Morgunblaðið - 17.01.1981, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. JANÚAR 1981
29
Jón Þ. Árnason:
Lífríki og lífshættir LIX
Spurningin er: Ilverjum er kunnugt
um dæmi þess, að vinstritilhurðir hafi
nokkru sinni leitt til annars en að spilla
heilbrigðu eða gera illt verra?
Greinilega með sérhverjum
nýjum degi verður öllum, sem
skynjað geta og skilja vilja, að
óttinn við harkalega heims-
kreppu, er tók að grafa um sig
árið 1979 og færðist jafnt og þétt
í aukana alít árið 1980, er orðinn
rökstudd, áþreifanleg vissa í
byrjun ársins 1981. Þessu tjóir
ekki að andmæla, til þess tala
staðreyndirnar of afdráttar-
lausri tungu. Hins vegar má
velta fyrir sér, hversu mörg og
þungbær ár fari í hönd og hvort
þrengingum linni í fyllingu tím-
ans ellegar heimskreppan muni
verða endalaus og í sífellu
grimmari. Fráleitt er það að
líkindum ekki og fullvíst í þeim
skilningi, að „velferðarríki" lib-
eralista og sósíalista á lítið
annað eftir en að geispa síðustu
golunni.
A annan veg getur naumast
farið þar sem helztu burðarstoð-
ir þess, (1) heilaspuninn um
takmarkalaus auðæfi og örlæti
náttúruríkisins og (2) villutrúin
áóbilandi hæfni manneskjunnar
til þess að nýta ávallt og njóta
lífsins gæða á giftusamlegan
hátt, og bregðast ætíð rétt og
viturlega við í blíðu og stríðu,
voru gripnir skýjum ofar. Gapa-
skeiði vinstriheimsins, sem hófst
fyrir röskum 200 árum með hinu
óhugsaöa og banvæna háðungar-
öskri gegn sköpunarverkinu,
„allir menn eru skapaðir jafnir",
lýkur því óhjákvæmilega eins og
andlegur aðall Vesturlanda sá
þegar í upphafi að verða hlyti, ef
illfræið næði að skjóta rótum og
dafna í friði:
Niðri í hyldýpissvaði með afl-
þrota og úrræðalaust mannkyn
samtíðarmenn hans, enski
bókmenntagagnrýnandinn og
rithöfundurinn skozkættaði
Thomas Carlyle (1795—1881) —
í bókum sínum „On Heroes
Hero-Worship and the Heroic in
History", og einkum þó „History
of the French Revolution" — og
franski þjóðfélags- og sagnfræð-
ingurinn Alexis Clérel de Tocqu-
eville- (1805—1859), utanríkis-
ráðherra Frakklands (1849) — í
bókum sínum „La démocratie en
Amériqwue" og „L’Ancien Rég-
ime et la Révolution".
I fyrrnefndri bók sinni, er
Peter Witonski telur „ef til vill
frábærustu bók, sem nokkru
sinni hefir verið skrifuð um land
okkar“ (sbr. ummæli hans í hinu
stórmerka og mikla safnverki,
„The Wisdom of Conservatism",
4. bindi, 2.3% síðúr, New Roch-
elle, N.Y. 1971) sagði de Tocque-
ville fyrir „hið hættulega áhrifa-
vald múgsins (demos) í Banda-
ríkjunum, og varaði ákaft við
lýðskrumurum" (Witonski).
Bandaríkjamönnum gefur de
Tocqueville þennan vitnisburð:
„Bandaríkjamenn eru svo
heillaðir af jöfnuði, að þeir
myndu fremur vilja vera jafnir í
þrældómi en ójafnir í frelsi."
De Tocqueville sá
með eigin augum
Ofangreind ummæli undra
engan, sem veit, að í Bandaríkj-
unum fæddist óburðurinn —
„allir menn eru skapaðir jafnir"
— sem síðan eitraði út frá sér í
Evrópu með þeim afleiðingum,
að vinstrimennska sýkti nær

ALEXIS CLÉREL DE TOCQUEVILLE
borið fyrir sig, að sósíalisminn
hafi „aðeins" haft rúma sex
áratugi 'til að sanna gildi sitt,
hann eigi enn við venjulega
barnasjúkdóma að stríða og hafi
ekki náð að slíta barnsskónum.
Ef það er rétt, þá hafa það verið
afskaplega margir barnasjúk-
dómar og dæmi munu ekki
finnast mörg í veraldarsögunni
um sterkari og endingarbetri
barnaskó.
A hitt verða ekki-—bornar
brigður, að vinstrifólk hefir að
miklu leyti náð því markmiði
sínu að limlesta bjargræðisvegi
Vesturlanda, en þó ekki einungis
af eigin rammleik, heldur e.t.v.
miklu fremur af því að stjórn-
völd hafa svikizt um að tryggja
þeim þá stjórnskipunarlegu
vernd, sem nauðsyn heimtaði.
