Morgunblaðið - 25.10.1980, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. OKTÓBER 1980 1 5
Hvað eru
stytturnar
margar í
Reykjavík?
„JÓN Sigurðsson forseti, stand-
mynd, sem steypt er úr eir ...“
Þannig orti Steinn Steinarr um
styttuna af Jóni forseta á Aust-
urvelli, en hvað skyldu þær nú
annars vera margar stytturnar í
Reykjavík og hver skyldi vera
þeirra elst? Til að forvitnast
nánar um þessi mál snerum við
okkur til Hafliða Jónssonar
garðyrkjustjóra Reykjavíkur-
borgar, sem hefur á sinni könnu
flest, sem lýtur að styttum og
standmyndum.
„Já, það er 61 stytta á stalli í
Reykjavík og þeirra elst er
Thorvaldsensstyttan, sem var
gefin til landsins árið 1874 í
sambandi við þjóðhátíðina. Hún
stóð fyrst á Austurvelli og allt
fram til 1931 þegar hún varð að
láta í minni pokann fyrir Jóni
Sigurðssyni. Þá var henni komið
fyrir í Tjarnargarðinum þar sem
hún er enn. Kunnust er þó
líklega, og kannski að vonum,
styttan af fyrsta Reykvíkingn-
um, Ingólfi Arnarsyni, enda set-
ur hún ekki svo lítinn svip á
umhverfið þar sem hún trónir
efst á Arnarhóli. Nú auk þeirra
styttna, sem komnar eru á stall,
á borgin svo þrjár aðrar, sem enn
bíða þess að vera komið fyrir."
Ekki á þó borgin allar þessar
styttur?
„Nei, Reykjavíkurborg á 41,
ríkið 8, 2 á Háskólinn, 2 Dóm-
kirkjan, Kirkjugarðarnir eiga 2,
Menntaskólinn í Reykjavík 2 og 4
eru í fyrirtækjum og stofnanum.
Ef við lítum hins vegar á ein-
staka listamenn þá er Ásmundur
Sveinsson þar fremstur í flokki
með 16 myndir, á hæla honum
koma síðan Einar Jónsson og
Sigurjón Ólafsson með 9 hvor,
Ríkharður Jónsson á 4, Berteí
Styttan af Bertel Thorvaldsen er
elsta styttan i Reykjavik. Hún
var gefin til landsins i sambandi
við þjóðhátiðina 1874.
Thorvaldsen 3 og Ólöf Pálsdóttir
2. Aðrir eiga svo eina.“
En hvað með viðhaldið? Er
ekki spanskgrænan erfið viður-
eignar?
„Nei, síður en svo. Eir þarf
nefnilega ekki að þrífa. Að vísu
má sjá það stundum erlendis
hvar verið er að hreinsa eirstytt-
ur en þá er um að ræða sót og
fugladrit, sem við erum blessun-
arlega laus við. Spanskgrænan er
hins vegar velkomin og það var
löngum draumur allra mynd-
höggvara og listamanna að fá að
sjá stytturnar sínar grænar. Það
er nefnilega svo, að samspil ljóss
og skugga nýtur sín betur undir
þeim kringumstæðum," sagði
Hafliði Jónsson garðyrkjustjóri
að lokum.
Grænlenskur stórbóndi í heimsókn:
Ekkert að f leipra
með f járeignina
HÉR Á landi er nú staddur góður gestur, Abel Kristiansen
stórbóndi frá Eystribyggð í Grænlandi. Abel á heima þar sem
heitir Eqaluit, en það útleggst víst Laxavogur á íslensku, og þar
hefur hann búið búi sínu í 41 ár. Abel er ekkert að fleipra með
fjáreignina frekar en aðrir stórbændur og harðneitar að nefna
nokkrar tölur í því sambandi. Það er þó víst að höfuðin hlaupa á
hundruðum og fer þá að styttast í þúsundið.
Abel Kristiansen er nú í heimsókn hjá dóttur sinni, sem er
búsett hér á landi, og ætlar að nota tímann til að kynna sér
búskaparhætti íslenskra sauðfjárbænda. Meðfylgjandi mynd
var tekin á skrifstofunni hjá honum Gísla Kristjánssyni
ritstjóra og virðist þeim kunningjunum fara eitthvað skemmti-
legt á milli. Kannski að Gísli hafi verið að segja Abel frá
fallþunga íslensku dilkanna, sem ku vera hreinustu horgeml-
ingar hjá þeim grænlensku.
