Morgunblaðið - 23.11.1980, Blaðsíða 2

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. NÓVEMBER 1980
Ásgeir
Jakobsson
segir frá
bók sinni
„Gríms saga
troll-
araskálds“
Hin þríeina söguhetja
Komin er út ný bók eftir
Asgeir Jakobsson, „Gríms sajja
trollaraskálds“. Af því tilefni
snéri blaAið sér til As(?eirs og
hafAi hann þetta um soguna að
segja:
„Þegar ég hafði skrifaði bæk-
urnar um afreksmennina, Einar
Guðfinnsson og Tryggva
Ófeigsson, fannst mér ég þurfa
að segja sögu af annars konar
manni, sem aldrei myndi gera út
skip og yrði aldrei fyrirmyndar-
maður“, Það er margskyns fólk í
henni veröld. Þessi maður er
háseti á togara á stríðsárunum
síðari, hann er að vísu ekki
aldæla, því að hann yrkir jafn-
framt því að hann hausar mik-
inn fisk, auk þess sem hann er
ekki sterkur á siðgæðissvellinu.
Hann er þríeinn, skáld, hausari,
dári, eða eins og segir í fyrsta
kafla bókarinnar þrír ólíkir
menn:
Hin þríeina söguhetja
Það er upphaf þessarar sögu,
að tveir menn gengu að morgni í
desember 1941 niður togara-
bryggjuna í Reykjavík. Annar
var að koma heiman frá sér
morgunhress, en hinn úr tugt-
húsinu og vissi ekki afhverju
hann hafði verið þar. Þeir gengu
þar til sem togari lá bundinn.
Hann hafði komið úr siglingu
daginn áður með kol í lestum og
var dekkið þakið kolasalla eftir
uppskipunina. Togarinn átti að
halda út í veiðitúr eftir klukku-
stund. Hlerar, bobbingar, vírar,
lestarhlerar, netakúlur og haug-
ur af netum og netastykkjum lá í
beðju á dekkinu í kolasallanum.
— Ekki hefur Tommi ort sína
„Fögru veröld" um borð í togara,
sagði tugthúsmaður þar sem
hann stóð á bryggjukantinum og
horfði ofan yfir skipið.
— Talaðu ekki illa um togar-
ann okkar, sagði hinn og stökk
um borð. Tugthúsmaður lét sig
síga eftir. Hann var ekki enn
stökkfær.
Hann var utan við sitt skip, þó
hann væri um borð. Það geysaði
heimsstyrjöld og hann var í
henni, en varla hann tæki eftir
henni. Land hans hernumið, en
einnig þar var hann utangarðs.
Þessi utangátta maður við starf
sitt og stóratburði í kringum sig,
sá samt margt sem aðrir sáu
ekki, þó þeir stæðu hjá honum,
og lifði margt sem aðrir lifðu
ekki, þó þeir væru með honum í
sama. Hann hafði sögu að segja,
meiri en hinn, sem var heill, þar
sem hann stóð.
Grímur hét hann þessi maður,
rúmt tvítugur að árum en varla
undir þrítugu að lífsreynslu.
Hann mundi ekki hann ætti
neina bernsku og ekki heldur
neina æsku, aðeins baráttu við
berkla og sjóveiki og lúa. Hann
vann á berklunum, hertist af
sjóveikinni og stæltist af streð-
inu.
En það er margt sem gerir
manninn. Grímur sagði svo um
sjálfan sig, að hann væri þrír
„Það tekur á taug-
arnar að skrifa bók,“
sagði Ásgeir Jakobs-
son, „svona var ég,
þegar ég byrjaði á
henni og svona þegar
ég lauk við hana“.
menn ólíkir og félli þeim illa
sambýlið.
Fyrstan þessara manna vildi
hann telja kappann Þorgeir Há-
varðarsson. Ekki vissi Grímur
hvort honum var þorgeirskan í
blóð borin — hann átti til slíkra
að telja í bland — eða hvort hún
var honum áunnin í sjómennsk-
unni. Þorgeir réði fyrir öllu, sem
til karlmennsku horfði, bæði til
sjós og lands — nema kvenna.
