Morgunblaðið - 19.10.1980, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1980
15
I hálfa öld til sjós
— og siglir enn
„I tuttugu og fjögur ár starfaði
ég hjá Bæjarútgerð Hafnarfjarð-
ar, alltaf hjá sama skipstjóran-
um, Benedikt Ögmundssyni
tengdaföður Eykons alþing-
ismann. Þó má segja að ég hafi
nær alltaf búið í Reykjavík. Ég
fæddist á Seyðisfirði 22. júlí 1915
og flutti til Reykjavíkur þriggja
ára, en um sjö ára skeið bjó ég í
Firðinum. Ég tók loftskeytapróf
1932 og hef starfað á sjónum
síðan 1930, nema hvað ég var í
eitt og hálft ár í Gufunesi í
flugþjónustunni á árunum 1946
og ’47, en þá var ég að bíða eftir
heimkomu nýsköpunartogara.
Hlandkoppurinn í
sérstökum harðvið-
arskáp
Ég byrjaði til sjós á Gullfossi
gamla árið 1930 sem káetudreng-
ur og verkin fólust í því að þvo
gubbudalla, bursta skó og hella
úr hlandkoppunum sem þá voru í
herbergjunum í sérstökum skáp
úr harðviði. Þetta var fínt á
þessum gömlu skipum, en nú er
ekkert skip fallegt. Þetta var
vinna frá kl. 7 að morgni og fram
yfir miðnætti og kaupið 35 kr. á
mánuði, en það gekk nú á ýmsu
og oft ældi maður í dallana sem
maður var að þvo.“
Harðir kallar,
skipherrarnir
„Þú byrjaðir sem loftskeyta-
maður á varðskipunum."
„Já, ég var þar í fimm ár á
Mið-Þór, það má víst ekki segja
Fjöru-Þór, en það nafn fékk hann
af því að hann lá svo lengi í
fjörunni neðan við Eimskip á
meðan verið var að flikka hann
upp. Þetta var upphaflega þýzkur
togari sem þeir breyttu í varð-
skip. Við vorum mikið í netagæsl-
unni m.a. við Eyjar og einnig í
bátagæzlunni. Eitthvað var nú
A
spjallvakt
með
Oddgeir
Karlssyni
loftskeytamanni
tekið af togurum svona í leiðinni,
aðallega erlendum. En ég man
t.d. að í fyrsta túr Þórarins
heitins Björnssonar skipherra
tókum við íslenskan togara,
Gulltopp, sem var Kveldúlfsskip.
Það var ágætt að vera í Gæsl-
unni á þessum árum, þetta var
föst vinna og það var ekkert of
mikið af slíku. Annars var það
athyglisvert hve skjótt kom ís-
lenzkur stíll yfir störf Gæslunn-
ar, jafnvel þótt Jóhann P. Jóns-
son skipherra sem þá var þarna
hafi verið lærður í danska sjó-
hernum. Á þessum árum var ég
mest með Éiríki Kristóferssyni,
en Eiríkur var þá að byrja sem
skipstjóri. Þetta voru harðir kall-
ar og þeir urðu að þekkja þetta
vel. Það var aðeins einn kompás
að fara eftir og ég er hræddur um
að nú kæmist enginn langt á
þeim útbúnaði einum. Annars
voru menn misjafnlega tökuglað-
ir eins og gengur og ég var aldrei
með Einari M. Einarssyni sem
þótti hvað tökuglaðastur.
ísinn sprengdi öll
tundurduflin.
Árið 1938 fór ég á Maí gamla
frá Hafnarfirði. Maí var mikið á
heimamiðum og við sigldum allt
stríðið, en aflað var á Halanum,
Sélvogsbankanum og Eldeyjar-
banka að mestu. Þetta gekk allt
eins og í sögu, við lentum aldrei í
neinu í stríðssiglingunum.“
„Það fer enn orð af því dugnað-
arliði sem var á togurunum."
„Þetta var samvalið lið og það
hélst vel á mannskap í þá daga,
allt fram til 1955, en þá fór að
bera á losarabrag hjá mannskap.
Benni hélt alltaf vel á mannskap,
enda var hann mikill aflamaður
og drengur góður. Hann var
alltaf við toppinn með hærri
skipunum, en ekki var nú aflinn
alltaf mikill á þessum árum á
ísfiskiríinu fyrir stríð, 60—70
tonn í túr. Þetta breyttist í
stríðinu þegar Halanum var lok-
að í eitt og hálft ár með tundur-
duflum eða þar til Þórði heitnum
Hjörleifssyni datt í hug að ísinn
hefði sprengt öll dufl. Hann fór á
Helgafellinu og maður lifandi, öll
dufl höfðu sprungið í ísnum og
það var nógur fiskur eftir þessa
stuttu hvíld. Við fengum í skipið
á 4 dögum ef veður leyfði.

Á árum siðutogaranna héldu menn vel saman og skemmtu sér oft saman i landi. bæði með ferðalögum og
dansleikjum. en þessi mynd var tekin á einum slikum dansleik skipshafnar á Júli um 1950.
Dauðasök að láta
kvótann leka
Á togurunum voru menn alltaf
uppi frá 7 á morgnana til mið-
nættis en á nóttum var venjulega
einn togari á vakt ef margir voru
saman til þess að fleiri fengju
notið hvíldar. Nú er örbylgjan
alltaf opin og hátalarar um allt. í
gamla daga varð loftskeytamað-
urinn að heyra allar fiskifréttir,
það var aðal slagurinn að vita
hvar fiskurinn var. Það voru tvö
kvótafélög hjá skipstjórum og
hálfgerður stríðsrekstur í þeim
efnum. Hvorugur mátti vita af
því hvað hinn meinti og það var
dauðasök að láta leka. Skipt var
um kvóta tvisvar til þrisvar á ári,
en nú er þetta allt einn kvóti og
kærleikur á bæði borð þótt skipin
séu fleiri.
