Morgunblaðið - 20.05.1980, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. MAÍ1980
ÍWí>fpiÍi! Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjorn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar: Aöalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Askriftargjald 4.800.00 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 240
kr. eintakið.
Ótímabærar viðræður
við Sovétmenn
Samstaða bandamanna byggist að sjálfsögðu á því, að
þeir séu samstiga í öllu því, er snertir samvinnu þeirra.
Á þetta reyndi í síðustu viku í Atlantshafsbandalaginu,
þegar varnar- og utanríkisráðherrar þeirra bandalagsríkja,
sem þátt taka í sameiginlegu varnarkerfi þess, hittust í
Briissel í fyrsta sinn frá því að Sovétmenn réðust inn í
Afganistan. Á þessum fundum var samstaða Atlantshafs-
ríkjanna staðfest og einnig sá ásetningur þeirra að efla
varnir sínar til mótvægis gegn sífellt styrkari vígbúnaði
Varsjárbandalagsins undir forystu Sovétríkjanna. Með þetta
vegarnesti og þá ótvíræðu stefnu, sem bandaríska stjórnin
hefur mótað gegn Sovétmönnum hélt Edmund Muskie, nýi
utanríkisráðherrann, til fyrsta fundar síns við Andrei
Gromyko. Eftir viðræður þeirra í Vínarborg sagði Gromyko:
„Okkur greindi á um öll þau mál sem á góma bar ...“
Menn getur greint á um það, hvort sú stefna sé rétt, að
Vesturlönd leiti eftir viðræðum við fulltrúa Sovétríkjanna
eins og málum er nú háttað í alþjóðamálum. Besta
staðfestingin á þeirri spennu, sem myndast hefur eftir um
það bil tíu ára langt slökunartímabil, er, að nú þykir það
alveg sérstökum tíðindum sæta, að utanríkisráðherrar
risaveldanna ræðist við. Ástæðan fyrir þessari spennu er
blóðugt sovéskt hernám Afganistans. Greinilegt er, að
Sovétmenn vilja draga úr spennunni án þess að uppræta
skaðvaldinn. Hugmyndir þær, sem þeir hafa sett fram um að
koma ástandinu í Afganistan í „eðlilegt horf“, byggjast
auðvitað á því, að leppar þeirra eða sovéski herinn hafi öll
ráð þjóðarinnar í hendi sér.
Með þetta í huga verður að líta á viðræður þeirra Leonid
Brezhnevs forseta Sovétríkjanna og Giscard d’Estaings
Frakklandsforseta í Varsjá í gær. Óneitanlega sýnist
ótímabært fyrir Frakklandsforseta að setjast til viðræðna
við sovéska leiðtogann við þær aðstæður, sem nú ríkja. Allur
undirbúningur þessa fundar hefur einnig einkennst af
feimnislegri leynd. Við fyrstu sýn er erfitt að koma auga á
annað en fundurinn þjóni þeim sovésku hagsmunum að koma
á óeiningu innan Atlantshafsbandalagsins og reka fleyg á
milli evrópskra aðila þess og Bandaríkjanna. Því hefur lengi
verið spáð, að sovéski björninn myndi hefja nýja „friðar-
sókn“ gegn Vesturlöndum, eftir að hann hefði legið hæfilega
lengi á meltunni og jafnað sig á því að gleypa Afganistan. Nú
hefur hann haft rúmlega fjóra mánuði til þess og hugsar sér
þá enn til hreyfings og nú í „friðsamlegum" tilgangi.
Sagan kennir mönnum, að samskipti þjóða þróast í
styrjöld, ef ekki er gripið í taumana og skorið úr alvarlegum
ágreiningi með sáttum. Á þetta við nú á tímum eins og
jafnan áður. Með þessa staðreynd í huga er unnt að
rökstyðja viðræður við ráðamenn Sovétríkjanna. En reynsl-
an af samskiptum við þá sýnir einnig, að þeir tala fjálglega
um frið við samningaborðið en senda samtímis herafla sinn
út um bakdyrnar, fyrst í dulargervi Kúbumanna og
Víetnama og síðan ódulbúinn. Þess vegna verður að krefjast
áþreifanlegrar staðfestingar um, að Sovétmenn hyggist taka
upp nýjar starfsaðferðir, áður en sest er til viðræðna við þá
nú. Utanríkisráðherra Breta hefur verið talsmaður þess að
sovéski herinn hverfi á brott frá Afganistan og stórveldin
taki að sér að ábyrgjast öryggi landsins og hlutleysi. Ekki
hefur þess orðið vart, að Sovétmenn taki undir slíkar
hugmyndir, enda samrýmast þær ekki yfirráðastefnu þeirra.
Fallist þeir á hugmyndirnar og sýni vilja til að framkvæma
þær er unnt að taka upp þráðinn að nýju gagnvart þeim með
góðri samvisku.
