Morgunblaðið - 17.01.1981, Side 21

Morgunblaðið - 17.01.1981, Side 21
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 1981 21 Fræðsluþáttur Geðverndarfélags íslands — 1 Umsjón: Gylfi Ásmundsson. GEÐVERND Sennilega hafa fáar þjóðir í heiminum náð jafn miklum ár- angri í líkamlegri heilsuvernd og íslendingar. Á nokkrum áratug- um hefur verið gert svo stórt átak í þessum efnum, að ung- barnadauði er hér lægstur í heimi og meðalaldur fólks með því hæsta sem þekkist. En það er ekki allt unnið með því að lifa sem lengst, heldur skiptir e.t.v. meira máli að lifa sem best. Útlendingar, sem hingað koma og dást að óspilltri náttúrunni, hreina loftinu og landrýminu, segja oft: „í þessu landi hlýtur þó öllum að líða vel. Hér getur ekki verið mikið um geðsjúkdóma, streitu eða önnur geðræn vandræði." En stað- reyndin er sú að íslendingar búa við síst minni geðræn vandamál en aðrar þjóðir. Það má hverjum manni vera ljóst, að kapphlaupið um „lífsgæðin" er ekki minna hér en annars staðar, og streitan ætlar menn lifandi að drepa. Áfengisvandinn er hrikalegur, sjálfsvíg eru tíð og geðsjúkdóm- ar almennt virðast þrífast til jafns við það sem gerist í þröngbýlinu erlendis. Er það þá eitthvað óumbreyt- anlegt náttúrulögmál að svona þurfi þetta að vera? Að sjálf- sögðu ekki. Eins og í öðrum heilbrigðismálum má hér gera stórátak til bættrar andlegrar velferðar. Geðheilbrigði og and- leg líðan er hins vegar ekki eins einfalt og áþreifanlegt vandamál og mörg önnur heilbrigðisvanda- mál. Það er ekki hægt að bólu- setja gegn geðsjúkdómum, það eru engar bakteríur að fást við og engar sjáanlegar meinsemdir. Andleg líðan ræðst af svo ótal mörgum áhrifum í flóknu sam- spili, mannlífinu öllu. Og það, sem gerir málið ennþá erfiðara viðureignar, er að geðsjúkdómar hafa löngum verið feimnismál og jaðrar við mannorðsmissi að eiga við slíka erfiðleika að stríða. Þetta hefur m.a. torveld- að opnar umræður um geðheil- brigði og geðsjúkdóma, og fræðsla um geðheilbrigðismál fyrir almenning er ákaflega lítil í samburði við aðra þætti heilsu- verndar. Þó er það svo, að í nálega hverri fjölskyldu eða skylduliði eru einn eða fleiri einstaklingar, sem þjást af geð- rænum vanda, en oft er farið með vandamálið eins og mannsmorð meðan kostur er. Eflaust stafar það að hluta af viðhorfi almennings til geðsjúk- dóma, fordómum, sem alltaf þrífast best í skjóli þekkingar- leysis og feluleiks. En einnig er hér um að kenna skorti á upplýsingum fyrir almenning um það, hvað er til ráða, hvert er hægt að leita og hver úrræðin eru. Því miður eru geðheilbrigð- ismál hérlendis enn sem komið er mun verr á vegi stödd en flest önnur svið heilbrigðismála, og úrræðin eru fátæklegri en mannsæmandi getur talist fyrir menningarþjóð. Þó höfum við séð á síðustu einum til tveimur áratugum stigið stórt skref framávið í lækningum og aðbún- aði á geðsjúkum. Úrbæturnar hafa þó fyrst og fremst miðast við að ráða bót á brýnasta vandanum, sem er þjónusta við bráðveikt fólk, og er þó langt í land, að séð sé fyrir nægu sjúkrarými fyrir þá, sem nauð- synlega þurfa þess með. Þjón- usta við fólk, ekki sist börn, með geðræn vandamál á byrjunar- stigi situr því á hakanum, úr- ræði fyrir geðsjúka í afturbata eða endurhæfingu eru mjög ófullnægjandi, og markvissar fyrirbyggjandi aðgerðir, hin eig- inlega geðvernd, eru litlar sem engar. I þeim þáttum, sem hér hefja göngu sína, er ætlunin að bæta eitthvað úr skorti á hagnýtum upplýsingum og fræðslu um geð- heilbrigðismál og opna umræðu um hina ýmsu þætti geðverndar og geðræns vanda. Þættir þessir munu birtast hálfsmánaðarlega og vera í um- sjá fræðslunefndar Geðverndar- félags íslands, en nefndarmenn munu skiptast á um að ritstýra