Morgunblaðið - 21.12.1980, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. DESEMBER 1980
13
óvinunum. Fámennir flokkar voru
stöðugt sendir út af örkinni og
höfðu stundum aðeins tvo eða þrjá
hesta upp úr krafsinu, en stundum
hundrað eða fleiri. Stundum féllu
nokkrir í þessum ránsferðum og
voru skildir eftir. Óvinirnir fláðu
höfuðleðrið af þeim, og sködduðu
líkin.
Einhverjum frænda hins fallna
bar skylda til að hefna hans og
færa heim höfuðleður af óvini.
Indíánar héldu, að hár manna
héldi áfram að vaxa eftir dauðann
og stæði því í sambandi við anda
mannsins og eilíft líf. Sá, sem
höfuðleður var fláð af, komst ekki
til „Lands hinna mörgu Indíána-
kofa“ fyrr en hann fengi annað
höfuðleður í staðinn.
Þegar heim var komið var
móður eða nánustu frænku hins
fallna fært höfuðleðrið með orð-
unum: „Hér er sonur ykkar. Gleðj-
izt, því að nú er hann heill. Nú
getur hann sameinazt ástvinum
sínum í Landi hinna mörgu kofa.
Syngið og dansið og verið glöð.“
Stríðsmenn voru hafðir í mikl-
um hávegum og þeir sem komust
yfir flesta hesta nutu mestrar
virðingar. En Sioux-menn vildu
deila eignum sínum með öðrum,
ekki safna eignum, og í þeirra
augum öðluðust hlutir aðeins gildi
þegar þeir voru gefnir.
Vagnalestir hvítu mannanna,
sem fóru í vesturátt til Oregon á
árunum eftir 1840, strukust fram-
hjá suðurlandamærum Sioux-
manna og bandaríska richjaraliðið
í Laramie-virki átti að verja þær
gegn árásum Indíána. Skærur
voru litlar og mannfall lítið á báða
bóga, þar til ríkisstjórnin hófst
handa um byggingu virkjaraðar
meðfram leiðinni til námabæj-
anna í Montana, Bozeman-slóð-
inni, á árunum eftir 1860.
Hungursneyð
Raua Ský, leiðtogi Olgala-
ættflokks Sioux-manna, sagði
hernum stríð á hendur. Herflokk-
ur undir forystu William Fetter-
man var sendur á vettvang 1866 og
eftir þá viðureign lokuðu Indíánar
nánast slóðinni. Samkvæmt samn-
ingi 1868 lofaði Bandaríkjastjórn,
að verkinu yrði hætt og virkin
rifin. Rauða Ský varð þannig eini
maðurinn, sem hafði neytt Banda-
ríkin til uppgjafar.
En við tók skipulögð útrýming
vísundahjarðanna á þeirri for-
sendu, að afla yrði matar handa
verkamönnunum við járnbraut-
ina, sem verið var að leggja, og
skrúðklæða á markað í austurríkj-
unum. Raunverulega var tilgang-
urinn að svelta Indíána til hlýðni,
með vitund en kannski ekki stuðn-
ingi ríkisstjórnarinnar. Það tókst
1875, þegar Indíánar gátu ekki
lengur séð sér farborða og sættu
sig við að verða sendir á afmörkuð
svæði, sem þeim var úthlutuð. Þar
voru þeir ofurseldir fulltrúum
stjórnvalda, sem auðguðust á því
að hafa af þeim vistir.
Indíánaleiðtogar eins og Æri
Fákur og Sitjandi Tarfur urðu
æfir og fóru á vísundaveiðar, þótt
fáir vísundar væru eftir, þar sem
fólk þeirra svalt á Indíánasvæðun-
um. Þeim fannst betra að svelta
sem frjálsir menn en deyja eins og
fiskur á þurru landi.
Þetta stríddi gegn stefnu stjórn-
arinnar og ná varð Indíánunum,
kúga þá til hlýðni og skila þeim.
Talið var, að þeir væru austur af
Stórahorns-fjöllum (Big Horn) í
Wyoming. Gerður var út her, sem
skiptist í þrjár fylkingar: George
Crook hershöfðingi átti að ráðast
úr suðri, John Gibbon ofursti,
undir yfirstjórn Alfred Terry
hershöfðingja, úr norðvestri og
George Armstrong Custer hers-
höfðingi úr norðaustri.
Ósigur Custers
Að morgni 25. júní 1875 voru
Sioux-Indíánar í tjaldþorpi við
fljótið Litla stórhorn (Little Big-
horn) ásamt nokkrum flokkum
Sjeyenna og Arapahóa-manna,
alls um 10.000 menn á þriggja
mílna svæði meðfram ánni. Um
þrjúleytið gerði riddaralið skyndi-
árás á búðirnar úr suðri, en
Indíánarnir stökktu því burtu.
