Morgunblaðið - 23.11.1980, Blaðsíða 14

54
MORGUNBLAÐIÐ. SUNNUDAGUR 23. NÓVEMBER 1980
HÁSKÓLA-
BÓKASAFN
LAUGARDAGINN 1. nóvember sl. voru 40 ár
liðin frá því að Háskólabókasafnið var formlega
tekið í notkun með ræðu þáverandi háskólarektors,
Alexanders Jóhannessonar. A þeim tíma, sem
siðan er liðinn, hafa þrír menn gegnt stöðu
haskólabókavarðar; Einar Ól. Sveinsson, síðar
prófessor, á árunum 1940—45, Björn Sigfússon
1945—74, og frá 1974 núverandi háskólabóka-
vörður, Einar Sigurðsson. Af þessu tilefni
Iagði blm. Mbl. leið sína vestur í háskóia og
spurði Einar nánar út í starfsemi safnsins.
Ilver var aódragandinn að stofnun
Háskólab<>kasafnsins?
„Segja má, að rætur þess verði
raktar til embættismannaskólanna
gömlu, Prestaskólans, sem var
stofnaður 1847, Læknaskólans,
stofnaður 1876, og Lagaskólans,
sem tók til starfa 1908. Bókakostur
þessara skóla rann að nokkru til
eða safndeilda utan aðalsafnsins í
hinum ýmsu deildum og stofnunum
háskólans. Þó að þau séu öll hluti af
Háskólabókasafninu er þó aðeins
bókavörður við fjögur þeirra og þá
aðeins í hálfu starfi. í þessum
útibúum er ritafjöldi mjög mismik-
ill, allt frá nokkur hundruð bindum
upp í 10 þús. bindi, en samtals eru í
Einar Sigurðsson háskólabókavörður nteð útgáfu William Morris
á verkum Geoffrey Chaucers frá 1896, en hún kom út í einungis
425 eintökum og er talin hinn mesti kjörgripur. Einták af henni
er í safni Benedikts S. Þórarinssonar í Háskólabókasafni.
Einar Sigurðsson háskólabókavörður:
„Háskólabókasafn er þjónustu-
stofnun og slíkum stofnunum er
nauðsynlegt að kynna starfsemi
sína. Safnið hefur að vísu ekki
kynnt sig mikið á opinberum vett-
vangi en hins vegar hefur verið
talsverð fræðsla meðal nemenda Qg
kennara háskólans, og nú á afmæl-
isárinu hefur þessi fræðsla verið
stóraukin. Hún er fólgin í formlegri
fræðslu í kennslustund og síðan er
nemendum sýnt safnið og einkum
sá hluti þess, sem viðkomandi
nemendahópur þarf mest á að
halda.
Þessi fræðsla hefur borið góðan
árangur og meira er um það nú en
áður að kennarar hafi frumkvæði
að því að biðja um safnfræðslu. Við
stefnum enda að því, að þetta verði
sjálfsagður þáttur í náminu því að
það er afar mikilvægt, hvort sem er
í námi, við rannsóknarstörf eða
störf úti í atvinnulífinu, að menn
hafi tileinkað sér þá kunnáttu og
tækni, sem nauðsynleg er til að
finna réttar upplýsingar þegar á
þarf að halda.“
Fjárveitingar til
háskólabókasafns
„Á þessu ári er fjárveiting til
bókakaupa 30 millj. króna og það er
alvarlegt umhugsunarefni hve illa
hefur gengið að fá hækkun á
„Nýjungar í upplýsingamiðlun kalla
á aukna fræðslu í notkun bókasafna“
viðeigandi háskóladeilda við stofn-
un háskólans árið 1911, en þá þegar
bættist heimspekideildin við og
kom sér fljótlega upp talsverðum
bókakosti.
