Morgunblaðið - 02.10.1980, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. OKTÓBER 1980
Hugmyndir
um takmörkun
ríkisvaldsins
Hannes H. Gissurarson sagn-
fræðingur sat fund Mont-Pélér-
in samtakanna í Stanford i
Kaliforníu dagana 7, —12. sept-
ember. En það eru samtök
menntamanna úr öilum heims-
hornum sem styðja réttarríkið
ok fylgja atvinnufrelsi. Ilannes
er fyrsti og eini Íslendinjíurinn
sem hoðið hefur verið til fundar
samtakanna og af því tilefni
sneri MorKunblaðið sér til
Hannesar og spurði hann frétta
af fundinum. Hann var fyrst
spurður um samtökin:
„Mont Pélérin samtökin voru
stofnuð 1947 í Svisslandi að
frumkvæði Friedrichs A. Hayek
og bera nafn fyrsta fundarstað-
arins. A meðal stofnenda voru
Milton Friedman, Bertrand de-
Jouvenel, Frank Knight, Ludwig
von Mises, Karl Popper, Herbert
Tingsten, Luigi Einaudi og
Salvador de Madariaga.
Flestir stofnendanna voru
heimskunnir vísindamenn og
frjálshyggjuhugsuðir en fáir
stjórnmálamenn hafa verið í
samtökunum. Þó má nefna að
Einaudi varð síðar forseti Ítalíu
og Ludwig Erhard kanslari
Vestur-Þýskalands var einnig í
samtökunum."
„U mræðu vettvan&ur
frjálslyndra manna“
— Hver var tilgangurinn með
stofnun þessara samtaka?
„Þessum samtökum var ætlað
að vera umræðuvettvangur
frjálslyndra manna. Þau álykta
ekki og starfa ekki á milli funda
sem eru lokaðir blaðamönnum.
Á fundum samtakanna geta
menn skipst á skoðunum og
rökrætt við skoðanabræður
þannig að allir fundarmenn hafi
gagn af. Það sem sameinar menn
í samtökunum er umfram allt
stuðningur við hið vestræna
réttarríki sem er ávöxtur lang-
varandi þróunar og skilningur
þess að markaðskerfið sé skil-
yrði fyrir almennum mannrétt-
indum. Þó að samtökin hafi enga
markaða stefnu segir það sitt, að
aðalhvatamaður þeirra var
Friedrich A. Hayek. Víst er að
allir menn í Mont Pélérin eru
andstæðingar alræðisstefnu
kommúnista og fasista."
— Hver voru tildrög þess að
þú sóttir fundinn?
„Hayek bauð mér, en hann er
nú heiðursforseti samtakanna.
Hann dvaldi sem kunnugt er hér
á landi í apríl síðastliðnum."
— Um hvað var rætt á þessum
fundi
„Fundarefnið var: „Takmörk-
un ríkisvaldsins" (Constraints
on Government). Rætt var um
reynslu einstakra þjóða af hag-
stjórn siðustu árin, en sem
kunnugt er hefur ríkisvaldið
— Rætt við
Hannes H.
Gissurarson,
sagnfræðing
vaxið í sífellu í vestrænum
lýðræðisríkjum. Reynt var að
greina hvað ylli þessari þróun og
af hverju hún takmarkaðist og
einnig, hvernig unnt væri að
takmarka hana.“
„Þegr ríkið verður
of aðgangshart“
— Hvað var forvitnilegast af
því sem fram kom?
„Til dæmis má nefna að Jap-
önum hefur tekizt að ráða við
verðbólguna með skynsamlegri
stjórn peningamála, eins og dr.
Suzuki frá japanska seðlabank-
anum greindi frá.
Sir Keith Joseph iðnaðarráð-
herra Breta sagði frá tilraunum
stjórnar sinar til að skila ríkis-
fyrirtækjum til almennings, en
margir gagnrýndu stjórn hans
fyrir linkind þótt enginn efaðist
um góðan ásetning hennar. Til
gamans má geta þess, að Sir
Keith taldi ekki unnt að selja
stáliðnaðarverin bresku nú, því
enginn kaupandi fyndist, enda
töpuðu þau stórkostlega. Þá gall
við í kunnum hagfræðingi úr
salnum: „Ég skal kaupa stáliðju-
verin á einn dal hvert!" Sir Keith
kinkaði kolli, en þá hrökk hag-
fræðingurinn frá við nokkurn
hlátur fundarmanna.
Að því gamni slepptu bentu
aðrir á að þessi rök Sir Keiths
væru hæpin. Stáliðnaðarfyrir-
tækin töpuðu vegna þess að þau
væru ríkisfyrirtæki, en þau væru
ekki ríkisfyrirtæki vegna þess að
þau töpuðu. Sir Keith Joseph
væri þannig að setja vagninn
fyrir hestinn, eins og það var
orðað.