Hann var sem kunnugt er, mest
hetja til forna og svo mikil að
hann lagðist aldrei ofan á kven-
mann, því hann vildi ekki liggja
láréttur í sínum hetjuskap. Það
var honum sorg að missa frá sér
lifandi mann, sem lá vel við
sverðshöggi. Þorgeir naut sín
þokkalega sem hausari á togara.
Ólafur Kárason Ljósvíkingur
var annar þeirra manna sem
bjuggu í Grími. Hann réði fyrir
hugleiðingum og draumum og
öllum aumingjaskap. Hann var
skáld, þó ekki dygði það honum
til afreka i skáldskap. Líkt og
Þorgeir var mest hetja, sem
sögur fara af, var ekki finnanleg
saga af meiri aumingja á íslandi
en Ljósvíkingnum. Hann bar
aldrei hönd fyrir höfuð sér og þó
lömdu hann allir, skömmuðu
hann allir, spörkuðu í hann allir.
Það var honum mest raun að
standa uppréttur. Hann þráði að
deyja liggjandi. Þorgeir aftur-
ámóti standandi og kom þannig
hornréttur á Ljósvíkinginn —
enda urðu oft með þeim harðar
deilur. Þorgeir þoldi ekki aum-
ingja og hinn ekki hetjur.
Það var þó auminginn, Ljós-
víkingurinn, sem í körinni
byggði Grími eigin heim og
reisti múr umhverfis hann.
Þá er að nefna strák í auga —
Það var strákurinn Móri. Hann
er varla til á bókum, hann var
ekki eins illur í sér og þjóðsagna
mórar, líkari glaðlyndri skottu.
Það sást oft á Móra í augum
Gríms, þegar honum datt eitt-
hvað spaugilegt í hug. Móri réði
fyrir margskonar uppátekt og
hafði mjög brenglaða siðferðis-
vitund.
Ljósvíkingurinn orti lítillega í
laumi og þá helzt harmþrungin
ljóð, eða vildi að þau væru svo.
Strákurinn Móri hló að þeirri
ljóðagerð og skauttogaði ljóðin
fyrir Ljósvíkingnum, hnýtti aft-
an við þau strákslegum hending-
um ef hann þá ekki spillti öllu
ljóðinu. Oft hló Móri líka dátt að
Þorgeiri, þegar hann sperrti sig
sem mest í sínum hetjuskap —
og var þeim báðum kalt til Móra,
Ljóvíkingnum og Þorgeiri.
Þessari þrískiptingu kenndi
Grímur, að hann var maður
reikull í ráði.
Jafnframt þessari sögu af
Grími trollaraskáldi tel ég bók-
ina haldgóða lýsingu og þá einu
sönnu, sem sést hefur um sókn-
ina á gömlu ryðkláfunum á
stríðsárunum," segir Ásgeir
áfram um söguna.
„Það sem ég segi um togarana
og hvernig þeim var beitt í
sókninni er söguleg staðreynd,
sem varð að bókfestast...
Togarinn, sem lá í nösunum og
gat vel kallazt „Dauðinn á
hnjánum", togarinn, sem lagðist
undan lifrartunnu, sem hífð var
uppá bátadekkið og ég kalla
„Tunnu-Jarp, og togarinn, sem
liðaðist undan sjónum og mátti
vel kallast „Kynbomban" var
einnig í sókninni á þessum árum
gamalla skipa en mikillar
græðgi.
Það kann að vera að einhverj-
um lesanda finnist djarflega
sagt frá samskiptum kynjanna,
en því er til að svara, að það er
ekki klám, heldur verklýsingar
líkt og hausun á fiski eða öðrum
sjóverkum í bókinni. Það þarf
verkkunnáttu til að afklæða
kvenfólk, menn eru mjög mis-
lagnir við þau verk eins og
önnur. Grími voru mislagðar við
það hendurnar eins og fleira.
Þess ber að geta í þessu sam-
bandi að á stöku stað varð ég að
nota orðatiltæki, sem sjómenn
notuðu tíðast. Annað og veikara
orðafar hefði verið hlálegt."