Morgunblaðið - 17.08.1980, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. ÁGÚST 1980
Viðkvæðið hjá stjórn-
arsinnum er, að síð-
an 1971 hafi allar
ríkisstjórnir verið
með sama marki
brenndar. Þessi núverandi stjórn
þeirra sé þannig ekkert öðru vísi
en hinar, hún ráði ekki neitt við
aðsteðjandi vanda. Með þessu er
markið ekki sett sérlega hátt, en
þó er þetta yfirleitt látið duga,
þegar stuðningsmennirnir eru á
annað borð fáanlegir til að láta
einhver orð falla. Á ótrúlega
skömmum tíma hefur byrinn horf-
ið úr seglum ríkisstjórnarinnar.
Hún lónar nú í lognmollu smá-
skammtalækninganna, sem duga
varla lengur til að leyna sjúk-
dómseinkennunum hvað þá til að
útrýma meinsemdinni.
Vanalega hafa ríkisstjórnir tek-
ið til hendi á fyrstu mánuðum
sínum og komið ýmsu því í rétt
horf, sem aflaga hefur farið.
Þannig var það fyrsta verk ríkis-
stjórnar Geirs Hallgrímssonar
haustið 1974 að eyða óvissunni,
sem skapast hafði í varnarmálun-
um, og marka brautina, sem leiddi
til fulls sigurs í landhelgismálinu
með útfærslunni í 200 sjómílur.
Samhliða var gripið þannig á
efnahagsmálunum, að fyrir kjara-
samningana 1977 hafði tekist að
þoka verðbólgunni niður í 26%,
um leið og glímt var við snöggt
versnandi viðskiptakjör. Sú ríkis-
stjórn sem nú situr hefur ekkert
slíkt gert, þvert á móti eru versn-
andi viðskiptakjör notuð af sum-
um ráðherrunum sem afsökun
fyrir því, að ekkert hefur miðað
gegn verðbólgunni. Hinn svo-
nefndi „duldi vandi“ hefur aukist
jafnt og þétt. Er hann orðinn svo
vel falinn, að ráðherrarnir eru
hættir að muna eftir honum.
Jafnvel er nú svo komið, að
ráðherrum Alþýðubandalagsins
blöskrar, en eins og menn muna
gekk sá flokkur fram til kosninga
á síðasta hausti með þá stefnu, að
verðbóiguna mætti lækna á auð-
veldan hátt bara með því að auka
framleiösluna og framleiðnina.
Fjármálaráðherra, Ragnar Arn-
alds, virðist ekki lengur alveg
sömu trúar, því að í Þjóðviljagrein
9. ágúst kemst hann svo að orði:
„Tíminn flýgur hratt og ekki
verður allt gert í einu. Óneitanlega
veltur á miklu að stuðningsmenn
þessarar stjórnar undirbúi sam-
ræmdar aðgerðir gegn verðbólgu
af vandvirkni og sem allra fyrst og
hafi síðan þolinmæði og þraut-
seigju til að bíða eftir árangri.
★
Ekki fá öll afmælisbörn tæki-
færi til að halda upp á sex mánaða
afmæli sitt með jafn hátíðlegum
hætti og ríkisstjórnin. Forsætis-
í þessu samhengi hljóta menn
að velta því fyrir sér hvers vegna
fjármálaráðherra telur nauðsyn-
legt að grípa til samræmdra
aðgerða gegn verðbólgu, þegar allt
gengur jafn vel og forsætisráð-
herra telur. Hreyfir Ragnar Arn-
alds því meðal annars í grein
sinni, að líklega sé nauðsynlegt að
hafa afskipti af vísitölutenginu
launa í þessu sambandi og athygli
vekur, hve óljóst er um það atriði
fjallað í samkomulagsdrögum
hans og BSRB. Virðast forystu-
menn opinberra starfsmanna hafa
falið ríkisstjórninni sjálfdæmi í
málinu. En á afmælisblaðamanna-
fundinum sagði forsætisráðherra,
þegar hann var spurður um það,
hvort hugsanlegt væri, að bráða-
birgðalög verði sett varðandi vísi-
tölumál, þannig að gengisbreyting
hafi ekki áhrif á vísitöluna: „Það
er ekki hægt að svara þessu á
þessari stundu, en þetta hefur ekki
verið rætt í ríkisstjórninni og ekki
í efnahagsmálanefndinni.“
Sama dag og Ragnar Arnalds
talaði um nauðsyn „samræmdra
aðgerða" gegn verðbólgunni og
ræmdar aðgerðir" fjármálaráð-
herra eða „óteljandi" leiðir for-
sætisráðherra eigi að ráða.