Við stofnun safnsins árið 1940
voru í því um 35 þús. bindi en eru
nú um 200 þúsund. Áætlað er, að
um fimmtungur bókanna sé íslensk
rit, enda hefur það allt frá stofnun
fengið endurgjaldslaust eitt eintak
af öllu, sem prentað er í landinu.
Annars er verulegur hluti íslenska
bókakostsins tilkominn við gjafir
og munar þar mest um bókasafn
Benedikts S. Þórarinssonar, sem
hann gaf safninu fljótlega eftir
stofnun þess. Bókasafn Benedikts
var á sínum tíma eitt besta einka-
bókasafn hér á landi og er eina
bókagjöfin, sem höfð er sér í
Háskólabókasafninu. Líka má
minnast á annan stóran gefanda,
sem var Finnur Jónsson prófessor í
Kaupmannahöfn, sem arfleiddi há-
skólann, eða heimspekideildina, að
öllum sínum bókum.“
Fyrirkomulag
bókakosts
Hvernig er safninu háttað? Ekki
kemst það allt fyrir hér í aðaisafn-
inu?
„Nei, ekki lengur, en lengst af var
því þó öllu komið fyrir hér í
aðalsafninu í bakálmu háskólans.
En á síðustu 15 árum hefur verið
stofnað til eigi færri en 15 útibúa
útibúunum um 50 þús. bindi. Einnig
hefur safnið komið fyrir um 25 þús.
bindum í geymslu og er hægt að
nálgast þau þar þegar á þarf að
halda.“
Vill ekki þessi tvistringur bitna
á notagildi safnsins?
„Húsnæðisaðstaðan er að vísu
erfið en ég vil þó leggja áherslu á,
að reynt hefur verið að búa svo um
hnútana, að hafa megi full not af
þeim safnkosti sem til er. Lesstofur
eru í fjölmörgum byggingum há-
skólans og sæti fyrir nærri 800
manns. I aðalsafninu og flestum
útibúanna hefur verið tekinn upp
svokallaður sjálfbeini og er þá átt
við, að notendur hafa beinan að-
gang að bókakostinum. Leiðir að
einstökum bókaflokkum eru ræki-
lega merktar og með hjálp
spjaldskrár á að vera unnt að finna
það, sem leitað er að, sé það til í
safninu. Það má líka kannski geta
þess hér, að á síðasta ári lánaði
safnið út um 20 þús. bindi, sem
segir þó ekki allt um notkunina því
að mikið af ritum eru notuð á
staðnum án þess að um skráð útlán
sé að ræða.“
Húsnæðismál
Hver verður framtíð safnsins
hvað varðar húsnæði og aðra
aðstöðu?
„Eins og kunnugt er á að sameina
Háskólabókasafn og Landsbóka-
safn í hinni nýju þjóðbókasafns-
bygginKU. sem verður að fullu
uppsteypt í lok árs 1981. Húsnæðis-
vandi safnsins mun því líklega
leysast innan fárra ára. í hinni
nýju byggingu verður ekki einasta
nægilegt rými fyrir bækur og önnur
safngögn, heldur verða þar einnig
lessæti fyrir allt að 800 notendur,
en það sem bagar safnstarfsemi
háskólans ekki hvað síst nú er
skortur á lesrými í tengslum við
sjálft aðalsafnið."
Hvcrjir hafa rétt til að nota
safnið?
„I þeim efnum er kannski réttast
að vitna til opnunarræðu háskóla-
rektors fyrir 40 árum en þá lét
hann svo um mælt, að Háskóla-
bókasafni væri fyrst og fremst
ætlað að sinna þörfum háskólans,
en „það á líka,“ sagði hann, „að
koma að liði öðrum, sem auka vilja
þekkingu sína í þeim vísindum, sem
við hann eru kennd.“ í þessum anda
hefur safnið starfað alla tíð, þótt
þjónustugeta þess væri löngum
takmörkuð vegna starfsmannafæð-
ar og annarra þrenginga."
