Morgunblaðið - 19.10.1980, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1980
NÝLEGA voru fjögur ár liðin síöan Mao Tse-tung
lézt, en þess var ekki minnzt í höfuöborg Kína
þar sem alþýöuþingiö sat á fundi og ræddi
endurskoöun á ríkisstjórninni. Sá maöur, sem
aöallega stóö fyrir þessu, var Den Xiao-ping,
sem er óumdeilanlegur leiötogi Kínverja þótt
hann hafi sagt af sér sem fyrsti varaformaöur.
Oriana Fallaci, kunn ítölsk blaöakona, ræddi viö
Deng í Peking. Hér birtist útdráttur úr viötalinu.
ORIANA FALLACI RÆÐIR VIÐ DENG XIAO-PING
Oriana Fallaci í viötalinu viö Deng Xiaoping í Alþýöuhöllinni. Hjá þeim eru ritari og þjónustustúlka.
Oriana Fallaci: Herra Den«, þú
skrifaðir nýlega, að Kínverjar
staeðu á krossgötum, sem líkja
mætti við aðra byltingu. Raunar
verða ferðamenn, sem koma til
Peking um þessar mundir,
áþreifanlega varir við breyting-
una. Engir einkennisbúningar,
engin rituð vígorð og myndir af
Mao Tse-tung eru svo fágætar, að
ég sá aðeins þrjár af honum. Fá
þessar myndir af Mao að vera í
friði eða ekki?
Dcnn Xiao-ping: Já, þær verða
áreiðanlega geymdar að eilífu.
Sjáðu til, á liðnum árum voru
myndir af Mao formanni sýndar
svo óhóflega mikið opinberlega, að
það jaðraði við vanvirðingu, svo að
við fjarlægðum þær. En ... sjáðu
nú til. Mao formanni urðu á
mistök, satt er það. En hann var
líka einn af stofnendum kínverska
kommúnistaflokksins og Kín-
verska alþýðulýðveldisins.
Þegar við vegum og metum
mistök hans jafnt sem kosti telj-
um við að mistök hans skipti
miklu minna máli. Skerfurinn,
sem hann lagði af mörkum til
kínversku byltingarinnar, verður
ekki afmáður og minning hans
verður kínversku þjóðinni ávallt
kær.
Nú í dag er Fjórmenningaklík-
unni kennt um alla gallana. Það er
að segja ekkju Maos, Chiang
Ching, og félögum hennar þremur,
sem stjórnuðu menningarbylting-
unni. En er þetta í samræmi við
sögulegan sannleika? Mér hefur
verið sagt, að þegar talað sé um
Fjórmenningaklíkuna, lyfti marg-
ir Kínverjar annarri hendinni með
alla fingur útglennta og svari
reiðilega: „Já, já, fjórir."
Mér finnst nauðsynlegt að gera
skýran greinarmun á eðli mistaka
Maos formanns og glæpunum, sem
I.in Piao og Fjórmenningaklíkan
frömdu. Eg verð að minna þig á,
að Mao helgaði mestalla ævi sína
Kína og bjargaði flokknum og
þjóðinni á mestu hættutímun-
um ... Án hans hefðu að minnsta
kosti Kínverjar orðið að þreifa
miklu lengur fyrir sér í myrkrinu.
Því miður urðu honum*á mistök
á síðasta hluta ævinnar. Einkum
mistökin í menningarbyltingunni.
Og þess vegna dundi mikil ógæfa
yfir flokkinn, landið, þjóðina ...
Síðustu æviár sín komst Mao
formaður í mótsógn við sjálfan sig
og hinar góðu meginreglur, sem
hann setti fram. Óheilbrigð hugs-
un skaut upp kollinum, bæði í
gerðum hans og vinnustíl. Óheil-
brigðasta hugsunin voru vinstri-
öfgahugmyndir hans.