Þeim mátti t.d. vera ljósara en
dagurinn, að eitt beittasta vopn
vinstrimanna gegn heilbrigðu
efnahagslífi var og er viðstöðu-
laus verðþensla.
I allra síðasta lagi hefði þetta
átt að renna upp fyrir þeim árið
1972, er franski marxistinn And-
ré Gorz ljóstraði „leyndarmál-
inu“ umbúðalaust upp, þegar
hann mælti:
„Launabaráttan er þýð-
ingarmesta aðferð verkalýðs-
hreyfingarinnar til þess að
hrekja kapítalismann út í
kreppu. Hin sígildu áhrif þess
árangurs, sem verkalýðshreyf-
ingin nær með kaupgjaldssamn-
ingum, verða að felast í að koma
af stað verðhækkunum í þeim
Undir rústum
skýjaborga
Fjöll og
hundaþúfur
Breiðgatan frá de Sade til ís-
lenzkra landvarnaandstæðinga
Sókn með
seðlaflóði
fjötrað tækniátrúnaði og
hraðgróðahyggju.
Langþróuð
sannfæring
AUtof rúmfrekt yrði að geta
hér þó að ekki væri nema
örfárra hinna glöggskyggnustu
hugsuða, er ljóst og leynt vöruðu
við gönuhlaupi vinstriandans.
Það verður að gera smátt og
smátt, þegar tilefni þykja til. Nú
verður látið nægja að minna
lítillega á þrjá aðeins, og leiðir
af sjálfu sér, að stikla verður á
stóru.
Einn þessara merku frimrýna
samtíðar sinnar var enski
Stjórnmálamaðurinn, sagnfræð-
ingurinn og rithöfundurinn
Thomas Babington Macaulay
(1800—1859), hermálaráðherra
Englands (1839—1841), sem mér
er ekki kunnugt um að fengið
hafi ákúrur sakir þröngsýni.
Undir lok reynsluríkrar ævi
komst hann m.a. þannig að orði í
bréfi til vinar síns, H.S. Randall,
Esq., dagsettu 23. maí 1857,
London, Kensington:
„Ég hefi lengi verið sannfærð-
ur um, að hrein-lýðræðislegar
stofnanir hljóti fyrr eða síðar að
tortíma frelsinu, eða menning-
unni, eða hvoru tveggja.“
Þetta eru vissulega orðfá um-
mæli, en þeim mun skorinorðari,
sem öllu atkvæðasafni fyrir-
greiðslufólks eða greiðasala er
heilnæmt að hugleiða.
I miklu lengra, víðtækara og
ítarlegra máli en Macaulay
gerði, kváðu sér hljóðs þeir
alla heilbrigða lífshætti til fúl-
lífis — og ógnar þar með sjálfu
lífríkinu bæði þar og annars
staðar, þannig að nú virðist fátt
líklegra en að Evrópumönnum
verði ekki forðað frá að sökkva
með sekum.
Ástæðulaust er að efast um,
að de Tocqueville hafi vitað,
hvað hann söng. Hann hafði
tekið sér ferð á hendur til
Bandaríkjanna og dvalizt þar í 2
ár (1831—1832) gagngert í því
skyni að kynnast þarlendum
stjórnmálahræringum og þjóð-
lífi af eigin raun.
Ég býst við að mikiii sannleik-
'úr íelist í þeirri staðhæfingu, að
sagan endurtaki sig yfirleitt ekki
nema annað hvort sem harm-
leikur eða skrípaleikur. A.m.k.
má telja nokkurn veginn víst, að
hún eigi býsna vel við að því er
varðað endursmíði glæsilegra en
fallinna stjórnkerfa. Ástæður
þess held ég vera þær aöallega,
að voldug riki rísa og standa
einkum í krafti snilli og stórhug-
ar afburðamanna, en koðna
niður að þeim látnum vegna
þess, að arftakana greinir á eða
skortir baráttunautn og drottn-
unargirni. Enn kemur og til að
þau falla ósjaldan af þeim sök-
um, að stórmennum stríðanna
hættir til að reisa sér hurðarás
um öxl.
Þrátt fyrir þetta, og einmitt
vegna þessa, er ég þess fullviss,
að firnaoft verðum við að fást
við ævagömul og þó ávallt ný
verkefni í samskiptum einstakl-
inga, þjóða og ríkja, sem gengnir
yfirburðamenn hafa skilið og
skýrgreint í orðum og athöfnum,
jafnvel fyrir óralöngu, miklu
betur en aragrúi háskóladeilda
undir vinstriáhrifum gætu nokk-
urn tíma gert sér vonir um að
nálgast. Ekki getur því leikið
vafi á, að formælendur „félags-
legra úrlausna" á mannlífsvand-
anum, svo og aðrir „spekingar“
skröltaldar, myndu hálsbrotna,
ef þeir hefðu sómatilfinningu til
að líta upp til baráttumanna
skynsamlegrar hugsunar, allar
götur frá Platon og Aristoteles
til Moeller van den Bruck og
Friedrich A. von Hayeks, með
þeirri lotningu, sem skyldugt er.