Einnig voru fróðlegar umræð-
ur um þau ráð sem borgararnir
grípa til þegar ríkið verður of
aðgangshart. Eitt ráðið er að
flytja úr landi. Annað er hið
svonefnda neðanjarðarhagkerfi
sem blómgast til dæmis mjög vel
á Ítalíu, þannig að mikill hluti
þjóðarframleiðslunnar mælist
ekki í opinberum tölum. Enn
annað eru bein skattsvik. Vitnað
var til þeirra orða sósíalistans
Gunnars Myrdal, að Svíar væru
að verða þjóð „svindlara" vegna
skattþungans."
„Treysta ekki
stjórnmálaflokkum“
— Hvernig hugsuðu menn sér
að stemma stigu við hinu vax-
andi ríkisvaldi?
„Eitt voru menn sammála um:
Að treysta ekki á hina hefð-
bundnu stjórnmálaflokka.
Reynslan sýnir, að stjórnmála-
menn verða að keppa hverjir við
aðra um atkvæðin og fá flestir
litlu breytt í raun og veru. Menn
komu auga á þrjár leiðir út úr
ógöngunum. Í fyrsta lagi að
halda áfram hugmyndabarátt-
unni og reyna að breyta viðtekn-
um skoðunum um verkaskipt-
ingu ríkis og markaðar. í öðru
lagi að reyna með stjórnarskrár-
breytingum að takmarka ríkis-
valdið. En þrír menn í samtök-
unum, Hayek, Friedman og Jam-
es Buchanan, hafa lagt sitthvað
til í þeim efnum. í þriðja lagi að
snúa sér beint til almennings í
nokkrum einföldum úrlausnar-
efnum þegar komið er við hags-
muni skattgreiðenda og neyt-
enda, til dæmis má nefna í þessu
sambandi „skattborgarabylting-
una“ í Kaliforníu “
— Hverjir eru þér minnis-
stæðastir af fundinum?
„Því miður komst Hayek ekki
á fundinn vegna veikinda. Ég
ræddi meðal annars við Milton
Friedman sem er ákaflega geð-
þekkur maður en lætur síður en
svo hlut sinn ' í rökræðum og
getur verið miskunnarlaus á
þeim vettvangi. Það kom honum
ekki á óvart að misfarið væri
með kenningar hans á íslandi!
Þess má geta að hann var að
fara í ferð til Japan og Kínaveld-
is þar sem hann flytur fyrir-
lestra í boði stjórnarinnar. Það
er að vonum að Kínverjar séu að
gefast upp á sósíalismanum, svo
illa sem hann hefur reynst þeim.
Ég ræddi einnig við William
Simon, fyrrverandi fjármálaráð-
herra Bandaríkjanna og höfund
metsölubókarinnar „A Time for
Truth", en hann hyggst heim-
sækja Island.
Þó var ef til vill fróðlegast að
ræða við hagfræðinga frá
Rómönsku-Ameríku um stjórn-
mál og atvinnulíf þar syðra, en
margt er missagt um þau mál
hérlendis. Fundurinn var mjög
fróðlegur. Þar voru einungis
menn sem höfðu raunverulegan
áhuga á umræðuefninu. Þetta
var í sem fæstum orðum ómet-
anleg reynsla."
- HL.
Jón Hjaltason:
Varðandi Flugleiðamálið hafa
einstöku stjórnmálamenn lagt
greind og skynsemi við kvarða.
Mér er það t.d. ekkert sérstakt
gleðiefni að vera snöktum betur
gefinn en hæstvirtur samgöngu-
ráðherra. Ekki gleðiefni, þar
sem hann, ásamt fáum öðrum,
hefir vegleið heillar þjóðar í
hendi sér. Meðan ég rek aðeins
lítið fyrirtæki, sem um þessar
mundir er verið að skera við
trog. Þetta eru engar fullyrð-
ingar, heldur allt að því stað-
reyndir, því Steingrímur hefir
sjálfur sett gáfur sínar niður
Greind og
Flugleiðamál
fyrir þann mælikvarða, sem ég
tel hvað lægstan.
Það er dapurt einkenni á
Flugleiðamálinu, hve fólk virð-
ist hafa skipst í tvo hópa.
