Morgunblaðið - 21.12.1980, Blaðsíða 34

34
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. DESEMBER 1980
Vcrkalýlshrcyfintíin hcfur fíll tök á Vcrkamannaflokknum. Hcr stcndur Ifígreglan í strfíngu á verkfallsfundi stáliðnaðarmanna.
Rósturnar í Verkamannaflokknum
Einar K. Guðfinnsson
Lýðræði er lausnarorð sem set-
ur svipmót sitt á allar innri
umræður í Verkamannaflokknum
um þessar mundir. Hinir róttæk^
ari hafa skorið upp herör gegn
núverandi skipulagi, vegna þess að
það sé ekki lýðræðislegt.
Bresku stjórnmálaflokkarnir
eru ólíkir þeim íslensku að allri
gerð. Á Islandi þykir það sjálfsagt
að landsfundir kjósi leiðtoga
flokkanna. Þar tíðkast líka próf-
kjör, eins og kunnugt er, víða,
þegar valið er á framboðslita.
Þetta er liður í því að reyna að
færa flokksvaldið út til flokks-
manna
Þannig er þessu ekki farið á
Bretlandi. Tökum til dæmis leið-
togakosningarnar í Verkamanna-
flokknum og Ihaldsflokknum.
Eins og menn rekur minni til, fóru
fram leiðtogakosningar í Verka-
mannaflokknum fyrir skömmu. —
Og hverjir skyldu hafa kosið
leiðtogann? Landsfundur flokks-
ins, eins og sjálfsagt hefði þótt á
Islandi? Nei, ekki aldeilis. Það var
þingflokkur Verkamannaflokksins
sem kaus sér leiðtoga.
„Mcxíir þjód-
þinganna“
Nú geta menn auðvitað deilt
endalaust um hvernig á þessu
fyrirkomulagi standi. Mín skoðun
er sú að þingræðisvitundin, sem á
djúpar rætur í Bretlandi valdi
miklu um. Rétt er að gera sér
grein fyrir því að þingræði á sér
langa sögu á Bretlandi. Þing var
þar fyrst sett árið 1066, að til-
stuðlan Norðmanna sem við völd
voru þá. Á ýmsu hefur gengið í
sögu þingsins, en því verður ekki á
móti mælt að þingræðið á sér
langa sögu á Bretlandseyjum.
Margir íslendingar kannast við,
að þegar Winston Churchill kom
til Islands á stríðsárunum sagði
hann, að Alþingi íslendinga væri
amma þjóðþinganna. Þetta sagði
hann vegna þess að breska þingið
hefur stundum verið nefnt móðir
þjóðþinganna.
Á sama tíma og breska þingið
starfaði örugglega, voru einræð;
iskóngar við völd víða í Evrópu. I
augum bresku þingmannanna var
þingræðið því engan veginn sjálf-
gefinn hlutur. Þeir lögðu því kapp
á að varðveita sérstöðu sína og
völd. Sjálfstæði þings og þing-
manna var sífellt áréttað. Og fræg
voru orð hins kunna og íhalds-
sama stjórnmálahugsuðar, Ed-
mund Birke þegar hann sagði að
þingmenn ætti að taka afstöðu til
mála eftir eigin sannfæringu en
ekki að láta vilja kjósenda sinna
ráða þar um.
Þarna skín alls staðar í gegn
viljinn til að varðveita sjálfræði
þingsins. Þó mönnum finnist
kannski langt seilst til skýringa,
þá er því til að svara, að sagan og
sögulegar hefðir eru mjög mikil-
vægar þegar bresk stjórnmál eru
skoðuð
Vilja breyta skipu-
lagsreglunum
Róttækir í hópi þingmanna
Verkamannaflokksins vilja nú fá
þessu breytt. Þær hugmyndir sem
uppi eru eru margvíslegar, en
ganga allar út á að þingmenn,
verkalýðsfélög og kjördæmisráð
fái að kjósa leiðtoga flokksins, í
sameiningu. Ætlunin er að kallað-
ur verði saman sérstakur fundur
þar sem fyrrgreindir aðilar kjósi
prósent hvort um sig og fimm
prósent hjá öðrum.
Michael Foot leiðtogi flokksins
telur að þingflokkurinn eigi að
stjórna helmingi atkvæðamagns,
kjördæmisráðin 25 prósentum og
afgangurinn eigi að vera í höndum
verkalýðsfélaganna.
Þá er að geta tillögu frá Roy
Hattersley, þingmanns. Hatters-
ley vill fara einhvers konar miðju
leið. Hann telur að rétt sé að
kjördæmisráðin, þingflokkurinn
og verkalýðshreyfingin fái að taka
þátt í kosningu flokksleiðtoga en í
ofanálag fái hinn almenni flokks-
maður að kjósa. Vægi þessara
atkvæða verði ákveðin frekar.
Nú mætti virðast að, þessar
tillögur séu ekki svo vitlausar.
Þær ganga allar út frá því að
breikka þann hópinn sem kjósa
kýs leiðtogann og varla telst það
neitt athugavert í lýðræðislegum
flokki? Þannig virðist þetta við
fyrstu sýn, en er það svo þegar að
er gáð? Alls ekki. Vel má vera að
ingin réði strax mestu um hinn
nýja flokk. Flestir félaganna
komu úr hennar röðum og hún
lagði flokknum líka til fjármagn-
ið. Þannig er þessu einnig farið í
dag. Samkvæmt gögnum Verka-
mannaflokksins eru í honum 6,5
milljónir skráðra félaga. 90 pró-
sent þeirra eru skráðir í gegn um
verkalýðsfélögin og fer sú skrán-
ing fram eftir dularfullum leiðum.