„Þad má lesa svo margt út úr náttúrunni, hana má lesa eins og opna bók, menn verða
bara að vera læsir á hana. Lítill steinn getur sagt meiri sögu en margur hyggur og búið auk
þess yfir fegurð og margbreytileik.
Hans Jetzek heitir hann, sem þannig farást orð. Nafnið dálítið framandi enda er hann af
erlendu bergi brotinn, fæddur í Herford í Westfalen fyrir sunnan Hannover í Þýskalandi.
Jetzek kom hingað til lands árið 1955 og frá árinu 1967 hefur hann verið umsýslustjóri hjá
íslenska álfélaginu í Straumsvík. Hann er kvæntur tslenskri konu, Álfheiði Líndal, og búa þau
á Tjarnargötu 24 í Reykjavík. Jetzek er áhugasamur steinasafnari og til að fræöast nánar
um það áhugamál hans leit blm. inn til hans einn eftirmiðdaginn.
Hvenær vaknaði áhugi
þinn á steinasöfnun?
„Já, ætli hann hafi ekki
vaknaö þegar ég var á sínum
tíma sölumaöur fyrir Jón
Loftsson h/f. Fyrirtækinu
bauöst að kaupa glerverk-
smiöjuna gömlu og mér var
faliö aö athuga hvaö gera
mætti í málinu. Ég fór því aö
lesa mér til um glergerð og
komst þá aö því, sem ég vissí
ekki, aö gler er aðallega gert
úr sandi, kvartssandi. Þaö
má segja, aö þá hafi vaknaö
áhugi minn á bergtegundum.
Seinna var ég svo í Banda-
ríkjunum, í New York, og tíndi
þá upp nokkrar steinmola
meöfram Hudson-ánni, sem
mér þóttu fallegir. Ég komst
þó aö því þegar heim var
komiö til íslands, aö jaeir voru
víst ekkl ýkja merkilegir, en
upp frá þessu fór ég aö
leggja fyrir mig steinasöfn-
un.“
Hvernig eiga menn aö
bera sig aö viö steinasöfn-
un?
„Steinninn býr yfir meiri
fegurð en margur hyggur^
Hans Jetzek. Borðið vð hlið hane er gert ár Drápuhliöargrjóti en
það gáfu honum félagar hans f Stetnasafnaraklúbbnum á
fimmtugsafmæli hans. Steinninn er austfirskt agat, sem Einar
Guðjohnsen gaf honum.
„Fyrst og fremst veröa
menn aö lesa sér dálttiö til í
fræðunum svo aö þeir viti
eftir hverju þeir eigi aö slægj-
ast. Það er ekkí nóg aö safna
sérkennilegum hraunmolum,
heldur veröa þeir að hafa
eitthvaö annaö til brunns aö
bera og í þessum efnum er
þaö myndunarhátturinn, sem
skilur á milli feigs og ófeigs.
Flestir merkilegustu steinarn-
ir hér á landi veröa til sem
holufyllingar í bergi og eru þá
meö ólíkum hætti eftir því
hvort bergið er ungt eöa
gamalt. Kvartssteinar, eins
og t.d. agat, finnast einkum í
elstu berglögunum og hafa
myndast viö hátt hitastig, en
geislasteinar, eða zeóítar, viö
lægra hitastig og fjær eld-
stöðvum en kvartssteinarnir.
Steinarnir geta því sagt
okkur heilmikiö um jarösögu
landsins og myndun þess.“
Hvaóa steinar eru merki-
legastir hér á landi?
„Ja, þaö er nú svo, aö
sínum augum lítur hver á
silfriö, en ætli ég nefni hér
ekki geislasteininn, sem ís-
land er frægt fyrir. Hann
myndast eins og fyrr segir í
gosbergi, í vissri fjarlægö frá
sjálfri eldstööinni, og getur
veriö ákaflega fallegur. Víö
höföum t.d. gaman af því í
fyrra þegar til okkar í Steina-
safnaraklúbbnum kom kona,
kollegi okkar vestur í Banda-
ríkjunum, og gaf okkur smá-
gera bergskristalla, sem best
er aö njóta í gegnum smásjá.
Viö launuðum henni meö
íslenskum geislasteini og hún
var alveg yfir sig hrifin og
fannst mikið til um.
Nú, svo má telja silfurberg-
iö í Teigarhorni fyrir austan.
