Morgunblaðið - 20.05.1980, Blaðsíða 22

30
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 20. MAÍ1980
Guðjón Jónsson járnsmiður:
Fimmtudagurinn 15. maí sl., upp-
stigningardag, birtist í Morgunblað-
inu innrömmuð grein rituð af land-
lækni, Olafi Ólafssyni, undir fyrir-
sögninni „Varnaðarorð vegna frum-
varps um aðbúnað á vinnustöðum"
Jafnframt sér Morgunblaðið ástæði.
til að vekja sérstaka athygli á greir.
landlæknis með því að skýra frá
greininni og efni hennar á baksíðu
blaðsins. Öllum sem unnið hafa að
gerð nýrrar löggjafar um vinnu-
vernd frá því í kjarasamningagerð-
inni fyrri hluta ársins 1977 og síðan,
svo og þeim sem fjallað hafa um
lagafrumvarpið í meðförum Alþing-
is, er ljóst að grein landlæknis er
úrslitatilraun andstæðinga frum-
varpsins til þess að stöðva afgreiðslu
og framgang þess á Alþingi.
I grein landlæknis kemur fram
ákaflega neikvæð afstaða og viðhorf
varðandi efni og tilgang lagafrum-
varpsins um aðbúnað, hollustuhætti
og ðryggi á vinnustöðum. Einnig er í
grein landlæknis reynt á óvandaðan
og hrokafullan hátt að mistúlka og
snúa út úr meginefni og einstökum
greinum fraumvarpsins svo og að
vefengja mögulega framkvæmd þess,
sem jafnvel mætti skilja sem óbeina
hótun um að framkvæmd nýrra laga
um vinnuvernd verði ekki auðvelduð
frá hendi embættismanna heilbrigð-
isyfirvalda. Vegna þessarar furðu-
legu afstöðu, mistúlkunar og rang-
færslna landlæknis á efni og mark-
miðum lagafrumvarpsins er óhjá-
kvæmilegt að undirritaður, sem var
einn af fulltrúum Alþýðusambands
Islands í nefndinni, sem vann að
samningu frumvarpsins, komi fram
með athugasemdir og leiðréttingar
við fullyrðingar landlæknis í grein
hans í Morgunblaðinu 15. maí sl.
Jafnframt mun vikið lítilsháttar að
afskiptum Heilbrigðiseftirlits ríkis-
ins og heilbrigðisnefnda að atvinnu-
Fullyrðingar landlæknis í þessum
aðfinnslulið í grein hans eru algerar
fjarstæður. Hvergi er í frumvarpinu
tekið fram að starfsskilyrði eða
starfshættir skuli ráðast af sam-
komulagi milli A.S.Í. og V.S.I., né að
samið skuli um einstök atriði aðbún-
aðar, hollustuhátta og öryggis á
vinnustöðum. I lagafrumvarpinu er
einmitt fram tekið hvernig starfs-
skilyrði og starfshættir (aðbúnaður,
og hollustuhættir og öryggi) skulu
vera og má í því efni benda á:
4. kafla frumvarpsins og skyldur
atvinnurekenda, verkstjóra,
starfsmanna og verktaka, greinar
12—365, 5. kafla um framkvæmd
vinnu, gr. 37—40, 6. kafla um
vinnustaði gr. 41—44, 7. kafla um
vélar og tækjabúnað, gr. 45—49, 8.
kafla um hættuleg efni og vörur
gr. 50—51 og 9. kafla um hvíldar-
tíma og frídaga gr. 52—58.
Vinnueftirlit ríkisins, sem ekki er
viðbótar ríkisstofnun, því Vinnueft-
irlitið kemur í stað Öryggiseftirlits
og þeirra afskifta sem aðrar ríkis-
stofnanir, svo sem heilbrigðiseftirlit,
hafa átt að hafa af vinnustöðum að
hluta til, setur nánari reglur og
reglugerðir varðandi aðbúnað, holl-
ustuhætti og öryggi í hinum ýmsu
atvinnu- og starfsgreinum í samráði
við aðila vinnumarkaðarins og/eða
aðra viðkomandi aðila. Enda eðlilegt
að svo sé gert þar sem vinnuaðstæð-
ur og verkefni eru mjög misjöfn eftir
starfsgreinum og að þeir aðilar sem
þekkja til fjalli um slíkar reglur.