★
I afmælisviðtali sínu við Sæm-
und Guðvinsson í Vísi telur Gunn-
ar Thoroddsen alrangt, að hyldýpi
sé milli málefnasamnings og
starfa ríkisstjórnarinnar og
stefnu Sjálfstæðisflokksins. Hann
rökstyður þessa fullyrðingu sína
ekkert nánar. Séu ræður og skrif
Gunnars fyrir hina örlagríku
stjórnarmyndun skoðuð og borin
saman við sjónarmið hans nú,
kemur þetta hyldýpi glöggt í ljós.
Þá var hann eindregið andvígur
aukinni skattheimtu og varaði
mjög við afleiðingum þess, að
niðurgreiöslur væru hækkaðar. Nú
stendur ríkisstjórnin undir hans
forystu fyrir þyngingu skatta og
um hækkun niðurgreiðslna segir
Gunnar aðeins: „Skoðun mín á
niðurgreiðslum er óbreytt, en þær
eru einn liður efnahagsmálanna.“
í umræðum um stjórnarmyndun
Gunnars Thoroddsens í þann
mund, sem hún hafði tekist, kom
ismanna og miðstjórn studdu
þessa afstöðu meirihluta þing-
flokksins. Sjálfstæðisflokkurinn
skipaði sér þannig í stjórnar-
andstöðu og í ítarlegu máli var
greint frá því, sem skildi á milli
stefnu flokksins og ríkisstjórnar-
innar. Steingrímur Hermannsson,
formaður Framsóknarflokksins,
sem sagði eftir kosningarnar „allt
er betra en íhaldið" var einnig
mjög ánægður með hina nýju
stjórn og taldi sig greinilega hafa
náð markmiði sínu: að mynda
vinstri stjórn að kosningum lokn-
um.
Allt þetta verða menn að hafa í
huga, þegar þeir fjalla um stöðu
Sjálfstæðisflokksins og stefnu
hans og ríkisstjórnarinnar að sex
mánuðum liðnum. Milli þessara
aðila er skýr málefnalegur ágrein-
ingur.
★
í vor lýsti Gunnar Thoroddsen
því yfir í sjónvarpsþætti, að hann
myndi ekki gefa kost á sér til
varaformennsku í Sjálfstæðis-
flokknum. Hann var spurður nán-
hins vegar til kynna, að hann hafi
ekki orðið var við almenna hrifn-
ingu með hvatningu sína og þess
vegna bætt hinu við, að í hans
valdi ætti að vera að semja um
það, hver verði kjörinn formaður
Sjálfstæðisflokksins á landsfundi.
Til hvers er verið að boða menn til
fundar, hljóta sjálfstæðismenn að
spyrja, ef þar á aðeins að staðfesta
það, sem Gunnar Thoroddsen get-
ur sætt sig við? Er sjaldgæft, að
stjórnmálamaöur staðfesti jafn
berlega, að honum komi ekkert
við, hvað flokksmenn hans vilji. í
bakherbergjum skuli málin leidd
tii lykta. En einmitt þetta hugar-
far náði yfirhöndinni, þegar
Gunnar Thoroddsen myndaði rík-
isstjórnina í trássi við meirihluta
þess flokks, sem hefur verið hans
pójitíska athvarf.
I viðtalinu við Vísi komst Gunn-
ar Thoroddsen þannig að orði: „Ef
Geir yrði endurkosinn formaður,
hlýtur fylgið að hrynja af Sjálf-
stæðisflokknum. Hvort nýr flokk-
ur yrði stofnaður get ég ekkert
sagt um.“ Af þessum ummælum
má það eitt ráða, að Gunnar
Thoroddsen ætlar ekki að styðja
Sjálfstæðisflokkinn framar, haldi
Geir Hallgrímsson áfram að
gegna þar formennsku. Þessa hót-
un endurtók Gunnar ekki í tilefni
afmælisblaðamannafundarins.
Hún gefur til kynna, hvað eru
„sættir" að hans mati.