Ófremdina verður
að afhjúpa
Með þessu er vitaskuld ekki
átt við, að láta beri vangaveltur
vinstrisinna, slóðann frá sadist-
anum Sade, Marx og félaga
þeirra heim í hlað til íslenzkra
landvarnaandstæðinga, sem
vind um eyru þjóta. Þvert á
móti. Þær ber að taka mjög
alvarlega og fylgjast með
áhrifum þeirra, veita þeim eftir-
för með sömu eljusemi og
óþreytandi spæjari eða lögreglu-
liði eltir uppi hættulegan stór-
glæpamann. Þannig fæst saman-
burður, þá sést m.a. hversu
„jafnir“ menn eru skapaðir, á
þann hátt skerpast andstæðurn-
ar, auk þess að hættan afhjúpar
sig sjálf, en hættuna verða menn
að þekkja til þess að geta sigrazt
á henni. Og þó máski öllu öðru
fremur: fjandmyndin verður
skýrari, en einhver gagnlegasti
lærdómur sögunnar er einmitt
sá, að engin barátta verður
annað en reiptog án litsterkrar
fjandmyndar — fremur en stríð
hugsanleg án fórna.
Þessi sannindi virðist varð-
veizlufólk annað hvort ekki hafa
heyrt um eða að öðrum kosti
vanrækt með refsiverðum hætti.
Hvort heldur sem er, refsingu
hefir það hlotið og hlýtur vel
útilátna. Hermdarverk vinstri-
aflanna eru órækur vitnisburður
í þeim efnum.
Hortugur
hreppsómagi
Um það þarf ekki að deila, og
er enda hvergi gert, að efna-
hagskerfi reist á persónulegu
athafnafrelsi, einkarekstri og
séreignarrétti hefir reynzt þrótt-
mesta framleiðslu- og viðskipta-
skipulag, sem vestrænar þjóðir
hafa búið við fram á þennan dag.
Svo þróttmikið m.a.s., að eftir að
mönnum tók smátt og smátt að
skiljast að ofurafl þess varð
endurnýjunarmætti náttúrurík-
isins ofviða og ógnun við
gnægtaforða þess, að mörgum
finnst nú, að minna hefði verið
betra. Ekki er heldur umdei'ián-
legt, að höfuðinntak, markmið
og fyrirheit sósíalismans hefir
frá upphafi verið að leggja
kapítalismann að velli og taka
honum síðan í öllu fram, þó
alveg sérstaklega í allsnægta-
framleiðsiu og -dreifingu.
Úrslit liggja fyrir. Sósíalism-
inn hefir alla tíð verið í fæði hjá
kapítalismanum, án nokkurs efa
þyngsti og hættulegasti hrepps-
ómagi hans. Vinstrimenn hafa
auðvitað reynt að klóra í bakk-
ann — hver gerir það ekki? — og
tilgangi að magna vandræði með
vaxandi verðbólgu.“ (ívitnun
mín úr „Inflation als wirt-
schafts- und gesellschaftspoli-
tischis Problem" eftir Gottfried
Bombach, Basel 1973.)
Verðbólgutal er fyrir löngu
orðið tilgangslaus tugga, og
hlýtur að verða, þangað til
áhrifum þýbundinna „stjórn-
málamanna“ hefir endanlega
verið eytt. Hitt þarf ekki að
verða með öllu gagnslaust, að
láta fáeinar tölur tala til dæmis
um þann gífurlega skaða, sem
verðbólga getur valdið.
Hrikalegasta dæmið, sem
oftast er tekið um verðbólgu-
áhrif, er gengishrun þýzka gjald-
miðilsins á árunum 1922—1923,
en á árinu 1923 hrapaði markið
miðað við 1 Bandaríkjadollar
eins og hér greinir (skv. „Ur-
sachen und Folgen“, IV. bindi).
3. janúar ....................... 7.525
l.fehrúar ....................... 11.500
1. man ........................ 22.800
I. april ....................... 20.975
1 maí ......................... 31.700
I júni _______________________ 74.750
1 I'ÍU ......................... 160.100
1. ágúst ..................... 1.102.750
1. septemher ................. 9.724.250
1. október ............... 242.000.000
21. október ........... 10.100.000.000
1. núvember ............ 130.225.000.000
II. núvemher .......... 631.575.000.000
21. núvember ......... 4.210.500.000.000
sem þýðir að fyrir 1 Bandaríkja-
dollar þurfti að greiða fjórar
billjónir tvö hundruð og tíu
milljarða og fimm hundruð
milljónir mörk, og nafnverð
seðlamagns í umferð nam
500.000.000.000.000.000.000 -
fimm hundruð trilljónum —
marka!