I lagafrumvarpinu er ákvæði um
lámarkshvíldartíma (10 klst á sólar-
hring, í stað 8 klst áður) og frídaga
(einn af hverjum sjö). Komi upp
sérstakar aðstæður svo sem vegna
veðurs, náttúruhamfara, slysa eða
annarra ófyrirséðra atburða, má
víkja frá framangreindum ákvæðum
um lágmark hvíldartima og frídaga
Guðjón Jónsson
ákvæðum í lögum sem eru fram-
kvæmd eða ákvæðum í kjarasamn-
ingum. Megintilgangur lagafrum-
varpsins um aðbúnað, hollustuhætti
og öryggi á vinnustöðum er að
fyrirbyggja atvinnusjúkdóma og
vinnuslys. Þetta virðist landlæknir
ekki vilja skilja og reynir að gera
lítið úr samstarfi aðila, sem miðar
að því að koma í veg fyrir heilsutjón
og vinnuslys.
2. aðfinnsluliður landlæknis hljóð-
ar svo:
„Við mótun stefnu i atvinnuheil-
brigðismálum koma heilbrigðisyf-
hann vera sérmenntaður embætt-
islæknir eða hafa jafngilda
menntun til starfsins. Verkefni
hans er, a) að vera tengiliður
vinnueftirlits ríkisins við heil-
brigðisyfirvöld, og svo framv."
Þessar tilvitnanir í nokkrar grein-
ar í 11. kafla lagafrumvarpsins gera
2. aðfinnslulið landlæknis ómerkan
og sýna fram á óvandaðan málflutn-
ing hans.
3. aðfinnsiuliður landlæknis hljóð-
ar svo:
„Stjórn og eftirlit atvinnuheil-
brigðismála verður undir mið-
stýrðri stjórn í Reykjavík og er
næsta lítið háð ráðherra og hefur
lögregluvald í vissum málum. T.d.
eiga þessir aðilar að ráða vinnu-
tíma unglinga, sem reyndar eru
fáránleg ákvæði um í þessu laga-
frumvarpi."
Þessi aðfinnsluliður er gott dæmi í
íhaldssemi embættismannsins. í
samræmi við anda lagafrumvarpsins
er Vinnueftirlit ríkisins sjálfstæð
stofnun og samtök aðila vinnumark-
aðarins tilnefna fulltrúa í stjórn
stofnunarinnar, enda þekkja þeir
best til ástands og vandamála varð-
andi aðbúnað, hollustuhætti og ör-
yggi á vinnustöðum. Þessi tilhögun
er vænlegri til úrbóta á vinnu-
umhverfi verkafólks, heldur en ef
stjórn Vinnueftirlitsins væri skipuð
embættismönnum eða fulltrúum
stjórnmálaflokka.
í 12. kafla, 73. grein, 5. málsgrein
lagafrumvarpsins segir svo:
„Ráðherra skal setja reglur um
skiptingu landsins í eftirlits-
umdæmi að fengnum tillögum
stjórnar og forstjóra stofnunar-
innar."
Það er því rangt að stofnunin sé
einvörðungu staðsett í Reykjavík.
verður að ræða. Það er mjög
alvarlegt atriði að taka á þennan
hátt fyrir afskipti heilbrigðis-
nefnda þar sem allir sem um mál
þessi fjalla, vita að helst er
aðbúnaði og hollustuháttum
ábótavant í smærri fyrirtækjum
og það eru heilbrigðsnefndirnar
sem helst hafa möguleika á að
sinna þeim. Það er borin von að
miðstýrð stofnun geti haft veruleg
áhrif þar.
I þessum aðfinnslulið við laga-
frumvarpið heldur landlæknir þvi
fram að sveitarfélög og heilbrigðis-
nefndir sem kosnar eru pólitískri
kosningu af sveitastjórnum hafi
verið og verði bestu eftirlitsaðilar
með aðbúnaði, hollustuháttum og
öryggi á vinnustöðum. Þetta viðhorf
hans er alrangt. í Heilbrigðisreglu-
gerð frá 8. feb. 1972, sem sett er
samkvæmt lögum nr. 12/1969, eru
afmörkuð og tiltekin verkefni og
valdsvið heilbrigðisnefnda sveitar-
félaga. Heilbrigðisreglugerðin er
upp á um 212 greinar, sem eru
margar með nokkrum undir-grein-
um. Um 1/10 af greinum Heilbrigð-
isreglugerðarinnar fjalla almennt
um hollustuhætti vinnustaða en ekki
um aðra þætti vinnuverndar.
