Morgunblaðið - 19.10.1980, Page 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. OKTÓBER 1980
23
Víða er óslétt undir fótinn á fjollum.
það er raunar ástæðan fyrir því að
Náttúruverndarráð þarf að fylgj-
ast vel með og við vorum þarna
komin, sitjandi á árbakkanum. En
um leið fara fossarnir allir, sem
höfðu hrifið okkur svo daginn
áður og enn þennan fagra dag.
Dálítið dapurleg staðreynd.
En ekki dugði að setjast í
hugarvíl. Við snerum frá ánni og
héldum í austur, yfir svokölluð
Hraun. Þótt þetta séu grýttir og
gróðurvana ásar, enda í um 700
metra hæð og nærri jökli, þá eru
þetta ekki hraun í merkingu okkar
Sunnlendinga, ' sem notum það
nafn yfir tiltölulega ný bruna-
hraun.
í munni Austfirðinga táknar
hraun víða fremur klapparholt,
urðir eða hrjóstrugt land, eins og
þarna er. Þarna er því heldur
erfitt undir fót. En ekki er þó
gróðurlaust með öllu. Við sáum
stóran hreindýrahóp — dýrin orð-
in brún og falleg — á beit í nánd
við eitt vatnið, enda þarna gras-
víðir og fjallaskræða og geldinga-
hnappurinn sterki, sem alls staðar
lifir af. Stefnt er yfir þessa lágu
hálsa og klapparhryggi í austur
þar til við komum að Keldá og
síðan upp með henni í Geldinga-
fell, yfir 1000 metra hátt fell í
jaðri Vatnajökuls. En utan í
fellinu er hinn nýi skáli Ferðafé-
lags Fljótsdalshéraðs. En við kom-
um að Keldá, neðar en við höfðum
ætlað, og leiðin upp með henni
reyndist löng, enda bleytur og
ég því ráðleggja þeim, sem síðar
fara þessa leið, að leggja upp fyrr
en við gerðum til að koma í
náttstað í björtu. Fjórmenn-
ingarnir höfðu ætlað að dytta að
skálanum meðan þeir biðu okkar.
Höfðu Magnús Hjálmtýsson og
Bragi Björgvinsson m.a. gengið
frá rörinu í eldavélinni góðu, en
við hana stóð Brynhildur Stefáns-
dóttir, ljósmóðir af Jökuldal og
veitti af rausn sinni, rétt eins og
hún væri í nánd við næsta kaupfé-
lag. Enda hafði með henni gengið
inn eftir ung og rösk frænka
hennar af Jökuldalnum, Brynhild-
ur Óladóttir og meira að segja
borið í liendinni auk bakpokans
súrmjólkurhyrnur í plastpoka. Nú
skildi ég líka þungu byrðarnar
hans Trausta. Hann var að færa
frænkum sínum viðbótarvistir, því
fjórmenningarnir í skálanum í
Geldingafelli ætluðu nú að slást í
för með okkur suður um. Og í
pokunum þeirra Trausta og Bryn-
hildar yngri var ekki aldeilis
þurrmatur, heldur reyktur silung-
ur, kjöt og fleira góðgæti, og á
síðasta degi komu þar upp egg og
beikon.
Völundur Jóhannsson, sá hagi
maður, hefur mörgum skálanum
komið upp á hálendi.iu — er
raunar höfundur „hyrnanna"
frægu á ferðamannastöðum. Sem
ég skoðaði þennan fallega skála,
spurði ég hann hvort sést hefði á
honum við fæðingu að allt mundi
leika í höndunum á honum, úr því
fjöllum. Hún hefur snemma van-
ist erfiðum ferðum. Hún var fyrst
ljósmóiðr á Fljótsdal og þurfti þá
allt vestur í Möðrudal á Fjöllum
til að taka á móti börnum. Borgaði
sig þá oft betur að vetrarlagi að
fara gangandi en ríðandi, því
hestarnir lágu í, segir hún. Seinna
var hún á Egilsstöðum og ein-
hvern tíma í Reykjavík, og síðan
aftur ljósmóðir á Egilsstöðum.
Leið okkar þennan þriðja
áfanga, frá Geldingafelli að Kollu-
múlavatni, þangað sem komið var
um kl. 10.30 um, kvöldið, lá um
allblautt land, f.vrst upp í móti að
vatnaskilum, sem eru í 900—975 m
hæð yfir sjó. Miklar fannir voru
þarna, þótt komið væri fram í
ágúst, jafnvel ís á vötnum, niður
fyrir 700 m hæðarlínu. Við geng-
um því ýmist á fönn eða í bleytum
þar sem snjó var að taka upp og á
milli á grýttu landi. Ekki að furða
þótt grjót spryngi og byltist í
jörðinni við slíkar aðstæður. Til
norðurs falla ýmsar dragár, sem
eiga þarna upptök sín og skammt
undan er Vesturdalsá, fyrstu
drögin að Jökulsá í Lóni, og
rennur í suður. Vatnaskilin fylgja
nokkurn veginn sýslumörkum, eða
sýslumörk þeim. En þótt vott sé og
grýtt fyrir fótum, er fagurt fyrir
augum. Vatnajökull ávallt á hægri v
hlið með skriðjöklum sínum og
hnjúkum upp úr, þar sem Grendil
ber hæst.
