Morgunblaðið - 23.11.1980, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 23. NÓVEMBER 1980
43
Horft frá
ströndinni
Hannes Pétursson: HEIMKYNNI
VIÐ SJÓ. 70 bls. Iðunn.
Reykjavík. 1980.
Ljóðlist Hannesar Péturssonar
er fremur seintekin. Maður kynn-
ist henni varla í raun með neinum
skyndilestri. Svipmót hennar er að
vísu sterkt, höfundareinkenni ljós.
Eigi að síður þarf að stunda hana
náið og helst lengi til að verða
henni það sem maður gæti kallað
handgenginn. Ljóðin eru marg-
ræð, formseinkenni að vísu meitl-
uð og afdráttarlaus en engu að
síður með ýmsum tilbrigðum sem
tíma tekur að venjast og hugsunin
að baki eins og greypt í formið. En
ljóðform Hannesar er í senn reist
á hefð og þó í sjálfu sér nýtt.
Yrkisefnin eru oft nærtæk, en þó
svo með farið að skáldið skoðar í
þeim stærri heild. Samhengi, hlut-
fall og afstæði eru stórir þættir í
dæminu. Þannig er t.d. land og
saga sjaldan langt hvort frá öðru:
staður fær í ljóði svip af því lífi
sem þar hefur verið lifað, eins þó
saga þessi sé óskráð, aðeins með-
vituð. Og sérhver hlutur getur
virst stór eða smár, allt eftir því
hvað haft er í huga til samanburð-
ar. Hannes Pétursson er mikill
líkingasmiður. En líkingarnar í
ljóðum hans eru sjaldnast skraut-
ið einbert heldur vegvísir inn á
þann breiða vettvang sem ljóðið
spannar hverju sinni.
Kvæðasöfn Hannesar hafa kom-
ið út á aldarfjórðungi. í þeim má
greina hvort tveggja: samhengi og
þróun. Með hverri nýrri bók geng-
ur skáldið skrefi lengra á þeirri
braut sem í upphafi var mörkuð.
Og enn heldur skáldið áfram að
skoða hið stóra í hinu smáa,
eilífðarhafið í landöldunni, ómæli
tímans í andartakinu.
Við lestur þessarar bókar koma
mér í hug Innlönd sem Hannes
sendi frá sér fyrir tólf árum. í
þeirri bók ríkti notalegt öryggi,
maður fann sig staddan í faðmi
dalsins sem fóstrar mann ungan
og hlúir að beinum þess sem
genginn er. En eins og sérhvert
straumvatn á sér upptök í skauti
landsins og endar við strönd
hafsins — þannig getur mann
borið frá öryggi vissunnar út að
hafi ókunnugleikans. Fjöllin veita
skjól. En af hafi blása vindar,
einnig í táknrænum og huglægum
skilningi. Að sumu leyti má rekja
þessa þróun til breytts tímaskyns
er á ævina líður: þegar maður er
ungur finnst manni lífið framund-
an óralangt og eilífðin hálfgerð
fjarstæða. En þegar tíminn eins
og herðir á sér tekur maður
ósjálfrátt að horfa lengra — til
hafsins sem stundum er tákn
æviskeiðsins í skáldskap en stund-
um líka tákn óendanleikans —
þess, sem við tekur, þegar ævina
þrýtur:
Hannes Pétursson
Bókmenntir
eftir ERLEND
JÓNSSON
Dögum mínum fækkar
hjá djúpum sjó. er lifir allt.
Engum vörnum
fæ ég við komið gegn tímanum.
Inn i hraða var mér slöngvað
sem á hvítt, eyðandi bál.
Þannig segir í einu ljóði þessar-
ar bókar. En Heimkynni við sjó er
raunar einn ljóðaflokkur í sextíu
köflum. Skáldið staldrar við á leið
sinni á strönd hafsins og skáld-
skaparins, horfir um öxl og fram á
við — liðinn tími verður þá
staðfesting á hverfulleik augna-
bliksins; samanber t.d. þessa næt-
urstemming:
Tilsýndar borg:
í bugðu Ijós hennar — skeifa
til jarðar fallin
undan firnamiklum hesti
himinjó
sem járnaður var stjörnum!
Sjórinn dimmur.
Dimmt loftið og sveitin.
Státar sig skeifan gullna.