Verkefni heilbrigðisnefnda sam-
kvæmt Heilbrigðisreglugerðinni eru
því að ca. 9/10 hluta til önnur en
afskipti af vinnustöðum, vélum og
tækjabúnaði eða framkvæmd vinnu.
Heilbrigðisnefndir ýmissa smærri
sveitarfélaga munu láta vinnustaði
og búnað þeirra afskiptalausa. Heil-
brigðisráð Reykjavíkurborgar og
Borgarlæknisembættið og starfs-
menn þess hafa haft nokkur afskipti
af hollustuháttum vinnustaða en
þau hafa þó ekki verið nægileg og
stöðvun vinnu ekki beitt. Öllum sem
við
Athugasemdir
„Varnaðarorð“ landlæknis
heilbrigðismálum undanfarin ár, en
Heilbrigðiseftirlit ríkisins fellur
undir embætti landlæknis.
I inngangi að aðfinnsluatriðum
sínum fullyrðir landlæknir að laga-
frumvarpið skipti heilbrigðisnefndir
og sveitarfélög meginmáli. Þetta er
rangfærsla, iagafrumvarpið er ekki
samið fyrir eða vegna heilbrigðis-
nefnda og sveitarfélaga. Laga-
frumvarpið er samið fyrir verkafólk,
til að bæta úr gallaðri löggjöf um
vinnuvernd og til þess að skapa
grundvöll fyrir brýnum umbótum á
ástandi aðbúnaðar, hollustuhátta og
öryggis á vinnustöðum. Lagafrum-
varpið og samþykkt þess skiptir því
meginmáli fyrir verkafólk, sem eyðir
stórum hluta ævi sinnar við vinnu á
vinnustöðum sem eru heilsuspillandi
auk þess sem víða eru alvarlegar
slysahættur við vinnuframkvæmd.
Mistúlkanir og rangfærslur land-
læknis á lagafrumvarpinu eru ber-
sýnilega settar fram í trausti þess að
þeir sem lesa „Varnaðarorð" hans
þekki ekki til lagafrumvarpsins og
efnis þess. Af þessari ástæðu er
nauðsynlegt í athugasemdum við
„Varnaðarorð" landlæknis að vitna
til ákveðinna kafla og greina laga-
frumvarpsins. Best væri þó að þeir
lesendur sem vilja fá rétta vitneskju
um lagafrumvarpið lesi og kynni sér
það og beri síðan saman „Varnaðar-
orð“ landlæknis og efni og stefnu
lagafrumvarpsins.
I grein landlæknis eru nefnd sjö
atriði sem dæmi um nokkra megin-
galla lagafrumvarpsins að hans
dómi. Undirritaður telur óhjá-
kvæmilegt að birta þessi aðfinnslu-
atriði orðrétt á ný og að svara þeim
efnislega hverju fyrir sig.
1. aðfinnsluatriði landlæknis
hljóðar svo:
„Starfsskilyrði og starfshættir á
öllum vinnustöðum á landinu ráð-
ast af samkomulagi milli Vinnu-
veitendasambandsins og Alþýðu-
sambandsins. Það þýðir að um
vinnutíma, mengun, hættumörk
og hollustuhætti á vinnustöðum
allra starfandi íbúa þessa lands
skal samið. Það ber að hafa í huga
að sjúkdómur er hlýst af atvinnu
er og verður heilbrigðisvandamál
og verður því ekki læknaður með
samningum.
til að koma í veg fyrir verulegt tjón.
Aðilar vinnumarkaðarins skulu
koma sér saman um framkvæmd
slíkra undantekningartilvika. Þetta
atriði er einasta ákvæði lagafrum-
varpsins um „að samið skuli“, eins
og landlæknir orðar það í grein
sinni, enda er ógerlegt að binda
undantekningartilvik í löggjöf. Eft-
irlitsstofnunin, Vinnueftirlit ríkis-
ins, skal veita samþykki fyrir þeirri
framkvæmd sem aðilar koma sér
saman um í slíkum undantekn-
ingartilvikum.