★
Þessi afstaða Gunnars Thorodd-
sens er mikil einföldun á þeim
vanda, sem Sjálfstæðisflokkurinn
stendur frammi fyrir. Leysist
ágreiningur innan flokksins við
það eitt, að skipt verði um for-
mann í honum? Leiðir það sjálf-
krafa til þess, að meirihluti þing-
flokks sjálfstæðismanna söðlar
um og hættir að vera í stjórnar-
andstöðu? Vandi Sjálfstæðis-
flokksins felst í því, að það er
hyldýpi milli stefnu ríkisstjórnar
Gunnars Thoroddsens og stefnu
flokksins. Eða ætla stjórnarsinnar
úr þingflokki sjálfstæðismanna að
hætta stuðningi sinum við ríkis-
stjórnina, um leið og því markmiði
er náð, að Geir Hallgrímsson er
ekki lengur formaður Sjálfstæðis-
flokksins?
Þeir, sem leggja stund á pólí-
tískar vangaveltur, hafa varpað
fram þeirri hugmynd, að Gunnar
Thoroddsen meti stöðuna þannig,
að hann eigi aðeins eina leið til að
koma sér aftur í mjúkinn hjá
meirihluta sjálfstæðismanna, sem
sé þá, að reka kommúnista úr
rikisstjórn sinni og ganga fram
fyrir meirihluta þingflokks sjálf-
stæðismanna og segja: Ef þið
veitið mér og framsóknarmönnum
í tilef ni sex
mánaða stjórnarsetu
ráðherra, Gunnar Thoroddsen,
kallaði fulltrúa allra fjölmiðla á
sinn fund og bauð upp á kaffi og
kökur, eftir að hann hafði byrjað
veisluhöldin með viðtali við Vísi.
Líklega hefur honum ekki þótt nóg
með það viðtal gert. í afmælisvið-
tali við sjónvarpið komst forsætis-
ráðherra þannig að orði, að gegn
verbólgunni mætti berjast eftir
„óteljandi" leiðum. En í viðtalinu
við Vísi var hann hógværari, þvi
að þar sagði hann: „Forsætisráð-
herrann mun framfylgja þeirri
stefnu, sem stjórnarsáttmálinn
mótaði ...“ Og hann bætti við:
„Hér á landi er það Seðlabankinn
sem samkvæmt lögum ákveður
gengi krónunnar með samþykki
ríkisstjórnarinnar." Kjarninn í af-
mælisboðskap forsætisráðherra
var sá, „að verðbólgan sé á niður-
leið“ og afkoma ríkissjóðs sé betri
en nokkru sinni fyrr um langt
árabil. Ráðherrann heldur sig við
það, að frá upphafi til loka síðasta
árs hafi verðbólgan aukist um
61% en sambærileg tala fyrir
þetta ár verði innan við 50%, hins
vegar lætur forsætisráðherra þess
að engu getið, að ársmeðaltal
verðbólgunnar 1979 var 45,5% en
Þjóðhagsstofnun telur, að það
muni verða 57% á þessu ári.
Gunnar Thoroddsen sagði, að hún
væri á undanhaldi, ritaði mennta-
málaráðherra, Ingvar Gíslason,
grein í Tímann til að rökstyðja
beiðni ríkisútvarpsins um hækkun
afnotagjalda. I þeirri grein slær
menntamálaráðherra á svipaða
strengi og fjármálaráðherra, að
því leyti að hann telur niðurtaln-
ingu verðbólgu ekki aðeins eiga að
ná til vöruverðs og þjónustu, því
þá „munu áhrif hennar verða ærið
seinvirk og tiltölulega gagnslítil."
Áður hafði menntamálaráðherra
sagt: aðrar leiðir en niðurtalning-
arleiðin „úr ógöngunum eru ekki í
sjónmáli. Þess vegna verður ríkis-
stjórnin að halda sér við þessa
leið.“
Miðað við afstöðu forsætisráð-
herra til þess, hvernig að úrlausn
mála skuli staðið, hlýtur hann að
hafa velt því fyrir sér að koma á
fót opinberri stofnun, sem ákveði
verðbólgustigið með samþykki rík-
isstjórnarinnar. Ef til vill stendur
fyrir dyrum að breyta hinni marg-
umtöluðu efnahagsmálanefnd í
slíkt verðbólguráð. Viðhorf ráð-
herranna til baráttuaðferða gegn
verðbólgunni eru það margbreytil-
eg, að aðrir en þeir verða að skera
úr um það, hvort niðurtaln-
ingarstefna framsóknar, „sam-
fram, að aðdragandi hennar hafði
verið mjög leynilegur. Var svo að
skilja, að Gunnar hefði beðið
hinnar réttu stundar til að láta
forseta íslands standa frammi
fyrir orðnum hlut, eftir að öllum
formönnum stjórnmálaflokkanna
hefði mistekist. Með þessari að-
ferð var andstæðingum Sjálfstæð-
isflokksins gefið tækifæri til að
hlutast til um innri málefni hans.