En á vinstri hönd sjást í austri
hinir minni jöklar, Hofsjökull og
Tekin upp tjöldin og búið upp við Tröllakrókatjörn. Við Kirkjufoss i Jokulsa á fyrsta degi göngunnar miklu. Elín Pálmadóttir, Völundur
Jóhannesson. Trausti Sigurðsson. Eyþór Einarsson og Svandis Ólafsdóttir. Árna
Reynisson vantar á myndina.
tvo tíma að gangnamannakofan-
um Hraksíðu hjá Ragnaborg. í
myrkrinu hélt ég að enginn tæki
eftir því að ég var farin að skjögra
undir pokanum og reka tærnar í.
En morguninn eftir hafði Eyþór,
eftir að hafa losnað við hangikjöt-
ið okkar þegjandi og hljóðalaust,
stungið af mínum matarbirgðum í
sinn poka, til að létta hann.
Um morguninn var besta veður.
Snæfell blasti við í allri sinni dýrð
handan Jökulsár. En nær okkur
Laugafell, sem virkjunarmenn
ætla nú ekki að láta sig muna um
að fara í gegnum með göng ofan
frá Eyjabakkalóni. En þennan dag
lá fyrir okkur að líta á umdeilda
vegaleið utan í Hafursfelli, sem
síðar náðist samkomulag við
virkjunarmenn um að færa til.
Kvöldið áður höfðum við farið í
myrkri fram hjá fögrum fossum í
Jökulsá, og grétum nú að hafa
ekki séð þá betur. Létum það eftir
okkur að snúa við farangurslaus,
mislangt eftir kjarki og þreki
hvers og eins. Og héldum svo eftir
hádegi áfram upp með ánni að
hinum fagra Eyjabakkafossi.
Fossinn er í um 8 km fjarlægð
frá Eyjabakkajökii, sem gengur
krosssprunginn norður úr Vatna-
jökli og blasir nú þarna við í suðri.
Við Eyjabakkafoss eru allar hinar
mörgu kvíslar, sem koma á breiðu
svæði undan jöklinum, komnar í
einn farveg. Jökulsá, sem þaðan
rennur niður í Fljótsdal. En ofan
við fossinn myndast þessir sér-
kennilegu Eyjabakkar með grös-
ugum eyjum milli kolbrúnna
kvíslanna og meðfram þeim
beggja megin. Þarna eru því
bleytur miklar, jafnvel kviksyndi
og ber mikill flóagróður þess
merki. Er því illfært eða ófært
yfir, en fara má yfir jökul. Seinna
í ferðinni hittum við Vilhelm
Andersen, formann Reykjanes-
fólkvangs, með 5 ferðafélögum,
sem höfðu gengið frá Snæafelli og
fyrir endann á Jökulsá á jökli. Við
lónuðum lengi á bökkunum í nánd
við fossinn, enda fagurt um að
litast. Snæfell rétt handan árinn-
ar í austri, Vatnajökull tignar-
legur í suðri, framundan fagur-
grænar sléttur með hvítum fífu-
flekkjum milli jökulkvíslanna og
næst okkur niðandi fossinn.
Þegar virkjað verður, munu
Eyjabakkarnir hverfa undir stórt
lón. Fyrir liklega 15 árum hafði ég
farið með verkfræðingum, jarð-
fræðingum og öðrum virkjunar-
mönnum um þetta svæði allt, þar
sem þeir voru í fyrsta sinn að
skoða saman á staðnum hugmynd-
ir sínar um það, sem seinna var
kallað LSD (Lang Stærsti Draum-
urinn) með samfelldri virkjun á
Jökulsánum þremur, á Fjöllum, á
Dal og í Fljótsdal. Höfðu þeir þá
rissað fyrir mig hugmyndir sínar
á kortið mitt, sem ég svo birti. Nú
hafði ég þetta gamla kort með og
sá að austustu virkjunarhug-
myndirnar hafa litlum breyting-
um tekið, þrátt fyrir auknar
rannsóknir. Enn ætlunin að leiða
vatnið frá stóru Eyjabakkalóni
niður að Gilsvötnum, til að fá hátt
fall þaðan niður í Fljótsdal. Og
jafnvel snjór, og komið myrkur.
Okkur hafði dvalist lengi við
Jökulsá, og ekki lagt upp frá
Hraksíðuskála fyrr en kl. 2.30.
Þoka gerði okkur líka erfitt fyrir
að finna snjógöng yfir Keldá.
Norðan við Geldingafell kemur
lítil jökulkvísl, sem heitir Blanda
og rennur í Keldá og okkur til
mikils léttis var hægt að ganga
yfir hana á góðri snjóspöng rétt
neðan við skálann, þegar við
komum þar um kl. 11.30 um
kvöldið. Losnuðum við að vaða
ána. Enda há og erfið brekka frá
ánni upp að húsinu.
