Morgunblaðið - 21.12.1980, Blaðsíða 32

3 2 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. DESEMBER 1980
Svartsýrd innan Efna-
hagsbandalagsins
— mikið átak nauðsynlegt til
að efla samstarf ríkjanna
Tad Szulc, utanríkismálasér
fræðinKur New York Times.
Fjallar hann hér um þann
vanda sem að Efnahaxsbanda-
lagi Evrópu steðjar.
Luxembourg — Haustþokan í
Luxembourg — ásamt jafn
drungalegri svartsýni — sveip-
ast um nýtiskulegar skrifstofu-
byggingar á Kirchberg-hæðinni,
þar sem. þúsundir starfsmanna,
fullir áhuga á sameiningu Evr-
ópu, strita við að efla samheldni
og velmegun hennar. Og sami
drunginn breiðir sig yfir Brússel
og Strasbourg, hinar tvær mið-
stöðvar stofnana Efnahags-
bandalagsins.
Bölsýnin og drunginn stafa af
því, að menn gera sér ljóst, að
Efnahagsbandalagið á nú við að
glíma hættulegustu grundvall-
arvandamál frá því bandalagið
var stofnað fyrir þremur áratug-
um. Þá var von manna sú, að það
myndi ryðja brautina til sam-
runa Evrópu í sambandsríki.
Vaxandi þjóðernishyggja, nýj-
ar þarfir og markmið í löndun-
um níu sem mynda bandalagið
(en aðildarlöndunum fjölgaði um
þrjú í upphafi áttunda áratugs-
ins og hið tíunda mun bætast við
með Grikklandi í næsta mánuði)
svo og sífellt ólíkari hagsmunir,
eru að sundra Evrópu á ný.
Samdráttur í alþjóðaviðskiptum,
verðbólga og orkuvandamál gera
illt verra.
Af þessum sökum er það
samdóma álit manna hér, að
þegar Gaston Thorn, utanríkis-
ráðherra Luxembourgar og einn
fremsti áhugamaður um samein-
ingu Evrópu, verður formaður
stjórnarnefndar Efnahags-
bandalags Evrópu við aðalstöðv-
ar þess í Brússel hinn 5. janúar
næstkomandi, muni hann leggja
megináherslu á að reyna að
stöðva endalok draumsins um
Evrópu.
Allt eru þetta slæmar fréttir
fyrir Bandaríkin, frá stjórn-
málalegu og efnahagslegu sjón-
armiði, og skapar væntanlegri
stjórn Ronald Reagans enn einn
vandann í utanríkismálum. Um
leið og árekstrar við Sovétríkin
aukast, stafar stöðugleika Vest-
urveldanna augljós hætta af
sundrungu og ósætti í Evrópu, ef
hinn vaxandi ágreiningur reym
ist hafa slíkt í för með sér. í
efnahagslegu tilliti yrði veikara
Efnahagsbandalag erfiðari
viðskiptaaðili fyrir Bandaríkin
með þeirri hættu á tollvernd-
arstefnu sem því myndi fylgja í
einstökum ríkjum (og samsvar-
andi stefnu í Bandaríkjunum).
Til þessa hefur sameiginleg
viðskiptastefna bandalagsins
verið eitt fárra stefnumála, sem
reynst hafa framkvæmanleg, og
auðveldað efnahagstengsl við
Bandaríkin.
Grundvallarvandi Efnahags-
bandalagsins, sem í eru stofnrík-
in Frakkland, Vestur-Þýskaland,
Ítalía, Holland, Belgía og Lux-
embourg, auk Bretlands, Irlands
og Danmerkur, er að sjálfsögðu
ekki nýr af nálinni. Hann hefur
verið í gerjun um margra ára
skeið, frá því að eftirvænting
fyrstu áranna um einingu Evr-
ópu fór að dvína og í staðinn
birtust blákaldar staðreyndir
hins margslungna evrópska
veruleika.
En í nýlegum viðræðum mín-
um við marga evrópska ráðherra
og háttsetta embættismenn hjá
Efnahagsbandalaginu hefur
komið fram það samdóma álit
þeirra, að fyrstu ár níunda
áratugsins verði alvarlegasti
erfiðleikatími stofnunarinnar til
þessa, er ný og gömul vandamál
mætast og skapa ástand, sem er
í senn óvenjulegt og krefjist
markvissra viðbragða.
„Við vonum helst, að ástandið
verði ekki enn verra," sagði
háttsettur og mjög reyndur emb-
ættismaður bandalagsins í fyrra
mánuði, er hann dró saman
niðurstöður langorðrar greinar-
gerðar um núverandi stöðu
mála. „En ég er alls ekki viss um,
að sú von rætist einu sinni."