Marcus Reno majór og menn hans
hörfuðu austar yfir Little Bighorn
og tóku sér stöðu hinum megin.
Nyrzt í búðunum sáu Indíánar
riddaralið meðfram háum hrygg
austanmegin árinnar og riðu til að
mæta því. Fimm Sjeyenna-
stríðsmenn fóru fyrstir yfir ána til
að hrekja óvininina burtu. Fleiri
riddaraliðar komu í ljós, en þeir
voru um tvö hundruð talsins og
undir forystu Custers, sem Indíán-
ar kölluðu „síðhærð". Indíánarnir
sóttu upp hrygginn og Custer og
menn hans urðu að nema staðar.
Custer barðist hetjulega, en
vonir hans um sigur voru engar,
því að yfirburðir óvina hans í
mönnum voru tuttugu á móti
einum, og hann var ofurliði bor-
inn. Indíánar segja, að viðureignin
hafi aðeins staðið eina klukku-
stund. Custer missti alla menn
sína. Sioux-Indíáninn Rauði Fák-
ur segir, að úr liði þeirra hafi 136
fallið og 160 særzt.
Sömu Indíánar höfðu átta dög-
um áður sigrað Crook í orrustunni
við ána Rosebud og Crook flúði
suður á bóginn til Gæsalækjar,
Goose Creek. Custer vissi ekkert
um nærveru Crooks og hafði
skipun um að sameinast Gibbon,
þótt Terry veitti honum visst
svigrúm þegar hann nálgaðist
óvininn. Indíánar, sem Custer
notaði til njósna, vöruðu hann við
miklum liðssafnaði Indíána við
Little Bighorn, en Custer hafði
það að engu.
Custer hélt ótrauður áfram og
skipti jafnvel liði sínu með því að
senda Frederick Benteen höfuðs-
mann erindisleysu suður á bóginn
í burtu frá búðum Sioux-manna.
Custer sendi Reno einnig í vestur-
átt og lofaði, að hann fengi
stuðning, þótt Custer stæði ekki
við það. I staðinn reið Custer
norður með hryggnum, þar sem
hann sá búðir Sioux-manna vest-
anmegin Little Bighorn. Hann sá
líka viðureign þeirra við Reno, en
veifaði aðeins hattinum.
Sioux-Indiánar unnu glæsilegan
sigur og komu að öllum líkindum í
veg fyrir, að Custer yrði forseta-
efni demókrata — að minnsta
kosti hafði hann verið viss um, að
sigur á Indíánum mundi tryggja
honum útnefningu í framboð.
Verjendur hans telja, að hann hafi
verið þróttmikill, hugrakkur og
dirfskufullur foringi, sem hafi
haft unun af að drepa Indíána,
sem var talið lofsvert á þeim tíma.
Höfuðleður var fláð af flestum
manna Custers nema honum og
flest líkin sködduð nema hans. Þar
með var vonlaust að hann kæmist
í Land hinna mörgu Indiánakofa.
Undað Hné
Leiðtogar annarra ættflokka
veittu viðnám eins og Sioux-menn.
Joseph, höfðingi Gatnefja (Nez
Percé), veitti stjórnarhersveitum
harðvítugt viðnám og höfðinginn
Geronimo stjórnaði stöðugum
árásum Apasja (Apache) Indíána
á herinn. En þeir urðu báðir að
lúta i lægra haldi fyrir ofureflinu.
Viðnám Sioux-Indíána var ekki
brotið á bak aftur fyrr en veturinn
1896 við Undað Hné (Wounded
Knee).
Þegar bandaríska riddaraliðið
mætti Sioux-Indíánum í þessari
lokaviðureign, dönsuðu þeir
stríðsdans, „Draugadansinn“.
Presturinn Wowoka hafði kennt
þeim, að ef þeir dönsuðu þennan
dans, kæmu vísundarnir og forfeð-
urnir aftur og hvíti maðurinn
hyrfi. Sioux-menn vörðust með
fornfálegum vopnum og konurnar
með berum höndum. Riddaraliðið
svaraði með skothríð úr sjálf-
virkri fallbyssu.
Að lokum lágu 146 Indíánar í
valnum og 25 riddaraliðar. I þess-
ari orrustu hefndi Sjöunda ridd-
araliðið fyrrverandi yfirmanns
síns, George Armstrong Custers.
Jafnframt lauk tveggja alda þjóð-
armorði á Indíánum. Hvíta mann-
inum stafaði ekki lengur hætta af
Indíánum, sem voru einangraðir á
svæðum sínum. Nú þurfti ekki
lengur að hrekja þá frá heimahög-
um sínum eða útrýma þeim.