Morgunblaðið - 19.10.1980, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1980
17
arigðisþing ... heilbrigöisþing ... heilbrigðisþing ... heilbrigðisþing ... SJÁ EINNIG NÆSTU SÍÐl
árangurs að reifa stjórnunar-,
rekstrar- og sérfræðiþekkingu á
skipulagi og rekstri heilbrigðis-
stofnana um of.
I því stjórnkerfi, sem við höfum
nú þegar byggt upp við Ríkisspít-
alana og viljum þróa og útvíkka
nokkuð, eru notuð nútíma skipu-
lagslíkön.
Rekstrarstjórnun skiptist í svið.
Þessi svið skiptast í tæknisvið,
stjórnunarsvið og áætlunar- og
hagsvið. Hverju sviði er stjórnað
af framkvæmdastjóra. Til viðbót-
ar hefi ég lagt til, að tekin verði
upp svokölluð „afurðasvið", svo
notuð séu fræðiheiti stjórnunar-
fræðinnar. Þannig að stjórnunar-
lega skiptist spítalinn eftir starf-
semi í:
Heilsugæzlu- og göngudeildar-
svið
Handlækningasvið
Lyflækningasvið
Geðlækingasvið
öldrunarlækningasvið
Stoðdeildasvið
Hér er rétt að minna aftur á, að
innri stjórn á spítala er vanda-
verk. Læknar eru, hvort sem
okkur iíkar betur eða verr, valda-
miklir menn. Það eru þeir, sem við
treystum á á okkar erfiðustu
stundum. Fyrir það auðnast þeim
trúnaður fólks úr öllum stéttum,
bæði þeirra, sem hafa völd í
þjóðféiaginu og þeirra sem eiga
eftir að fá völd.
í mörgum tilfellum eiga læknar
vegna þessarar sérstöðu greiðari
leið að ýmsum valdamönnum
þjóðfélagsins heldur en forstöðu-
menn t.d. minni heilbrigðisstofn-
ana.
Innan starfssviðs lækna og heil-
brigðisstétta verður sjóndeildar-
hringur oft þröngur. Séð með
þeirra augum verða vandamálin
stór og geta skipt lífi eða dauða.
Þessir þættir valda því, að sjúkra-
húsi getur aldrei verið stjórnað
eins og „General Motors". Þar
verða að vera annars vegar stjórn-
kerfi, sem hvað innkaup, dreif-
ingu, upplýsingavinnslu og ýmsa
tæknilega þjónustu varðar, sækir
fyrirmyndir til „General Motors",
eða sambærilegra stofnana. Þegar
Ljósm. Emilia
Um 200 manns var boðið til
heilbrigðisþings. Voru þar lækn-
ar og fulltrúar sjúkrastofnana.
Einnig fulltrúar neytenda. þ.e.
sveitarstjórnarmenn, alþingis-
menn og fulltrúar félagasam-
taka. sem beint eða óbeint hafa
afskipti af heilbrigðisþjónustu.
á hinn bóginn kemur að fram-
kvæmd hinna einstöku aðgerða
heilbrigðisþjónustu stendur allt
og fellur með þeim einstaklingum,
sem þar starfa. Hvort heldur er
handbragð skurðlæknisins við
skurðarborð eða orðbragð hans við
sjúklinginn að lokinni aðgerð eða
handbragð hjúkrunarfræðingsins
við umbúnað á ellideildinni. Þetta
er rétt að hafa í huga, þegar við
skoðum hið innra stjórnkerfi og
einnig stjórnun starfa á hinum
einstöku deildum.
Uppbygging þessara starfssviða
má því á engan hátt draga úr
frumkvæði einstakra yfirlækna og
sérfræðinga. Þeir verða á hverjum
tíma að hafa tækifæri til að koma
áhugamálum sínum á framfæri
við hlutaðeigandi stjórn.
Eins og sézt af myndinni er gert
ráð fyrir, að forstaða hvers sviðs
sé í höndum hjúkrunarforstjóra
og forstöðulæknis. Sú ráðstöfun er
í anda heilbrigðislaga.
Þarna á einnig að koma til
skjalanna hið raunverulega at-
vinnulýðræði í formi starfs-
mannaráða í hverri starfsdeild.