Stefnumarkandi aðili banda-
lagsins er evrópsku leiðtoga-
fundirnir, þegar æðstu menn
ríkjanna níu hittast þrisvar á ári
til að móta stefnu í stjórnmálum
og efnahagsmálum. Upphaflega
hugmyndin var sú, að á þessum
fundum skyldi samþykktur sam-
starfsrammi Evrópuríkja á báð-
um þessum sviðum. Samstarf á
eftir Tad Szulc
fréttaritara
New York Times
sviði stjórnmála er fremur
nýlegur þáttur í starfi banda-
lagsins. Nú stefnir og í átt að
sameiginlegri utanrikisstefnu
þess, þótt lítið hafi miðað til
þessa. Æðstu leiðtogarnir hafa
þó komist að því, að þeir sitja
fastir í að reyna að leysa erfið-
leika sjálfrar stofnunarinnar í
stað þess að móta heildarstefn-
una. Kom þetta síðast í Ijós
þegar stjórnendur ríkjanna níu
hittust í byrjun desember í
höfuðborg stórhertogadæmisins
Luxembourgar.
Stafar þetta einmitt af því, að
stofnanir og ríkisstjórnir Efna-
hagsbandalags Evrópu eru si-
fellt þrekminni, þegar mál koma
til ákvörðunar.
Enda þótt það sé einstaklega
erfitt að rekja orsakir hins
erfiða ástands hjá bandalaginu,
er trúlega gagnlegt að byrja á
þeirri ógnvekjandi staðreynd, að
auðugri svæðin í bandalagi
hinna níu ríkja eru að verða
auðugri, um leið og fátækari
svæðin verða hlutfallslega fá-
tækari. Nýleg rannsókn á vegum
bandalagsins sýnir til dæmis að
heildarneysla á íbúa er tíu pró-
sent fyrir ofan meðallag banda-
lagsríkjanna í Vestur-Þýska-
iandi, Frakklandi og Luxem-
bourg, en tuttugu prósent fyrir
neðan þetta mark á Ítalíu og
írlandi.
Það er meginstefna í banda-
laginu að draga úr þessum mis-
mun á lífskjörum með fjárfest-
ingu í iðnaði og á öðrum sviðum
úr byggðasjóði Efnahagsbanda-
lagsins.
Þessi fjárfestingarstarfsemi
verður sífellt erfiðari og verra að
láta jöfnuð ráða vegna hins
gífurlega misvægis, sem er í
kerfi bandalagsins. Hér kemur
til hin svokallaða sameiginlega
landbúnaðarstefna þess, sem í
raun og veru er hvorki sameig-
inleg né yfirleitt nokkur stefna.
Samkvæmt þessu kerfi, sem er
ákaflega umdeilt í framkvæmd,
greiðir Efnahagsbandalagið
niður gífurlega umframfram-
leiðslu í Frakklandi, Vestur-
Þýskalandi, Hollandi og Dan-
mörku með beinum kaupum,
einkum á mjólkurafurðum.
Kaupin á umframframleiðsl-
unni, sem eru stunduð af stjórn-
málaástæðum, krefjast næstum
70 prósenta af heildarfram-
kvæmdafé bandalagsins. Er
þetta háa hlutfall fjarstæðu-
kennt, þegar haft er í huga, að
landbúnaður veitir aðeins átta
prósent vinnuafls í löndum
Efnahagsbandalagsins atvinnu
(og hefur lækkað úr 17 prósent-
um fyrir tuttugu árum).
Samt skortir ríkisstjórnir um-
framframleiðslulandanna
stjórnmálahugrekki til að leið-
rétta þetta misvægi. Fyrir utan
þær uggvænlegu afleiðingar,
sem það hefur að beina fjár-
magni inn á svið, sem í rauninni
ber sig ekki, á kostnað raun-
hæfra, arðbærra fjárfestinga,
veldur landbúnaðarstefnan
ágreiningi milli einstakra þjóða.
Bretland er sígilt dæmi.
Stjórnin í London skilur ekki
hvers vegna hún ætti að styrkja
bændur á meginlandinu. í upp-
hafi þessa árs kom upp mikil
deila vegna framlags Breta til
sameiginlegs sjóðs bandalagsins.
Jafnframt þessu hafa fjarstæðu-
kenndar ráðstafanir banda-
lagsins náð svo langt, að Bretar
hafa barist fyrir rétti sínum til
að flytja inn smjör frá Nýja-
Sjálandi til að selja tollfrjálst
innan bandalagsins, samtímis
því sem Frakkar krefjast þess að
fá að selja ódýrt lambakjöt í
Bretlandi í samkeppni við
breska fjárbændur.
Stjórnmálalegar afleiðingar af
þessu eru víðtækar. Auk annarra
ágreiningsefna við aðildarlönd-
in, eru Bretar svo vonsviknir yfir
landbúnaðarstefnunni, að æðstu
embættismenn útiloka ekki þann
möguleika, að Bretar muni
draga úr þátttöku sinni í banda-
laginu á einhverju sviði, ef þeir
þá ekki hætta aðild alveg.
