnorkueldflaug-
um verði komið fyrir í Evrópu.
Þegar deilur urðu um þetta mál
undir lok síðasta árs, kom til
mikils ágreinings innan Verka-
mannaflokksins. Odvar Nordli
forsætisráðherra og Knut Fryd-
enlund utanríkisráðherra tókst
að fá flokkinn til að styðja
ákvörðunina, sem tekin var í
Briissel í desember með því að
lofa að koma á afvopnunarvið-
ræðum við Sovétmenn. Innrás
Rauða hersins í Afghanistan
hefur dregið úr þrýstingnum á
Nordli og Frydenlund, en loforð
þeirra um viðræðurnar gæti enn
verið hermt upp á þá.
Það er ekki heiglum hent að
segja fyrir um til hvers allt
þetta kann að leiða. Noregur
hefur enn einu sinni lent í
atburðarás, sem Norðmenn hafa
litla eða enga stjórn á. Enn
hefur ekki komið í ljós, hvort
ríkisstjórn Nordlis tekst að fá
stuðning Bandaríkjamanna án
þess að spilla samskiptum sínum
við Sovétríkin.