í Geldingafelli hefur Ferðafélag
Fljótsdalshéraðs komið upp
myndarlegum skála á sl. vetri
undir forustu Völundar og er þar
sjálfsagt kominn fyrsti gönguskál-
inn á gönguleiðinni frá Fljótsdaln-
um niður í Lón. Húsið tekur 10
manns í kojur og fleiri á gólfi, ef
þarf, og er vandað og fallegt. Það
var byggt á 7 dögum á verkstæð-
inu hjá Völundi og flutt seinni
hiuta vetrar á staðinn á trukk og
síðan snjóbilnum Tanna. Er afrek
út af fyrir sig að tosa því svo hátt
upp. Eldavélin er fengin í Finn-
staðaseli, þar sem hún hefur legið
ónotuð í 20 ár. Og gott var að
koma í heitan skálann, þar sem
hægt var að þurrka af sér. Á móti
okkur tóku fjórir Austfirðingar,
sem höfðu farið upp tveimur
dögum á undan okkur og líka lent
í vandræðum með að finna skál-
ann. Höfðu tjaldað bæði í nánd við
Hraksíðuskála og einnig um 4 km
frá skálanum í Geldingafelli. Vil
hann hlaut nafnið Völundur. En
hann svaraði af sínu venjulega
lítillæti, að faðir sinn hefði verið
hagleiksmaður og fólk sjálfsagt
vonað að hann erfði eitthvað af
þeim hagleik. Skálinn stendur
utan í Geldingafelli, sem er yfir
1000 metra hátt og víðsýni af því.
Ef á það er gengið sést til
Hafursfells og Laugafells og auð-
vitað Snæfells, sem fylgdi okkur
raunar Hka allan næsta dag, ef
litið var við og einnig langt upp á
jökul.
Enn héldum við ekki af stað
fyrr en um 2 leytið eftir hádegi, nú
9 saman. Úr mér allt mont yfir að
hafa ekki svo mikið sem fengið
harðsperrur, er ég gekk með
byrðar mínar við hliðina á Bryn-
hildi eldri, 72ja ára gamalli. Hún
hafði ekki einu sinni á bakinu
góðan nútímagrindarpoka, heldur
hafði hún bara hengt svefnpoka
sinn neðan í venjulegan grindar-
lausan dagpoka. Þegar komið var
að Vatnsdalsá, hikaði Brynhildur
ekki andartak, fór úr skónum og
óð í hnausþykkum ullarsokkum
yfir jökulsána, sem náði henni upp
á læri, vatt sér upp á skaflinn á
bakkanum hinum megin og settist
niður handan hans til að fara í
þurrt. Þegar hún var spurð hvort
henni hefði ekki verið kalt, sagði
hún aðeins að sér hefði kólnað við
að vaða snjóinn, er hún kom upp
úr ánni. En þetta hefði sjálfsagt
ekki komið Austfirðingum á óvart.
Brynhildur er þekktur dugnaðar-
forkur, og alvön ferðalögum á
Þrándarjökull og enn sér á tind
Snæfells, ef litið er til baka.
Framundan í suðri liggur annað
land og fagurt. Þar horfum við
niður yfir Jökulsárdal með Trölla-
krókum og Lónsöræfi með Kollu-
múlanum, sem í eru fannir. Hár
foss fellur í fagurri bunu úr
Vatnajökli og liparítskriður fara
að láta á sér bæra, þegar áfram er
haldið. Einnig litskrúðugur gul-
grænn mosagróður og merkilega
mikið af háfjallajurtum. Hvernig
gróðursældin breytist eftir hæð
má marka af jöklasóleynni, sem er
allra blóma duglegust á íslandi. í
efstu mörkum er hún hvít, en
hefur náð því að verða rauð neðar
í skriðunum. Henni tekst á hæstu
og hrjóstrugustu stöðum á íslandi
að lifa af og blómstra, og því er
ekkert blóm fegurra í auðninni.
Um kvöldið setjumst við að á
lítilli flöt við læk úr Tröllakróka-
tjörn. Kvöldið er kyrrt og fagurt
og nú er í fyrsta sinn tjaldað í
ferðinni. Völundur lánar mér litla
tjaldið sitt og skríður inn til Árna.
Það hrímar í einföldu tjaldinu um
nóttina, en ég sef eins og steinn.
Hlakka til framhaldsins. Víðidal-
ur og Lónsöræfin með Tröilakrók-
um og Heljarkambi bíða okkar á
seinni hluta ferðarinnar.
Menn velta fyrir sér hvort
þarna sé ekki einmitt rétti staður-
inn fyrir næsta gönguskála, eftir
hæfilega dagleið frá Geldingafelli
og dagleið í Leiðatungu. í seinni
greininni verður sagt frá göngu-
ferðinni suður yfir. — E.Pá.

i