Annarsvegar þeir, sem ekkert
illt mega heyra. Að allar ófar-
irnar séu olíuverði og frjálsri
samkeppni að kenna. Hinsvegar
þeir, sem finna félaginu allt til
foráttu, og ala á tortryggni og
óvild. Auðvitað hafa Flugleiðir
gert stórkostlega hluti, þó sér-
staklega Flugfélag Islands í
innanlandsflugi, en Loftleiðir
utanlands. Meira að segja er
sagan sveipuð hjartnæmum
ævintýraljóma á stundum.
Það væri ánægjulegrá að fólk
fetaði nær meðalveginum. Þó
vakna hjá mér barnalegar
spurningar, t.d.: Eitt sinn voru
Flugleiðir með langlægsta verð-
ið og græddu stórfé. Nú eru þeir
með hæsta verð, en tapa stórfé.
Eins hefir mér alltaf þótt verð-
lagning farmiða, í annan stað á
Evrópuleiðum og á hinn bóginn
til Bandaríkjanna, sérkennileg.
Ég hefi aldrei getað skilið títt
nefndar flugmíluútskýringar.
Þá leyfi ég mér að halda því
fram að Loftleiðir og síðan
Flugleiðir, hefðu aldrei átt að
lenda, en halda sig, sem næst
eingöngu að samgöngum svo
sem til var stofnað. Það þótti
allt í einu upplagt, í skjóli
einokunaraðstöðu og ríkis-
ábyrgða að sjá svo um að veski
erlendra ferðamanna opnuðust
aðeins við afgreiðsluborð Flug-
leiða. Hótel, þvottahús, bíla-
leiga, ferðaskrifstofa, annað
hótel, kaffiteríur, samkomusal-
ir, prentsmiðja og enn fleiri
hótel. Þarna álít ég að betur
hefði farið ef ráðamönnum
fyrirtækisins hefði sést fyrir, og
einbeitt fjármagni sínu að sem
hagkvæmustum farkostum
hverju sinni, en látið aðra að
mestu um hitt. Því miður virðist
vera nokkuð um réttar ákvarð-
anir á röngum tímum og öfugt.
Ég hefi af þrem ástæðum
áhyggjur af velferð Flugleiða.
Vegna samgangna, vegna at-
vinnumöguleika og vegna þess
að fari illa fyrir fyrirtækinu,
fær allur félags- og einstakl-
ingsrekstur bágt fyrir. Ég vor-
kenni stjórnendum Flugleiða að
þurfa nánast að reka fyrirtækið
í gegnum fjölmiðla. Ég hefi
samúð með þeim sem í miklum
erfiðleikum fá ekki starfsfrið,
en þurfa þess í stað að tyggja í
síbylju, að það sé allt annað en
ánægjuefni að vera boðberi vá-
legra tíðinda. Slíkt á að svara
sér sjálft. Ég lýsi vanþóknun á
fréttamönnum sem unna því
mest að bera fram dylgjukennd-
ar spurningar og fullyrðingar án
nokkurrra raka, hvað þá stað-
reynda.
Ekki er fært að ræða málefni
Flugleiða án þess að minnast á
þátt hins opinbera. Ríkið stóð
fyrir sameiningunni fyrir all-
mörgum árum. Enn er þó ekki
búið að sameina fyrirtækin, að
ekki sé talað um hagræðingu
sem að mestu gleymdist, og
sparnaðinn, sem aldrei varð.
Enn bregst heilabúið, þegar ég
les að ríkisvaldið óski eftir
heilum ósköpum af upplýsingum
varðandi flesta þætti Flugleiða-
rekstursins. í fyrsta lagi er ríkið
hluthafi og í öðru lagi hefir það
haft endurskoðendur og eftir-
litsmenn við fyrirtækið í mörg
ár. Var ekki nokkur vegur að
hafa upplýsingastreymið minna
og jafnara, þannig að ráðherrar
hverju sinni hefðu viðunandi
spegilmynd af gangi fyrirtækis-
ins. Mér langtum snjallari menn
munu ákveða framtíð Flugleiða
og flugs á íslandi. Ég geri mér
miklar vonir um, að vel megi til
takast. Enda hefi ég meiri trú á
greind Steingríms Hermanns-
sonar, en hann af hæversku
sinni hefir sjálfur miðað sig við.
Þrjár bækur um Steina sterka
SETBERG sendir frá sér þessa dagana þrjár fyrstu bækurnar í nýjum
flokki teiknimyndasagna um Steina sterka, sterkasta strák í heimi!
Bækurnar eru gerðar af tveimur þekktum teiknimyndahöfundum,
þeim Peyo og Walthéry. Fyrstu bækurnar heita „Steini sterki og
Bjössi frændi“, „Sirkusævintýrið“ og „Stcini sterki vinnur 12 afrek“.
Þýðandi bókanna er Vilborg Sigurðardóttir kennari.