Vöxtur bókaútgáfu
og viðbrögð safna
Hvernig hafa bókasöfn, t.d. Há-
skólabókasafnið. hrugðist við
þeirri aukningu, sem orðið hefur í
bókaútgáfu bæði hér á landi og
erlendis?
„Já, á síðustu tveimur áratugum
hefur bókaútgáfa aukist mikið, svo
mikið, að jafnvel fjársterk söfn
hafa orðið að hverfa frá því að afla
alls, sem máli skiptir á hverju sviði,
og hafa orðið að láta sér nægja
minna úrval. Rannsóknabókasöfn,
eins og t.d. Háskólabókasafnið,
hafa brugðist við þessu með því að
skipta með sér verkum og samnýta
bókakostinn, m.a. með svokölluðum
millisafnalánum, sam hafa marg-
faldast á síðustu fimm árum.
Bókasöfn leggja nú vaxandi
áherslu á tölvuvædd og samtengd
skráningarkerfi svo að fá megi á
skömmum tíma upplýsingar um
hvar tiltekin rit er að finna. Þannig
hefur á fjölmörgum sviðum verið
komið upp erlendis tölvubönkum
yfir bækur, tímaritsgreinar, skýrsl-
ur, ráðstefnurit o.s.frv. Samstarf
Háskólabókasafn s, Landsbókasafns
og annarra rannsóknarbókasafna
hérlendis hefur einnig eflst mjög á
síðari árum og er gefin út sameig-
inleg skrá yfir erlendar bækur, sem
eru keyptar til safnanna. Árið 1978
kom út samskrá yfir erlend tímarit
í söfnum hérlendis og viðauki á
þessu ári. Skráin tekur til allt að
100 bókasafna og stofnana. Nú svo
erum við líka þátttakendur í sam-
eiginlegri skrá yfir erlend tímarit á
Norðurlöndum en hún er tölvu-
vædd.“
Safnkynning
Hvernig er mcð safnkynning-
una? Helst hún í hendur við þær
öru breytingar sem eru að verða
og hafa orðið á bókasafnsmálum?
bókakaupafé. Af þessum 30 milljón-
um fer t.d. rúmur helmingur til
tímaritakaupa. Það má geta þess í
þessu sambandi að dýrasta tímarit-
ið sem við kaupum kostar nokkuð á
7. hundrað þúsund. Þessi þróun
kemur því mjög niður á ýmsum
vísindagreinum, sem styðjast meira
við bækur en tímarit, og sumir hafa
jafnvel giskað á, að fari fram sem
horfi, hætti bókasöfn að kaupa
bækur árið 1990. í þessum efnum
erum við miklir eftirbátar sam-
bærilegra háskólabókasafna í ná-
lægum löndum og sem dæmi um
það má nefna, að Háskólabókasafn-
ið hér hafði í hitteðfyrra 12 sinnum
minna fé til bókakaupa en háskól-
inn í Tromsö í N-Noregi, sem hefur
þó mun færri nemendur."
Með þetta í huga, Einar, ertu þá
bjartsýnn á að skilningur á gildi
Háskólabókasafnsins fari vax-
andi?
„Já, ég er það þrátt fyrir allt.
Bókasafn er kjarni hvers háskóla.
Það er forðabúr og um það streymir
mikið af þeirri þekkingu, sem kenn-
arar miðla nemendum sínum.
Stundume r gripið til samlíkingar
við æðakerfið, þar sem safnið er
hjartað og frtaþví liggja síðan
ósýnielgar æðar til notenda, æðar,
sem flytja þeim þá næringu, sem
slíkt menntasetur þarf öllu öðru
frekar á að halda, upplýsingar og
þekkingu. Já, ég held ég hljóti að
vera bjartsýnn á framtíð safnsins,"
sagði Einar Sigurðsson háskólab-
ókavörður að lokum.
IJr bókasafni Verkfræði- og raunvisindadeiidar.
Ingibjörg Árnadóttir bókavörður í safndeild Verkfræði- og raunvísindadeildar.