Með leynivopn í vasanum gátu
forystumenn annarra flokka sýnt
áhugaleysi á því að ræða við
formann Sjálfstæðisflokksins,
þeir vissu, að þeir höfðu greiðan
aðgang að varaformanninum.
Þetta voru þær kenningar, sem
heyrðust í vetur. Erfitt verður
áreiðanlega að sannreyna þær, en
viðbrögð meirihluta þingflokks
sjálfstæðismanna við hugmyndum
Gunnars Thoroddsens um eigið
frumkvæði að stjórnarmyndun
sýna, að fiskur lá undir steini.
Þegar Gunnar hafði myndað
stjórn sína með fulltingi nokkurra
sjálfstæðismanna var meirihluti
þingmanna Sjálfstæðisflokksins
sammála um það, að vegna mál-
efnasamnings ríkisstjórnarinnar
gætu þeir alls ekki stutt hana og
myndu því skipa sér í stjórnar-
andstöðu. Flokksráð sjálfstæð-
ar um hvað í þessum orðum fælist
af Morgunblaðinu. Svar hans var
tvírætt. I afmælisskapi í Vísi
segist hann ekki sækjast eftir
formennsku í Sjálfstæðisflokkn-
um eins og nú standi sakir, en
hann bætir við: „Ef hins vegar
meirihluti landsfundarmanna
óskaði eftir því að ég tæki að mér
formennsku, myndi ég ekki skor-
ast undan." Þetta endurtók hann á
afmælisblaðamannafundinum
þriðjudaginn 12. ágúst, en bætti
þá við: „Ég tel að þeir tveir sem
eru á öndverðum meiði í þessu
máli eigi að reyna að komast að
samkomulagi um nýjan mann.“
Sá hefur jafnan verið háttur
Gunnars Thoroddsens í stjórnmál-
um að láta þróunina vera á þann
veg, að til hans sé leitað og honum
gefið tækifæri til að bregðast við
áskorun. Þetta er ekki óskynsam-
leg leið, því að í henni felst, að sá,
sem við áskoruninni bregst, getur
oft sett úrslitakosti, sé hann
þannig skapi farinn. Dyggir stuðn-
ingsmenn Gunnars hljóta að líta á
ummæli hans, um að hann myndi
ekki bregðast áskorun meirihluta
landsfundarmanna Sjálfstæðis-
flokksins sem hefðbundna herhvöt
frá foringja sínum. Ummæli
Gunnars þremur dögum síðar gefa
stuöning, þá getum við í samein-
ingu útilokað kommúnista frá
landstjórninni. Þeir eru hvort eð
er til einskis gagns. Skriðurinn,
sem komst skyndilega á samn-
ingaviðræður BSRB-forystunnar
og fjármálaráðherra, á ef til vill
rætur að rekja til þess, að komm-
únistar vilja sýna, að þeir séu
reiðubúnir að færa ýmsar fórnir
fyrir ráðherrastólana.Stríðið milli
framsóknarmanna og kommúnista
magnast og utanríkisráðherra,
Ólafur Jóhannesson, er kallaður
„litli Stalín" af þingflokksfor-
manni Alþýðubandalagsins.
Slíkar vangaveltur virðast ef til
vill fjarstæðukenndar, en hver sá
stjórnmálaatburði vetrarins fyrir
á þessum tíma fyrir einu ári? Það
var ekki fyrr en í lok september
1979, sem dró til tíðinda, í sama
mund og þingmenn komu úr
sumarfríi. Sá tími nálgast nú
óðfluga. Ríkisstjórnin færist nær
ákvörðunum um fjárlaga-
frumvarpið. Ráðherrarnir setja
fram kenningar um úrlausn
vandans á rósamáli, sem þó er
öllum skiljanlegt. Góð áform geta
haldið ríkisstjórn á floti í sex
mánuði, en eftir það gera menn
kröfu til markvissra aðgerða.
Björn Bjarnason.