Vegna þess ástands þýddi ekki
að tala um frí, því þá var hætta á
því að einhver ókunnugur kæmi
sem loftskeytamaður og lærði
kvótann. Það gat verið hættulegt
og vissara að taka enga áhættu í
þeim efnum. Oft þurfti að reyna
að spá í hvað væri á könnunni og
t.d. ef margir togarar voru á
sama stað þá var líklegt að um
eitthvað fiskirí væri að ræða. En
það var hart sótt og ekki gefin
tomma eftir.
Svavar Benediktsson. Júlíus Sig-
urðsson, Hjalti, Sigurður Krist-
jánsson, Ólafur Sigurðsson og
Kristján Guðmundsson.
Aftari röð frá vinstri: ókunnugt
nafn á þeim fyrsta, siðan koma Marteinsson. Guðmundur og
Sigurgeir Gislason, Guðmundur ókunn nöfn eru á tveimur þeim
Þorleifsson, Þorsteinn Arndal, siðustu.
Sveinn Björnsson listmálari og
Sæmundur bróðir hans, Eyjólfur ▼
Þrusaði aldrei,
hægði heldur á
Við vorum t.d. á Nýfundna-
landi i karfaævintýrinu þegar
Júlí fórst þar. Ég var j)á á Júní og
þetta er eitt hættulegasta veður
sem ég hef lent í vegna ísingar-
innar. ísingin var geysileg, slík að
þetta var óþekkt fyrirbæri hér
heima hjá okkur. Það var frost í
sjó og tíu stiga frost í lofti. Allt
festist á skipunum. En Benni var
einn af bestu sjómönnunum sem
gerðust. Hann þrusaði aldrei,
hægði heldur á og fór vel með
skipið ef herti. Þarna urðu allir
að fara í það að brjóta ísinn af
skipinu áður en við snerum und-
an til þess að komast út úr þessu.
Loftnetin urðu sver eins og
tunnubotnar, slíkur var ísinn.
Það bjargaði miklu á þessum
skipum að þau voru með lítinn
fisk, en Júlí hvarf án þess að
nokkuð heyrðist frá honum, hefur
hvolft af ísingu. Um borð í
honum var sonur Benna 2. stýri-
maður. Veðrið skall á kl. 4—5
seinni hluta dags og stóð til
næsta morguns, en síðan ekki
meir. Skipin voru yfirísuð. Oft
hefur maður lent í 11—12 vind-
stigum á hafinu og það er allt í
lagi á góðum skipum.
Slorlyktin nýlega
farin úr nefinu
Svo leið togaratíminn og Benni
hætti til sjós. Þá hætti ég um leið
og ætlaði að hætta til sjós, en það
er erfitt að hætta, þetta er eins
og flóð og fjara í manni. Og svo
byrjaði ég aftur, hjá Sambandinu
1962, og hef verið þar síðan á
nokkuð mörgum Fellum. Nú er
slorlyktin farin úr nefinu, en það
er ekki mjög langt síðan. Það var
alltaf gaman á togurunum í góðu
fiskiríi. Mestan hluta tímans
voru þessir indælismenn um borð
og yfirleitt voru þetta sömu góðu
kallarnir sem voru lífstíðarvinir,
og fjölskyldurnar skemmtu sér
saman nokkrum sinnum á ári.
Ekki splæst
tonni á augad
Mér líkar einnig mjög vel í
millilandasiglingunum, heppinn
eins og alltaf með góðum
mönnum og það er mjög gott að
vinna hjá Sambandinu. Maður er
búinn að fara víðar en á Hull og
Grimsby eftir að ég kom til
Sambandsins. Lengst hef ég kom-
ist til Alaska á Hamrafellinu.
Það er sennilega toppurinn af
þeim skipum sem ég hef verið á,
17000 tonna skip sem var glæsi-
legt og gott, en það var eins og
ríkið vildi ekki hafa þetta skip í
flota landsmanna, en hins vegar
sáu allir eftir því sem eitthvað
komu nálægt því. Það flutti
Rússlandsolíuna að mestu leyti.
Það var enginn hávaði til í
Hamrafellinu. Þetta var stórt
skip og fallegt. enginn titringur
og klæðning öll úr harðviði,
ekkert plast. Þessi afturbyggðu
skip í dag eru allt annað en skipin
áður fyrr. Það er ekki byggt fyrir
augað lengur, allt er upp á
hagræðinguna og ekki splæst
tonni á augað. Það er slæmt því
það er staðreynd að menn fá
tilfinningu fyrir skipum, læra að
þekkja þau og vita hvað þau þola
og hvað má virkilega bjóða þeim.
Hvert skip hefur sín sérkenni,
ekkert skip er eins þótt þau séu
jafnvel smíðuð eftir sömu teikn-
ingu. Ég hef lítið gert annað en
að vera til sjós og sitthvað hefur
komið upp á, en í dag færi ég ekki
um borð í Maí gamla sem lagðist
á hliðina á 5 mínútna fresti á
lensinu. Það er klárt að það
skiptir miklu máli hvernig stýrt
er og stjórnað hverju skipi."
Texti:
Árni Johnsen.