Grundvallar sjónarmið þeirra að-
ila sem unnu að samningum laga-
frumvarpsins um aðbúnað, hollustu-
hætti og öryggi á vinnustöðum var
og er að starfsemi til að fyrirbyggja
atvinnusjúkdóma og vinnuslys fari
fyrst og fremst fram innan vinnu-
staðanna sjálfra, eins og segir í i.
grein í 1. kafla lagafrumvarpsins,
um tilgang og gildissvið, sem hljóðar
svo:
„Með lögum þessum er leitast við,
að a) tryggja öruggt og heilsu-
samlegt starfsumhverfi, sem jafn-
an sé í samræmi við félagslega og
tæknilega þróun í þjóðfélaginu, b)
tryggja skilyrði fyrir því, að innan
vinnustaðanna sjálfra sé hægt að
leysa öryggis- og heilbrigðis-
vandamál í samræmi við gildandi
lög og reglur, í samræmi við
ráðleggingar aðila vinnumarkað-
arins og í samræmi við ráðlegg-
ingar og fyrirmæli Vinnueftirlits
ríkisins."
Einnig er slíkt tekið fram í 2. kafla
um öryggis og heilbrigðisstarfsemi
innan fyrirtækja, og samskipti at-
vinnurekenda og starfsmanna, 3.
kafla um öryggisnefndir sérgreina
og 4. kafla um skyldur atvinnurek-
enda, verkstjóra, starfsmanna og
verktaka. Þetta grundvallarsjón-
armið lagafrumvarpsins, samstarfið,
rangtúlkanir landlæknis með því að
segja að starfsskilyrði og starfs-
hættir skuli ráðast af samkomulagi
milli V.S.Í. og A.S.Í. Það er rétt sem
landlæknir segir í síðustu málsgrein
í 1. aðfinnsluatriði sínu að sjúkdóm-
ur sem hlýst af vinnu verður ekki
læknaður með samningum. Hinsveg-
ar er hægt að koma í veg fyrir
atvinnusjúkdóma og vinnuslys með
samstarfi aðila á vinnustöðum,
— umfrumvarp
um aðbúnað,
hollustuhætti
og öryggi
á vinnustöðum
irvöld hvergi nærri, en starfa
einungis sem ráðgefandi aðili. Á
þann veg er verið að kljúfa stóran
þátt heilbrigðismála frá heilbrigð-
isgeiranum í landi sem eitt af
fáum hefur sérstakt heilbrigðis-
ráðuneyti. Menn geta ímyndað sér
hvert framhald slíks háttarlags
gæti orðið.“
Vegna þessa aðfinnsluliðs er rétt
að benda á 11. kafla lagafrumvarps-
ins gr. 64—72, um heilsuvernd,
læknisskoðanir og aðrar rannsóknir.
64. grein lagafrumvarpsins hljóðar
svo:
„Rækja skal atvinnusjúkdóma-
varnir í samræmi við ákvæði laga
þessara og laga um heilbrigðis-
þjónustu í samvinnu við heilbrigð-
isyfirvöld."
Fyrstu málsgrein 66. greinar laga-
frumvarpsins sem hljóðar svo:
„Heilsuvernd starfsmanna skal
falin þeirri heilsugæslustöð eða
sjúkrahúsi, sem næst liggur
og/eða auðveldast er að ná til,
samanber 19. gr. laga nr. 57/1978.“
Þriðju og fjórðu málsgrein 67.
greinar sem hljóðar svo:
„Ákvarðanir um læknisskoðan-
ir, mælingar og aðrar rannsóknir
skal taka í samráði við sérfræð-
inga og stofnanir á viðkomandi
sviði læknisfræðinnar. Reglur sem
settar eru samkvæmt þessari
grein skulu sendar landlækni til
umsagnar."
68. grein lagafrumvarpsins a. lið
sem hljóðar svo:
„Vinnueftirlit ríkisins skal hafa
í þjónustu sinni lækni og skal
Ein megin ástæðan fyrir því
ófremdarástandi sem nú er á mörg-
um vinnustöðum varðandi aðbúnað,
hollustuhætti og öryggi er sú að
núverandi eftirlitsstofnanir með
vinnu-umhverfi verkafólks hafa ekki
stöðvað vinnu, þó hætta á heilsutjóni
og slysum hafi verið fyrir hendi.