þáttunum. Það er við hæfi í þessum fyrsta þætti að kynna Geðvernd- arfélag íslands og starfsemi þess lítillega. Geðverndarfélag Islands var stofnað árið 1949 fyrir forgöngu Helga Tómassonar yfirlæknis, og var hann formaður þess þar til hann lést 1958. Eftir það lá starfsemi félagsins niðri í nokk- ur ár, en það var endurvakið árið 1962 og hefur haldið uppi ýmiss konar starfsemi í þágu geð- verndarmála síðan. Formaður Geðverndarfélagsins er nú Oddur Bjarnason læknir. I lögum félagsins segir eftir- farandi: „Tilgangur félagsins er: a. Að vekja almenning og stjórnvöld til aukins skilnings á mikilvægi geðheilbrigði fyrir alla menn, unga sem gamla. b. Sameina alla þá, sem áhuga hafa á málefnum, er geðheil- brigði varða, svo sem lækna, sálfræðinga, presta, kennara, hjúkrunarfólk, svo og alla aðra einstaklinga, félags- heildir og stofnanir, sem til greina geta komið. c. Fræða almenning um eðli geðsjúkdóma, mikilvægi sál- arlífsins fýrir almenna heil- brigði og kynna ríkjandi skoð- anir á því, hvernig varðveita megi geðheilbrigði. d. Stuðla að því að jafnan verði komið upp nægum og viðun- andi heilbrigðisstofnunum fyrir þá, sem líða af geðsjúk- dómum (psychosis) eða hug- sýki (neurosis). e. Stuðla að auknum rannsókn- um, sem verða megi til auk- innar geðheilbrigði. f. Taka þátt : alþjóðlegri sam- vinnu um geðheilbrigðismál og hugrækt. g. Vinna málefnum geðsjúkra og verndum geðheilbrigði lið á hvern þann hátt annan, er við verður komið. Tilgangi sínum vill félagið ná: a. Með ritum og fræðsluerind- um, eftir því sem efni og ástæður leyfa. b. Með samvinnu við stjórnvöld landsins, bæja- og sveitayf- irvöld, heilbrigðismálastjórn, fræðslumálastjórn, Trygg- ingastofnun ríkisins og aðra opinbera aðila, er til greina koma. c. Með samvinnu við önnur fé- lög, sem vinna að heilbrigðis- og líknarmálum, einkum þau, er vinna að endurþjálfun og velferð öryrkja. d. Með því að reisa og reka, ef aðstæður leyfa, stofnanir, svo sem endurþjálfunarheimili eða leiðbeiningarstöðvar fyrir þá, sem líða af geðsjúkdómum eða hugsýki. e. Með því að fylgjast með ráð- stöfunum, sem gerðar eru til verndar börnum, og láta sig varða uppeldisleg vandamál, er áhrif geta haft á geðheil- brigði. f. Með því að láta til sín taka hverjar þær framkvæmdir aðrar, sem mega verða mál- efnum félagsins til fram- dráttar." Félagið hefur látið öll þessi mál nokkuð til sín taka og verður í næsta þætti gerð grein fyrir helstu verkefnum félagsins. Að því loknu munum við snúa okkur að meginviðfangsefni þessara þátta, sem er fræðsla og hagnýtar leiðbeiningar um geð- ræn vandamál og geðvernd. Ekki er ætlunin að leysa úr einstakl- ingsbundnum vanda lesenda í þessum dálkum, en þó viljum við gjarnan heyra frá lesendum og birta það sem við teljum eiga erindi til almennings. Breytt fyrirkomulag á endurgreiðslu aðflutningsgjalda: Sparar fyrirtækjum í samkeppn isiðnaði 15 milljónir nýkróna unum. Þá borgaði sig fremur að draga framsóknarýsu úr sjó en þorsk, þó að það gæfi þjóðarbúinu minna í aðra hönd. Þar gerðu styrkjamiðin gæfumuninn. Nýtt millifærslu- og styrkjakerfi Þetta fyrsta skref til nýs milli- færslu- og styrkjakerfis er ekkert í líkingu við blómaskeiðið. Það væri ósanngjarnt að halda þvi fram. En það er fyrsta skref. Tökum dæmi: Við núverandi aðstæður og síðastgildandi fisk- verð kostar um 15 kr. að framleiða 1 kg af frystum þorski í umbúðir á Bandaríkjamarkað. Þar eru greiddir $2.30 fyrir kg eða 14,50 ísl. kr. Það er því 50 aura tap (50 gkr.) við framleiðslu á hverju kg. Því á að mæta með styrkjum. Ef við tökum önnur kg af þorski og verkum úr þeim 1 kg af saltfiski kostar það nálægt lagi 12,50 kr. í framleiðslu og fyrir það fáum við 13,20 kr. á