Hinir rýru sjóðir bandalagsins
í þágu annarra mála en landbún-
aðar stuðla greinilega að veikri
efnahagsstöðu Evrópuríkjanna
níu, þar sem atvinnuleysi fer
stöðugt vaxandi vegna sam-
dráttar og annarra þátta (í
Belgíu er atvinnuleysi 10,5 pró-
sent og í írlandi 9,3 prósent).
Alvarlegasti vandinn sem
steðjar að Evrópu á næstunni er
í stáliðnaði, en hann starfar nú
með aðeins 60 prósent afköstum
pg hafa Norður-Frakkland og
Ítalía orðið harðast úti. Ef ekki
tekst að stöðva þróunina, er
atvinna einnar og hálfrar millj-
ónar manna í hættu — og það er
ekkert sem bendir til að það
takist. Efnahagsbandalagið hef-
ur lýst yfir, að stáliðnaðurinn sé
í opinberu „hættuástandi", en
það er í fyrsta skipti sem slíkt
gerist í sögu bandalagsins. Jafn-
hliða eiga stálframleiðendur í
Evrópu í grimmdarlegri sam-
keppni upp á lif og dauða um
markaði erlendis, einkum í
Bandaríkjunum, þar sem stál-
iðnaðurinn er einnig í hættu.
í löndum Efnahagsbandalags
Evrópu gengur fátt annað vel.
Það er ekki til nein sameiginleg
stefna í orkumálum, þrátt fyrir
þrýsting umheimsins, og það
bólar ekki á henni. Jafnvel
skipulag á eftirliti með flugvél-
um í mikilli hæð — „Evró-
eftirlitið" — hefur brugðist, þar
eð hvert ríki hefur haldið fast í
rétt sinn til loftferðaeftirlits.
Þannig ríkir geysileg óvissa
um framtíð Evrópu sem samein-
aðrar efnahagsheildar, og þetta
ástand endurspeglast óhjá-
kvæmilega í spennu á sviði
stjórnmála. Haustþokan þéttist
og hvergi sést í sólarglætu.
L.R. æfir gamanleikinn
Ótemjan eftir Shakespere
UM ÞESSAR mundir standa yfir
hjá Leikfélagi Reykjavíkur æf-
ingar á gamanleiknum „Ótemj-
unni“ (The Taming of the
Shrew), eftir WiIIiam Shake-
speare. Hér verður um að ræða
frumflutning leikritsins í ís-
lensku atvinnuleikhúsi. Verkið
var kvikmyndað fyrir nokkrum
árum með þeim Elizaheth Taylor
og Richard Burton i aðalhlut-
verkum undir stjórn ítalska leik-
stjórans Franco Zeffirelli. Þór-
hildur Þorleifsdóttir leikstýrir
verkinu hjá L.R., leikmyndin er
eftir Steinþór Sigurðsson og bún-
ingana gerir Una Collins.
I aðalhlutverkunum eru Lilja
Guðrún Þorvaldsdóttir og Þor-
steinn Gunnarsson. I öðrum stór-
um hlutverkum eru Jón Sigur-
björnsson, Lilja Þórisdóttir,
Hjalti Rögnvaldsson, Sigurður
Karlsson, Hanna María Karls-
dóttir, Ragnheiður Steindórsdótt-
ir, Margrét Heiga Jóhannsdóttir,
Karl Guðmundsson, Guðmundur
Pálsson, Sigriður Hagalín, Kjart-
an Ragnarsson, Harald G. Har-
aldsson og Eggert Þorleifsson sem
jafnframt sér um tónlistina í
sýningunni.
Efni leiksins er sígilt, sambúð
og barátta kynjanna.
Síðast sýndi L.R. verk eftir
Shakespeare árið 1976 er það
sýndi Makbeð og Rómeó og Júlía
var sýnt árið 1964. Frumsýning á
Ótemjunni verður um miðjan
janúar.
Faðir vor
BÆNIN, SEM ÍESOS KENNDl VINUM SfNUM
Smábækur
KAÞÓLSKA kirkjan á ís-
landi hefur gefið út tvær
smábækur fyrir börn sem
nefnast Faðir vor og Jesús
vinur minn. Hin fyrrnefnda
miðar að því að útskýra
fyrir börnunum með dæm-
um, hvað felst í Faðirvor-
inu, og hin síðarnefnda
útskýrir breytni eftir
Jesús vinur minn
fyrir böm
Kristi með dæmum úr guð-
spjöllunum. Herborg Frið-
jónsdóttir hefur þýtt Faðir
vor en Auður Bjarnadóttir
Jesús vinur minn. Bækurn-
ar eru 32 blaðsíður hvor,
með fjölda mynda eftir
F.E. Williams. Verð hvorr-
ar þeirrar um sig er kr.
1235 með söluskatti.
Á æfingu. Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir i hlutverki ótemjunnar. í
baksýn er Sigurður Karlsson.