í 12. kafla, 84. og 85. greinum
lagafrumvarpsins er Vinnueftirlit-
inu heimilað að stöðva vinnu eða
loka vinnustað telji Vinnueftirlitið
verulega hættu fyrir líf og heilbrigði
starfsmanna. Það er talið sjálfsagt
að Bifreiðaeftirlit og lögregla taki úr
uinferð bifreið sem ekki fullnægir
kröfum um öryggisbúnað. Á sama
hátt er sjálfsagt að loka vinnustað
eða stöðva vinnu, þar sem hætta er á
heilsutjóni og slysum. Líta ber á
slíkar ráðstafanir sem fyrirbyggj-
andi aðgerðir. Landlæknir hneyksl-
ast í lokaorðum sínum í þriðja
aðfinnslulið á því að Vinnueftirlitið
skuli eiga að hafa afskipti af vinnu-
tíma unglinga. Vinnutími og vinnu-
álag eru þýðingarmiklir þættir
vinnuverndarmála. Líkamlegt slit
verkafólks er, vegna óhóflega langs
vinnutíma og vinnuálags, algengt
hérlendis og munu margir læknar
áreiðanlega þekkja til þess. Það er
því bæði eðlilegt og nauðsynlegt að
stofnun eins og væntanlegt Vinnu-
eftirlit láti sig varða vinnutíma
unglinga sem annars verkafólks.
4. aðfinnsluliður landlæknis hljóð-
ar svo:
„Horfið er frá þeirri stefnu að
dreifa eftirlitinu til sveitarfélaga
og afskipti fleiri hundruð manna í
heilbrigðisnefndum og heilbrigðis-
fulltrúa um land allt verða þurrk-
uð út eftir stutta reynslu. Mjög
víða hafa menn lagt sig fram í
þessum málum og aflað sér nokk-
urrar reynslu, en sú reynsla er nú
fyrir borð borin og þessum aðilum
beinlínis bannað að hafa afskipti
af vinnustöðum. Hvað á að koma í
staðinn? Engir menntaðir menn
eru til að taka við þessu eftirliti og
engin ákvæði um þá eru í laga-
frumvarpinu. Fullyrða má að
þjálfun nægilegs hóps manna til
að gegna þessum störfum tekur
mörg ár ef ekki áratugi og er því
fyrirsjáanlegt að um afturkipp
til þekkja, einnig landlækni, er
kunnugt um að Öryggiseftirlit ríkis-
ins hefur verið nánast eini aðilinn
sem hefur haft bein afskipti af
aðbúnði, hollustuháttum og öryggi á
vinnustöðum, en þó ekki valdið
verkefninu vegna gallaðrar löggjaf-
ar og fjárskorts. Vegna þessa a.m.k.
tvöfalda eftirlitskerfis að nokkru
leyti, og hins staðnaða ófremdar-
ástands varðandi aðbúnað, hollustu-
hátta og öryggis á vinnustöðum er
óhjákvæmilegt að fá nýja löggjöf í
þessum efnum, sem byggir á nýjum
viðhorfum um samstarf og þátttöku
þeirra aðila sem hlut eiga að máli,
ásamt leiðsögn og stuðningi frá
stofnun með ákveðnari og sterkari
löggjöf, sem jafnframt tryggði nægt
fjármagn til eftirlits og umbóta.
Þetta felst í hinu nýja lagafrum-
varpi og bráðabirgaákvæði þess um
500 milljón króna árlegar lánveit-
ingar, á næstu fimm árum, til
fyrirtækja sem þurfa að dómi
Vinnueftirlits að framkvæma um-
bætur á vinnu-umhverfi starfsfólks
síns. Heilbrigðisnefndir sveitarfél-
aga, sem heyra undir landlækni,
hafa ekki getað og geta ekki bætt úr
óviðunandi ástandi aðbúnaðar, holl-
ustuhátta og öryggis á vinnustöðum
og hafa heldur ekki traust verka-
fólks í því efni.
5. aðfinnslur landlæknis við laga-
frumvarpið hljóðar svo:
„Frumkvæði heilsugæslustöðva er
afnumið og gert ráð fyrir samn-
ingum við þær um þjónustu. Það
mun taka mörg ár að koma slíku í
kring ef það verður hægt. Hér
verður því komið á fót tvöfaldri
heilsugæslu sem nágrannaþjóðir
okkar hafa slæma reynslu af.“
í þessum aðfinnslulið sínum talar
landlæknir um frumkvæði heilsu-
gæslustöðva. Væntanlega að því er
varðar læknisskoðanir verkafólks
og/eða lækniseftirlit á vinnustöðum.
Hvar hefur slíkt frumkvæði komið
fram? Hverjir hafa heyrt um að
heilsugæslustöðvar hafi boðið fram
læknisskoðanir fyrir verkafólk?
Hinsvegar hafa mörg verkalýðsfélög
reynt að fá fram í samningagerð við
atvinnurekendur samningsákvæði
um árlegar læknisskoðanir verka-
fólks. Hafi slíkt fengist í kjarasamn-
inga hefur mjög erfiðlega gengið að
i