Nú má vera að sigurinn hafi
dregið úr hyggni hans og vera má
að hann hafi komizt úr snertingu
við veruleikann. Því er nefnilega
þannig farið, að vegna þess mikla
skerfs, sem hann lagði til bylt-
ingarinnar, naut hann geysilega
mikils álits meðal kínversku þjóð-
arinnar og hann hlaut geysilega
mikið hrós — of mikið. Honum
tókst því ekki að gera að veruleika
þær ágætu meginreglur, sem hann
predikaði árum saman, svo sem
lýðræðislega miðstjórn. Þetta var
einn af ágöllum hans, þótt aðrir
byitingarmenn bæru einnig
ábyrgðina, þar með talinn ég.
Framkoma hans fór að verða
landsföðurleg ...
Hér komum við að mikilsverðu
atriði, herra Deng. Eg get vel
skilið að þið leiðtogar hins nýja
Kína eigið við hræðilegan vanda
að glíma: þann vanda að endur-
móta goðsögnina um Maó án þess
að tortíma henni ... Með öðrum
orðum, þann vanda að skilgreina
hvað það er úr fortíðinni, sem
skuli varðveita og hverju skuli
hafna. En hvernig ætlið þið að
gera það án þess að endurskoða
söguna og kveikja í bókasöfnun-
um? Var ekki eiginkona Maos
leiðtogi Klíkunnar? Valdi ekki
Mao sjálfur Lin Piao eftirmann
sinn, nákvæmlega eins og keisari
útnefnir ríkisarfa? Viltu kalla
þetta önnur „mistök“?
Ég kalla það mistök að skipa
þeim á bekk með öðrum mistök-
um... Auðvitað er það arfur
lénsfyrirkomulags að velja sjálfur
eftirmann sinn. En við verðum
einnig að taka til greina, að
lýðræðisleg miðstjórn var ekki
lengur til — að okkur mistókst að
koma á fót kerfi til að koma í veg
fyrir slíkt.
Réttarhöldin gegn Lin Piao og
Fjómenningaklíkunni — munu
þau fara fram?
Áreiðanlega. Við vinnum að
undirbúningi þeirra og þau ættu
að fara fram fyrir árslok.
Ég spurði, af því að meira en
þrjú ár eru liðin síðan þú boðaðir
réttarhöldin.
Við munum efna til þeirra, ég
lofa þér því að við munum efna til
þeirra. Allur þessi tími hefur verið
nauðsynlegur til að undirbúa þau,
glæpir þeirra eru svo ótal margir.
Og nú förum við eftir sósíalískum
lögum.
Og fjórmenningarnir eru á lífi,
er það ekki? Chiang Ching er á
lífi?
Hún borðar mjög mikið. Hún
sefur — í fangelsi að sjálfsögðu.
Hún er sem sé á lífi. Þau eru öll á
lífi.
Gott! Og þar sem þau eru á lífi
munu þau tala. Þau munu segja
margt um Mao. Hvað gerist, ef
réttarhöldum þeirra lýkur með
siðferðilegri fordæmingu á Mao?
Ég meina með dómi gerólíkum
þeim sem þú hefur þegar ákveðið?
Ég lofa þér því, að minning
Maos formanns verður alls ekki
dregin niður í svaðið með réttar-
höldunum gegn Fjórmenninga-
klíkunni. Auðvitað munu þau leiða
hluta ábyrgðar hans í Ijós, til
dæmis að því leyti, að hann notaði
Fjórmenningaklíkuna, en ekkert
meira. Glæpirnir, sem þau
frömdu, voru svo margir og svo
augljósir, að við þurfum ekki að
bendla Mao formann við þá til að
sanna þá.
Ég er steinhissa, herra Deng.
Annars vegar ásakar þú hann,
hins vegar verð þú hann. Þú verð
hann meira að segja þegar þú
ásakar hann. Þó var þér tvisvar
sinnum steypt af stóli með sam-
þykki Maos.
Ekki tvisvar, heldur þrisvar
(hann hlær). Já, ég dó þrisvar
sinnum og reis upp þrisvar sinn-
um frá dauðum. Kannastu við
nafn Wang Ming, mannsins sem