85 prósent ráðstöfunarfjár Verka-
mannaflokksins kemur líka frá
verkalýðsfélögunum.
Þingmenn á styrk
Ofan á þetta bætist líka það að
verkalýðsfélög ráða oft algjörlega
hvaða menn fara í framboð fyrir
Verkamannaflokkinn. Samkvæmt
skipulagsreglum flokksins geta
einstakir flokksmenn ekki stungið
upp á frambjóðanda. Það gera
þess í stað hin einstöku aðildarfé-
lög flokksins, en þau eru fjölda-
mörg. Áhrifamest eru að sjálf-
Ekki eru þar all-
ir jónar jafnir
Eins og af þessu sést glögglega
er vald verkalýðshreyfingarinnar
mikið innan Verkamannaflokks-
ins. Þegar menn fara á landsþing
flokksþing hafa þeir ekki bara
umráðarétt yfir sínu eina atkvæði,
eins og tíðkast á íslandi. í stað
þess koma þeir fram sem fulltrúar
tiltekins félagafjölda, þannig að
fulltrúi stórs félags hefur fleiri
atkvæði til umráða en fulltrúi
lítils félags. Mestu ráða hins vegar
verkalýðsfélögin.
Á landsþingi Verkamanna-
flokksins sitja fulltrúar um 7,2
milljóna atkvæða, eða félaga í
flokknum. Þar af ráða verkalýðs-
félögin 6,4 milljónum og kjördæm-
isráðin um 700 þúsundum. Af-
gangurinn er í höndum ýmissa
smærri aðildarfélaga.
Þegar fulltrúi TGWU (sem sum-
partinn er sambærilegt við ís-
lenska Verkamannasambandið)
Alræði verka-
lýðsbarónanna
leiðtogann. í skipulagsreglum
flokksins verði kveðið á um vægi
atkvæðanna.
Tony Benn og róttæklingar
ýmsir vilja að atkvæðavægið verði
sem hér segir: 38 prósent atkvæða
verði í höndum verkalýðsfélag-
anna, 30 hjá kjördæmisráðum, 30
hjá þingflokknum og tvö prósent
hjá öðrum
Flokksráð Verkamannaflokks-
ins telur að þingflokkurinn, verka-
lýðsfélögin og kjördæmisráðin eigi
að ráða hvert um sig 33 prósent-
um. Eitt prósent eigi að vera í
annarra höndum.
Félag verkamanna í bílaiðnað-
inum, sem hófsamir Verkamanna-
flokksmenn stjórna, álítur að 75
prósent atkvæða eigi þingflokkur-
inn að hafa með höndum, kjör-
dæmisráð og verkalýðsfélög 10
núverandi háttur við kosningu
flokksleiðtoga sé ekki sérlega lýð-
ræðislegur. En það er mín skoðun,
að ef einhver sú leið yrði farin sem
ég hef minnst á, þá væri öllum
lýðræðishugsjónum kastað fyrir
róða og forræði verkalýðsrekend-
anna komið á.
Hnerrinn og kvefíd
Um samband Verkamanna-
flokksins og verkalýðshreyfingar-
innar má hafa þau fleygu orð að
hnerri annar þá fái hinn kvef.
Verkalýðshreyfingin og Verka-
mannaflokkurinn eru tengd skipu-
lagsböndum. Verkamannaflokkur-
inn var upphaflega stofnaður árið
1900 sem stjórnmálahreyfing
Verkalýðsfélaga og áhugaklúbba
um sósíalisma. Verkalýðshreyf-
sögðu verkalýðsfélögin. Þau geta
líka, ef þeim sýnist svo, greitt í
kosningasjóði og lagt fram rífleg-
ar summur árlega til kjördæmis-
ráðanna. Verkalýðsfélögin gera þá
líka kjördæmisráðunum fullkom-
lega grein fyrir því að fjárhags-
legur stuðningur sé algjörlega
undir því komið að „þeirra" maður
sé í framboði. Við síðustu kosn-
ingar voru um helmingur þing-
manna, á slíku „styrktarkerfi".
Stjórnmálafræðingar hafa líka
veitt því athygli að hlutfall há-
skólamenntaðra manna var tals-
vert hærra meðal frambjóðenda
Verkamannaflokksins, en meðal
þeirra sem kosnir voru. Ástæðan
er sú, segja þeir, að þeir frambjóð-
endur sem njóta vinskapar við
verkalýðshreyfinguna fái fremur
„örugg" þingsæti en hinir.
kemur til þingsins, þá er ljóst að
þar er á ferð valdamikill maður.
Hann hefur yfir að ráða hvorki
meira né minna 1250 þúsund
atkvæðum, eða 550 þúsund at-
kvæðum fleira en allir fulltrúar
kjördæmisráðanna sameiginlega.
Af þessu sést berlega hve valda-
hlutföllunum er misskipt. Jafnvel
þótt allir fulltrúar kjördæmisráð-
anna legðust á eitt, mættu þeir sér
einskis ef fulltrúi TGWU upp á
sitt einsdæmi legðist þeim í mót.
Þannig er nú í reynd hið marg-
rómaða „grasrótarlýðræði" í
Verkamannaflokknum.
„Fjandinn hafí það“
En þetta er ekki allt og sumt.
Aukið vald verkalýðsfélaganna í
Verkamannaflokknum getur haft