Hver forstöðulæknir verði jafn-
framt formaður rekstrarráðs við-
komandi starfsdeildar. Ráðið
verði skipað fjórum einstakling-
um:
1. Forstöðulækni, sem sé jafn-
framt formaður.
2. Hjúkrunarforstjóra.
3. Einum af þremur fram-
kvæmdastjórum.
4. Fulltrúa starfsmannaráðs,
kosnum af starfsmannaráði við
hverja starfsdeild.
Hlutverk ráðsins verði skipu-
lagning allrar lækningastarfsemi,
umönnunar og aðstöðu sjúklinga
og starfsfólks innan viðkomandi
starfsdeildar.
Eg er þeirrar skoðunar, að virkt
atvinnulýðræði sé mun líklegra til
árangurs með þessu móti. Mögu-
leiki almennra starfsmanna til að
setja sig í hjáverkum inn í málefni
stórra stofnana eins og nú er með
setu fulltrúa starfsmannaráða í
stjórnum er næsta lítill. Það
verður því að teljast mun líklegra
til árangurs að starfsmannaráð
verði stofnuð við hvert starfssvið
og starfsmenn fái þar beinan
aðgang að skipulagningu hins
daglega starfs.
Nú hafa læknaráð sjúkrahús-
anna hlaupið undir bagga með
yfirlæknum. Ýmsir yfirlæknar
hafa í raun látið hina læknis-
fræðilegu stjórnun næsta af-
skiptalausa. I stað þéss að taka
erfiðar, umdeildar ákvarðanir og
e.t.v. fá ósammála sérfræðinga á
móti ser, er einfaldara að fela sig
bak við læknaráð og láta þau um
umdeildar ákvarðanir. Ég tel, að
eins og nú er komið málum, hafi
læknaráðin oft nánast afstýrt
algjöru stjórnleysi á sviði læknis-
fræðilegrar stjórnunar. Ég tel þá
mun eðlilegra, að læknaráðin ein-
beiti sér að hinu faglega gæðaeft-
irliti, innan sjúkrahúsanna, sem
mætti auka verulega frá því sem
nú er.
Reynt verði að standa við bakið
á yfirlæknum, þannig að þeir geti
risið undir nafni. Forstöðulæknir
á að hafa forustuhlutverk innan
síns sviðs. Til þess að sú forusta
nýtist verður að bæta stjórnunar-
mennt lækna og jafnframt að
leggja á það áherzlu, að við-
ráðningu yfirlækna sé stjórnun
látin vega þungt.
t stuttu máli sagt:
1. Yfirstjórnin pólitísk leik-
mannastjórn.
2. Styrk framkvæmdastjórn í
höndum atvinnustjórnenda.
3. Stjórnun læknisfræði í höndum
forstöðulæknis með aðstoð
hjukrunarstjórnenda og starfs-
fólks.
4. Starfsmannaráð fyrir hvert
starfssvið.
5. Aðalhlutverk læknaráða verði
hið faglega eftirlit.
Þetta er það stjórnunarfyrir-
komulag, sem ég tel eðlilegast að
stefna að fyrír Ríkisspítala.
Hluti þess er nú þegar í fram-
kvæmd, annað er á umræðustigi.
Það er skoðun mín, að ekkert sé
því til fyrirstöðu, að kerfi sem
þetta geti tekið við rekstri sjúkra-
húsa þeirra sveitarfélaga, sem
þess óska.
Tengslin gætu verið með ýmsu
móti. Dagleg stjórn yrði í höndum
viðkomandi framkvæmdastjóra,
yfirlækna, hjúkrunarforstjóra og
fulltrúa starfsfólks.
Ráðgjöf og aðstða á sviði tækni-
mála og stjórnunar fengist frá
miðstýrðum sérdeildum, þ.e.
tæknideild og stjórnunardeild.
Hvað varðar rekstur einka-
stofnananna skiptir hann mun
minna máli stjórnarlega séð. Þær
eru flestar, nema Landakotsspítali
og St. Jósefsspítali í Hafnarfirði,
reknar á sérsviðum öldrunarlækn-
inga og endurhæfingar. Hvernig
og hvort þessar stofnanir verða
hluti af stjórnkerfi því, sem hér er
lýst, er að mínu mati mun flóknari
og pólitískari ákvörðun en hvað
varðar stofnanir, sem eru í eigu
opinberra aðila.