Ég geng fannþakin tún.
MI>ér borgir við Efrat!
Þér stræti Palmýru!
Þér súlnaskógar á auðnarsléttunni
hvað er um yður?“
Svo verður mér hugsað.
Ilölderlins gömul orð
til min koma
hér á túni við sjó, um nótt.
Borgir og mannvirki koma fyrir
í mörgum eldri ljóðum Hannesar.
Mikilleiki þeirra hrífur í andar-
takinu. En skoðað í ljósi sögunnar
er hvort tveggja brotgjarnt og
fallvalt. Hér horfir skáldið til
borgarinnar úr myrkri næturinn-
ar. Borgarljósin — eins og lýsandi
skeifa í ómælisvídd náttmyrkurs-
ins — minna á að einnig tímaskeið
borgar á sér ekki aðeins upphaf
heldur líka endi. Og meira að
segja ævitími einnar borgar —
hann er líka skammur á eilífðar-
mælikvarðann skoðað. Sjálft er
lífið eins og ljósrák í skugga. Því
skal grípa tækifærið á stund og
stað og bergja veigar andartaks-
ins meðan það varir. Skáldið
fagnar bjarmanum af nýjum degi
með glas í hendi:
Austrið er rautt, þó ekki
af aÍKlöðum huKsjóna-frsrðum
heldur murKnar nú i skýjum.
Hið mikla hvolf er skál
hálffyllt HúrKundarvíni!
Að baki er nóttin.
ÉK stÍK
í Karðinn minn út, læt renna
rautt vin i falk'Kt Klas.
Ék lyfti því til samlætis
sólbjarmanum i skýjum
lyfti því eins ok rós
mót roðanum i austri.
Minningunni um liðna unaðs-
stund líkir skáldið síðan við stak-
an dropa í regni:
Sem dropi tindrandi
tæki sík út úr reKni
hætti við að falla
héldist í loftinu kyrr —
þannÍK fer unaðssömum
auKnablikum hins liðna.
Þau taka sík út úr
timanum ok Ijóma
kyrrstæð. meðan hrynur
KeKnum hjartað stund eftir stund.
Ég hygg að þessi dæmi nægi til
að sýna hvað skáldið er að fara í
þessari bók. Hún er persónulegri
en margar fyrri bækur Hannesar
Péturssonar, skáldið er hér
opinskárra en til að mynda í
sínum fyrstu bókum. Uppruni
skáldsins í kyrrlátu umhverfi,
siðan líf og starf í umróti hverf-
ulla lífshátta og annarlegra tíma
— hvort tveggja skerpir sjón þess
á andstæður og minnir sífellt á að
hvaðeina er breytingum undirorp-
ið og hverfulleika háð.
Þó kveðskaparform Hannesar
sé að sumu leyti ljóðrænt tekur
tíma að venjast því eins og fyrr er
sagt. Hrynjandin er ekki svo þýð
að lesandinn falli í leiðslu undir
hljómfalli reglubundinnar
áherslu. Hannes ætlar skáld-
skapnum verðugt hlutverk og les-
andanum nokkra fyrirhöfn að
brjóta hann til mergjar. Þessi ljóð
eru í þeim skilningi «bundið mál».
Ihugun og reynsla skáldsins er
fólgin í forminu, hvorugt verður
frá öðru skilið. Hvert ljóð þessar-
ar bókar spannar alveg sérstakt
reynslusvið jafnframt því að öll
mynda þau saman órjúfanlega
heild. Og með því að velja sér
tiltekinn stað til viðmiðunar leit-
ast skáldið við að skyggna frá
einum sjónarhóli þau mjög svo
margvíslegu svipleiftur sem ber
fyrir hugskotssjónir í hraða
stefnulauss aldarfars.
Kápumynd Hauks Hannessonar
er einkar sviphrein og fellur vel að
efni og anda ljóðanna.
r
Toyota
UrvalT
1981!
Sjón er
sögu ríkari
9 módel
Splunkuný
Opiö í dag frá kl. 10—17
MTOYOTA
UMBOÐIÐ
NÝBÝLAVEGI
KÓPAVOGI
SÍMI 44144
Btlrl gaál — og fljótarl pjónu.la
pað «r .Ink.nnl TOYOTA
JI
II
WEGI8 <-•
DGI |
l^