Hörmungar þær, sem hernámið hefur leitt yfir íbúa
Afganistans, myndu hverfa í skuggann fyrir þeim gífurlega
pólitíska ávinningi, sem Sovétmenn teldu sig hafa náð, ef
þegjandi og kurteislega væri á hertökuna fallist af
Vesturlöndum. Þar með hefðu þeir enn nálgast það mark sitt
að geta sagt Evrópuríkjunum utan Varsjárbandalagsins
fyrir verkum án þess að beita þær nokkrum áþreifanlegum
þvingunum. Nú reynir á það, að lýðræðisríkin sýni og sanni
styrk sinn andspænis einræðinu. Það er alls ekki tímabært
að gefa birninum færi á að koma út úr híði sínu og sleikja út
um í leit að nýrri bráð.
Fréttaskýring:
Síðustu dagar hafa markað nokk-
ur þáttaskil í þróun alþjóða-
mála frá því að Sovétmenn
gerðu innrásina í Afganistan
um síðustu jól. í byrjun síðustu
viku komu varnarmálaráðherr-
ar og utanríkisráðherrar Atl-
antshafsbandalagsrikjanna
saman til síns fyrsta fundar frá
því innrásin var gerð, síðan
hafa utanríkisráðherrar Sov-
étrikjanna og Bandaríkjanna
hittst og í gær ræddust forsetar
Sovétríkjanna og Frakklands
við í Varsjá. Ráðherrar Atlants-
hafsbandalagsins staðfestu þar
sameiginlega þann ásetning
sinn að auka fjárframlög sin til
varnarmála um 3% umfram
verðbólgu á næstu árum. bá
lýstu evrópskir aðilar banda-
lagsins því yfir að þeir væru
reiðubúnir að taka á sig auknar
byrðar til varnar Evrópu, svo
að Bandaríkin gætu einbeitt sér
betur að því að efla hernaðar-
mátt sinn við Persaflóa til
varnar olíulindunum þar.
Ráðherrar Atlantshafsbandalags-
ins formæltu innrásinni í Afgan-
istan og kröfðust tafarlauss
brottflutnings sovéskra her-
sveita þaðan. í ályktun ráðherr-
anna sagði meðal annars: „í
fyrsta sinn frá lyktum síðari
heimsstyrjaldarinnar hafa Sov-
étmenn beitt hervaldi til að
koma fram vilja sínum gagnvart
ríki utan hernaðarbandalaga,
sem telst til landa þriðja heims-
ins, og hefur vegna legu sinnar
Andrei Gromyko og Edmund Muskie i Vínarborg.
Leitin að þrœðinun
austurs og vesturs
áhrif á hernaðarlegu myndina í
heild.“ í ályktun ráðherranna
var lögð á það áhersla, að
samhliða því sem Atlantshafs-
bandalagið efldi varnarmátt
sinn andspænis Varsjárbanda-
laginu, myndu Vesturlönd halda
áfram að leita leiða til að bæta
sambúð austurs og vesturs með
því að ná samkomulagi um raun-
hæfa afvopnun undir traustu
eftirliti. Ráðherrafundur Atl-
antshafsbandalagsins var hald-
inn um svipað leyti og leiðtogar
Varsjárbandalagsins komu sam-
an til 25 ára afmælisfundar þess
í Varsjá og hvöttu vestrænu
ráðherrarnir kommúnistaleið-
togana til að taka vel tillögu
sinni frá því í desember sl. um
víðtækar afvopnunaraðgerðir í
Evrópu, en á grundvelli þeirra
hafa Bandaríkjamenn þegar
byrjað að flytja 1000 kjarna-
hleðslur frá Evrópu.
Eftir ráðherrafundina í Brussel
sagði Francis Pym varnarmála-
ráðherra Breta um viðræðurnar:
„Þær leiddu í ljós staðfestu og
vilja til að standa saman, það
heyrðist engin hjáróma rödd.“
Hann sagði, að Edmund Muskie,
utanríkisráðherra Bandaríkj-
anna, sem sat í fyrsta sinn
slíkan fund, hafi „endurtekið
skuldbindingar Bandarkjanna
gagnvart Evrópu á skýlausari
hátt en ég hef áður heyrt." Þetta
kemur og fram í lokayfirlýsingu
fundarins, þar sem segir afdrátt-
arlaust: „Bandaríkin hafa ekki
uppi áform um að flytja á brott
neinar þær hersveitir sínar, sem
hafa aðsetur í Evrópu, til að
nota þær í Suðvestur-Ásíu.“ Þess
er rétt að geta, að Frakkar taka
ekki þátt í varnarkerfi Atlants-
hafsbandalagsins.
Samin hefur verið áætlun í tveim-
ur áföngum um það hvernig
auka skuli hlut evrópskra aðila
Atlantshafsbandalagsins í vörn-
um þess, svo að Bandaríkin geti
beitt öflugra liði á Indlandshafi
og við Persaflóa, ef nauðsyn
krefst.