á Grund séu 90 hjúkrunarrúm og á
Hrafnistu 80 rúm sem nýtast
Reykvíkingum.
Til viðbótar eru í héraðinu
hjúkrunarrúm sem hér segir:
Hátúnsdeild .......... 66 rúm
Hafnarbúðir .............25 rúm
Grensásdeild og
Heilsuv.stöð ............60 rúm
Með 15 rúmum sem nýtast
reykvískum hjúkrunarsjúklingum
á Vífilsstöðum er því fjöldi hjúkr-
unar- og langleguplássa 336 rúm.
Þörfin
Miðað við fjölda íbúa 70 ára og
eldri er raunverulegt framboð
hjúkrunarplássa 47 pláss per þús-
und.
Við samanburð á upplýsingum
frá höfuðborgum Norðurlandanna
kemur í ljós, að þar eru víðast
talsvert fleiri hjúkrunar- og lang-
legurúm per þús. íbúða 70 ára og
eldri eða:
Gautaborg ..................61,8
Helsinki ...................56,2
Osló .......................71,0
Stokkhólmslén ..............73,0
Ekki eru tiltækar nákvæmar
upplýsingar um fjölda aldraðra
sjúklinga í heimahúsum í hérað-
inu sem þyrftu vistunar við, né
þann fjölda langlegusjúklinga á
almennum sjúkradeildum, sem
þyrftu að flytjast á hjúkrunar-
deildir, en sé það áætlað eftir
grófum upplýsingum og einangr-
uðum athugunum má reikna með,
að 150 sjúklingar bíði á alm.
sjúkradeildum eftir vist á lang-
legudeildum og 200 einstaklingar í
heimahúsum hafi þörf fyrir lang-
tímavistun á langlegudeildum eða
hjúkrunar- og endurhæfingar-
heimilum:
Heildarþörf er því:
Vistaðir ............... 336
Viðbótarþörf ...............350
Samtals 686 pláss
eða 97,8 pláss per þús. íbúa 70
ára og eldri.
Þessar tölur samrýmast vel
nákvæmum upplýsingum sem til-
tækar eru frá höfuðborgum Norð-
urlandanna, en þar er talið að
heildarþörf sé per þús íbúa 70 ára
og eldri:
Helsinki ............103,2 pláss
Gautaborg ...........105,0 pláss
Osló ................117,6 pláss
Stokkhólmslén .......105,3 pláss
Samkvæmt þessum áætlunum
skortir 350 hjúkrunarpláss i
Reykjavikurlæknishéraði i dag.
Úrbætur
Á næstu árum mun fjölgun
aldraðra halda áfram og ástand
þessara mála fara versnandi ef
ekki er gripið til skjótra úrræða.
Sú eina áætlun sem nú er uppi
um fjölgun hjúkrunarplássa er
bygging B-álmu Borgarspítalans,
en ekki er raunhæft að ætla að
hún komist að fullu í gagnið fyrr
en eftir 4—5 ár. Auk þess má ætla
að Grund og Hrafnista verði enn
að fækka plássum til að rýmka um
vistmenn, skapa rými fyrir nauð-
synlega þjónustu, aðstöðu starfs-
liðs og annan búnað.
Til að forða stórvandræðum má
ekki dragast lengur að finna
skjóta lausn, sem yrði til nota
innan 1—2 ára. Slík lausn má
ekki undir neinum kringumstæð-
um hafa áhrif á byggingarhraða
B-álmu.
Eins og ástandið er í dag, má
segja, að öldruðum sjúklingum sé
ekki tryggður sá grundvallarrétt-
ur sem heilbrigðisþjónustulög og
lög um almannatryggingar kveða
á um, þar sem þeir eiga ekki kost á
nauðsynlegri vistun á sjúkrastofn-
un samkvæmt ráði læknis, sem
ber skýlaust að tryggja skv. 41. og
42. gr. almannatryggingalaga.
Skúli G. Johnsen.