Hér áöur fyrr var mikið flutt
út af því og var þaö notað í
smásjár. Þaö brýtur Ijósið á
sérkenniiegan hátt og sumir
hafa jafnvel getiö sér til, aö
þar sé kominn leiöarsteinn-
inn, sem fornmenn notuðu á
siglingum sínum og sagt er
frá í gömlum bókum. Annars
eru tíl margir fallegir steinar
hér á landi og of langt mál aö
telja þá alla upp. Auk silfur-
bergsins, sem er kalkspat, og
geislasteinsins vii ég þó
nefna agat, jaspis, holtaþór,
sem er hvítt kvartsafbrigði án
lagskiptingar, og opal, en
hann er í ætt viö holtaþór
nema hvaö hann inniheldur
vatn.
Ekki er mikiö um opal hér
á landi en þó hef ég fundiö
litla steína í kringum gamla
hveri í Hverageröi. í Ástralíu
og Mexikó finnst hins vegar
svokallaöur eöal-opal, sem
endurvarpar Ijósi í öllum
regnbogans litum og er ákaf-
lega dýrmætur steinn. Róm-
verski sagnfræðingurinn
Pliníus segir frá því, aö Grikk-
ir hafi kunnað aö umbreyta
venjulegum opal í eöal-opal,
en getur þess ekki hvernig
þeir fóru aö því og þaö veit
nú enginn.“
Hvar á landinu er best að
bera niður við steinasöfnun?
„Þaö er nú mjög víöa og
Reykvíkingar þurfa ekki aö
fara lengra en upp í Hvalfjörö
til þess. Ég hef þó nokkuð
farið aö Hestfjalli og Skessu-
horni í Borgarfiröi og í Hvera-
gerði, þar sem ég fann opal-
ana, en Austurland er samt
vafalaust auöugast í þessu
tilliti eins og flestir vita. Er-
lendis er til hrafntinnuaf-
brigöi, sem kallast snjó-
kornahrafntinna og seist á
góöu veröi. Ég hef stundum
veriö aö svipast um eftir
þessu afbrigði í Hrafntinnu-
skerjum en ennþá hef ég ekki
getaö komiö auga á þaö.“
„Steinaldarmennirnir"
eða Steinasafnaraklúbbur-
inn í Straumsvík
„Þaö er nú mest í gamni
gert að kalta okkur „steinald-
armenn" en Steinasafnara-
klúbburinn í Straumsvík er
eini félagsskapurinn sinnar
tegundar á landinu. Viö vor-
um upphaflega 15, sem
stofnuöum hann, ariö 1975,
og var ég formaöur hans
fyrstu fjögur árin. í fyrra tók
Jón Leifur Óskarsson viö
formennskunnl og nú erum
viö orðnir 42. Félagiö hefur
staöið fyrir ýmsum fræöslu-
námskeiöum um sitthvað
sem lýtur að steinasöfnun og
efnafræöiiegum eíginleikum
ólíkra steintegunda og fengið
til þess menntaöa menn í
þeim greinum. Viö höfum
efnt til feröa á ýmsa forvitni-
lega staöi fyrir steinasafnara
og auk þess til skemmtiferöa
fyrir fjölskyldur félagsmanna.
Þaö er ekki ofsögum af því
sagt, aö ég hef haft ákaflega
gaman af þessum klúbbi
enda hópurinn mjög sam-
stilltur og áhugasamur.
Viö „steinaldarmennirnir"
höfum líka fengist viö dálítiö
skemmtilegt og nokkuö sem
ég hef mikinn áhuga á, en
þaö er kristallaræktun. Þaö
má nefnilega rækta þá á
efnafræöilegan hátt, úr
ákveöinni upplausn, og fá
fram afar fallega kristaila-
byggingu. Einnig höfum viö
viöaö aö okkur tækjum, sem
gott er aö hafa aögang aö,
eins og t.d. demantssög,
slípunarvél og tromlum. Meö
þessum tækjum má skera
steininn og fága og laga á
annan hátt og verður áferöin
þá að vonum miklu fallegri.
Ég vil svo segja þaö aö
lokum, aö steinasöfnun, þeg
ar rétt er aö henni staöiö, er
ákaflega skemmtilegt og
menntandi viöfangsefni. Fal-
legur steinn er ekki bara
stofuprýði, úr honum má líka
gera fallegan hlut, skartgrip,
sem ekkert gefur eftir mörg-
um gripnum, sem kaupa má
dýrum dómum í verslunum.
Þó eru þaö kannski hin
mannlegu samskipti, félags-
skapurinn viö þá, sem sama
áhugamál hafa, jafnt innan
lands sem utan, sem aö
lokum veröa eftirminni-
legust," sagöi Hans Jetzek aö
síöustu.