Fyrri áfanginn nær fram yfir
næsta ár og felst í því að flýta
framkvæmd tillagna, sem þegar
liggja fyrir í 15 ára áætluninni,
sem samþykkt var 1977 um end-
urbætur á varnarkerfi banda-
lagsins. Þessar tillögur gera
meðal annars ráð fyrir því að
birgðir skotfæra í Evrópu verði
auknar, nýjar áætlanir gerðar
um útkall varaliða, átak gert til
endurbóta varðandi flutning á
liðsafla og birgðum frá Ameríku
til Evrópu o.s.frv. Þá munu
Evrópuþjóðirnar einnig leggja
til herskip til starfa á Miðjarð-
arhafi vegna ferða bandarískra
skipa þaðan yfir á Indlandshaf.
Hafa Bretar þegar sent fleiri
herskip til Miðjarðarhafs. Þá
verður tekin til athugunar til-
laga Hollendinga um að komið
verði á fót annarri fastaflota-
deild Atlantshafsbandalagsins.
Og ýmislegt fleira felst í þessum
fyrra áfanga.
Um síðari áfangann verður fjallað
nánar á ráðherrafundum banda-
lagsins í desember nk. Undir
hann falla meðal annars hug-
myndir um nauðsynleg verkefni
fram til 1990 svo sem eins og
aðgerir til að auka sveigjanleika
bandalagsins til að grípa til
gagnráðstafana vegna atburða
utan bandalagssvæðisins. Þá er
ekki ólíklegt að hugað verði að
varnaraðgerðum gegn rafeinda-
og efnahernaði. En áhyggjur
manna yfir beitingu Sovét-
manna á gasi í hernaði hafa
aukist mjög eftir fréttir um það
efni, sem borist hafa frá Afgan-
istan.
Frá Brússel hélt Edmund Muskie
til Vínarborgar ásamt fleiri
utanríkisráðherrum Vestur-
landa, þar sem þeir tóku þátt í
hátíðahöldum til að minnast
þess, að 25 ár voru liðin síðan
Austurríkismenn komust undan
hernámsstjórn stórveldanna.
Við það tækifæri efndi Muskie
til rúmlega þriggja klukku-
stunda langs fundar með Andrei
Gromyko utanríkisráðherra
Sovétríkjanna. En frá innrásinni
í Afganistan höfðu svo háttsettir
menn risaveldanna ekki hittst á
fundi. Ekki væntu menn mikils
árangurs af fundinum, því að svo
margt ber á milli, en hitt þótti
tímanna tákn, að af honum
skyldi þó verða og á þá stað-
reynd er bent af mörgum til
sönnunar á því, að enginn árang-
ur náist varðandi Afganistan
eða önnur mál nema beitt sé
hefðbundnum aðferðum í utan-
ríkissamskiptum þjóða, allt ann-
að leiði til frekari vandræða,
hvort sem mönnum líki það
betur eða verr.
Andrei Gromyko kom beint til
Vínarborgar frá leiðtogafundin-
um í Varsjá. Hann hafði í
vasanum tillögur fundarins um
að efnt yrði til heimsráðstefnu
um frið, þar sem leiðtogar allra
ríkja kæmu saman í því skyni að
leggja grunninn að nýjum „frið-
artímum" eftir þá spennu, sem
nú hefur myndast. Vestrænum
ráðamönnum finnast þessar til-
lögur heldur glamurkenndar og
gáfu þeir Edmund Muskie og
Carrington lávarður, utanríkis-
ráðherra Breta, sem einnig ræddi
við Gromyko í Vínarborg, heldur
lítið fyrir þær. Og líklega er það
rétt hjá fréttaskýranda breska
útvarpsins BBC, þegar hann
segir, að meira gagns megi
vænta af einkaviðræðum utan-
ríkisráðherra eins og þeim, sem
fram fóru í Vínarborg, heldur en
heilli heimsráðstefnu þjóðaleið-
toga.
Tillögur þær, sem ríkisstjórn sov-
éska leppsins Barbaks Karmals í
Afganistan bar fram um fram-
tíðarskipan mála þar í landi,
þykja bera jafn mikinn áróðurs-
blæ og heimsráðstefnutillagan.
Þær voru settar fram í tilefni
þeirra funda, sem að framan er
getið, en þó ekki síst vegna þess,
að utanríkisráðherrar Múham-
eðstrúarlanda komu saman til
fundar í Islamabad, höfuðborg
Pakistans, á laugardaginn. Fyrr
á árinu fordæmdu þessir ráð-
herrar hernám Áfganistans
harðlega og síðasta útspil lepp-
stjórnarinnar þar hefur ekki
orðið til að milda afstöðu þeirra.
Er þá komið að þeim fundi síðustu
daga, sem vakið hefur mesta
undrun, ekki vegna þess, hvað