saltfiskmörk- uðum. Hagnaðurinn er með hæfi- legri nákvæmni um 70 aurar (70 gkr.). Þessi hagkvæma framleiðsla þessa stundina fær auðvitað ekki styrk, eða hvað? Okkur finnst það sjálfsagt ekki sanngjarnt. En hver er afleiðingin? Það dregur úr þeim hvata sem rétt gengisskráning hefur í för með sér, að framleið- endur reyni að framleiða með sem lægstum tilkostnaði og beina framleiðslunni eftir því sem föng eru á að því, sem hagkvæmast er, auki t.d. saltfiskvinnslu við að- stæður eins og nú eru fyrir hendi. Það er af þessum sökum sem ekki er hægt að gefa efnahagslegt heilbrigðisvottorð út á milli- færslukerfið. Enn sem komið er hefur ríkisstjórnin látið ósvarað öllum veigamestu spurningunum er lúta að eðli og framkvæmd millifærslukerfisins: Hvar á að taka fé til þess arna? Á að greiða öllum sambærilegan styrk eða einungis þeim sem tapa? Á millifærslukerfið að gilda bæði fyrir veiðar og vinnslu í sjávarútvegi? Á að styrkja loðnuveiðar meira en þorskveiðar? Hvernig á að veita styrkina til iðnaðarins? Meðan þessum spurningum er ekki svarað, hangir öll efnahags- áætlunin í lausu lofti. Skattalækkun - kaupmáttur - dýrtíðarlækkun Hugmyndin um fast gengi bygg- ist á því, að jafnvægi sé á milli tilkostnaðar við útflutningsfram- leiðsluna, hvort sem um er að ræða fisk eða annan iðnað, og verðs afurðanna. Lóðin á vogar- stönginni verða að vega á móti hvort öðru. Við megum með öðrum orðum ekki hlaða um of á kostnað- arskálina meðan afurðaverðsskál- in þyngist ekki. Það eru aðgerðir af því tagi sem duga til þess að við komumst í þá efnahagslegu para- dís er alla dreymir um og heitir ekki Mormón í Utah heldur fast gengi gagnvart dollar. Sú paradís verður á hinn bóginn aldrei að veruleika í hagkerfi, sem snýst fyrst og síðast um vísitölur. Þó að aðgerðir þessar séu þann- ig meingallaðar, er vissulega í þeim uppistaða, sem prjóna má við. Ef við horfum til baka er ljóst, að við hefðum á síðasta ári getað gert margt betur en raun varð á og af því lært. Hefðum við þannig á miðju síðasta ári náð samstöðu um að hækka ekki laun á sama tíma og þjóðartekjur á mann minnkuðu, jafnframt því sem víxl- verkunaráhrif launahækkana hefðu verið tekin með öllu út úr verðbótakerfinu, gætum við reikn- að með meira en helmingi minni verðþenslu í árslok 1981 en nú stefnir í. Með skattalækkunum er nema lægri upphæð en nú er til ráðstöfunar á fjárlögum til að greiða fyrir efnahagsaðgerðum, hefði mátt tryggja sama kaup- mátt meðallauna og lægri. Þessu tækifæri glötuðum við. Það var einfaldlega ódýrara að takast á við þetta vandamál strax í fyrra en núna. Og það verður ódýrara að taka á því núna en næsta ár. Eins og málum er komið eru sennilega mest hyggindi í því að prjóna við þá uppistöðu, sem er í gamlárskvöldslögunum. Auðvitað getur menn greint á um hversu hátt skal reiða til höggs gagnvart meinsemd verðþenslunnar. Ég ^ygg þó, að enginn vilji setja markið lægra en felst í annarri útgáfu á 40% markmiði ríkis- stjórnarinnar. Til þess að því megi ná þarf verulega skerðingu á verðbótum 1. júní og aftur nokkra skerðingu 1. september. í því skyni að tryggja óbreyttan kaupmátt lægri launa yrði að ákveða niður- skurð á rekstrargjoldum ríkis- sjóðs til þess að standa undir verulegum skattalækkunum í þágu launþega. Gengi krónunnar yrði að skrá með eðlilegum hætti og hverfa frá allri millifærslu. Marka yrði ákveðna vaxtapólitík með tilliti til þeirrar verðþenslu sem yrði. í ráðagerðum ríkisstjórnarinnar er bæði stefnt að vaxtahækkun og vaxtalækkun. Þeirri óvissu verður að eyða. Auðvitað yrðu menn svo í framhaldi af því að stefna að setningu löggjafar um aukið frelsi við vaxtaákvarðanir. Að loknu skerðingartímabili verðbótavísi- tölunnar væri rétt að láta lögin um verðlag, samkeppnishömlur og óréttmæta viðskiptahætti taka gildi í því formi sem þau voru samþykkt vorið 1978. Dansinn í kringum vísitölurnar Auðvitað skiptir svo sköpum, að kjarasamningarnir næsta haust verði ekki leystir með kauphækk- unum, sem ekki er innstæða fyrir og félagsmálapökkum, er kosta nýja skatta á launþega og fyrir- tæki. Það verður að taka upp þá stefnu sem núverandi ríkisstjórn hafnaði við síðustu samninga að greiða fyrir samningum með skattalækkunum. Þannig má auka ráðstöfunartekjur einstakl- inganna, launþeganna. Gamla að- ferðin leiðir einvörðungu til rýrn- andi verðgildis ný-krónanna í launaumslögunum. Það er Har- aldssláttan. Sennilega þarf á tveimur næstu árum að skera opinber útgjöld niður um 4,5% til þess að auka með þeim hætti ráðstöfunartekjur einstaklinga og koma í veg fyrir verðþensluöldur og kjaraskerðingu af völdum óraunhæfra kjarasamninga. Góðir fundarmenn! Fyrir tæpum 60 árum setti prófessor Guðmundur Finnboga- son fram kenningu um stjórnar- bót, er m.a. var í því fólgin, að ríkisstjórnir féllu ekki á stund- armati þings eða þjóðar við kosn- ingar. Þær ættu að fara frá þegar sérstakur vísitölureikningur um árangur stjórnarstarfsins væri kominn niður fyrir ákveðið vísi- tölumark. Það yrði stjórnarinnar veggskrift. Þessar stjórnarbótar- tillögur hafa ugglaust á sínum tíma verið afgreiddar með ein- hverjum þeim orðum, er þá höfðu sömu merkingu og orðin snar- geggjuð hugmynd hafa nú um stundir. Samt er það svo, að vísitölukerfi, að vísu annars konar en stjórnarbót Guðmundar Finn- bogasonar var reist á, hafa orðið æði mörgum ríkisstjórnum að fótakefli. Dansinn í kringum vísi- tölurnar hefur reynst erfiðari en jólatrésdansinn. Það myndi horfa til mestra heilla ef okkur auðnað- ist að ganga út úr hugmyndafræði Milton Friedmans um vísitölu- tryggt þjóðfélag. En til þess að það megi verða, þarf meira en sterka ríkisstjórn. Það þarf einnig samstöðu þeirra, sem sameigin- legra hagsmuna hafa að gæta í atvinnulífinu, launþega og fyrir- tækja. ENDURSKOÐUN hefur staðið yfir undanfarna mánuði á auglýsingu um nÍoaríeHingn eða endurgreiöslu tolls og/eða sölugjalds af ýmsum aðföngum til samkeppnisiðnaðar, en helztu breytingar sem felast í hinni nýju auglýsingu eru m.a. þær. að tekin eru upp tollskrárnúmer yfir fjölmarga nýja vöruflokka, auk þess sem gildissviði auglýsingarinn- ar hefur verið rýmkað að ýmsu leyti, segir i frétt frá ríkisstjórn- inni. Þá segir ennfremur, að í stað þess að gera eingöngu ráð fyrir niðurfell- ingu gjalda af ýmsum varahlutum við tollafgreiðslu sé nú jafnframt gert ráð fyrir því, að iðnfyrirtæki geti sótt um endurgreiðslu gjalda af varshluíum. sem þau hafa keypt af innlendum birgðum. Þa eru fílld niður aðflutningsgjöld vegna við- gerða erlendis sem fram fara á ábyrgðartíma véla og tækja, sem ívilnana geta notið samkvæmt ákvæðum auglýsingarinnar. Endurskoðun þessi hefur farið fram á vegum fjármálaráðuneytisins og iðnaðarráðuneytisins, en höfð um hana samvinna við Félag islenzkra iðnrekenda og Landsamband iðnað- armanna. Segir, að hafður hafi verið til hliðsjónar vörulisti yfir þá vöru- flokka, sem fyrirsvarsmenn þessara samtaka töldu nauðsynlegt að teknar yrðu inn í fyrrnefnda auglýsingu. Fullyrt er í frétt ríkisstjórnarinn- ar, að þær oreýtÍr.2ar’ sem gerðar hafa verið á eldri auglýsingu, seu ti! verulegra hagsbóta fyrir iðnaðinn. Áætlað sé að útgjöld fyrirtækja í samkeppnisiðnaði lækki um 15 millj- ónir nýkróna á árinu 1981 vegna þessarar ráðstöfunar, eða sem svarar til 1500 milljóna gamalla króna, og var gert ráð fyrir tekjurýrnun ríkis- sjóðs sem þessu nemur við gerð fjárlaga 1981.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.