Morgunblaðið - 07.02.1981, Blaðsíða 21

21
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 7. FEBRÚAR 1981
6. í frystihúsunum vinna fyrst og
fremst húsmæður. Varla ætlast
nokkur maður til þess að þær fari
alfarið að hengja upp skreið.
Ég hef hér á undan bent á nokkur
atriði, sem sýna eiga fram á að
ekki er hægt að setja allar greinar
fiskvinnslu í einn pott og hræra í
svo hagnaðurinn í einni grein
fiskvinnslu jafni upp tapið á
annarri.
Er ekki mál að linni?
Til þess að jafna aðstöðu hinna
ýmsu greina fiskvinnslu er til sjóður,
sem heitir Verðjöfnunarsjóður sjáv-
arafurða. Þjóðarbúið hefur ávallt
rænt þennan sjóð, um leið og eitt-
hvað sem máli skiptir ér orðið til í
honum. Er nú ekki mál að linni og
sjóðurinn fái aðstöðu til þess að
byggja sig svo upp, að hann geti
sinnt hlutverki sínu? Meginniður-
staðan er, að möguleikar frystihús-
anna til þess að salta eða hengja upp
fisk eru orðnir takmarkaðir.
bað verður því ekki undan því
vikist að tryggja þeim viðunandi
starfsskilyrði.
Hvað eru þá viðunandi starfsskil-
yrði? Árin 1977—1979 er 0,3% hagn-
aður á rekstri frystihúsa. Fiskvinnsl-
an í heild er er þessi ár með 1,5% í
hagnað. Þessar tölur eru samkvæmt
upplýsingum Þjóðhagsstofnunar.
Það er mögulegt að starfrækja í
stuttan tíma fyrirtæki með slíka
afkomu. Sérstaklega ef lán fást á
lágum vöxtum, til þess að fjármagna
verðbólguna og framkvæmdir að
öðru leyti. Hér áður var nokkuð um
að þetta var gert.
Nú er þessu ekki til að dreifa
lengur. Lán eru illfáanleg til slíkra
hluta og ef þau fást eru þau með
okurkjörum.
Stöðug endurnýjuri þarf að eiga sér
stað í fiskvinnslufyrirtækjum, svo
hægt sé að nýta nýja tækni og
aðlagast breyttum aðstæðum. Ég tel
að a.m.k. 3% af veltu þurfi til slíkra
hluta.
Ætlast er til að fyrirtækin fjár-
magni sjálf um 30% af verðmæti
birgða. Sé meðalgeymslutími birgða
3 mánuðir, þarf í 50% verðbólgu um
4% af veltu til þess að geta þetta.
Þessir liðir koma ekki fram sem
gjaldaliðir í rekstri fyrirtækja, held-
ur verður það þannig að fyrirtækin,
sem ekki hafa haft fé til þessa
undanfarin ár, safna lausaskuldum
eða vanskilum í stofnlánasjóðum og
bönkum, sem þessu nemur. Seint og
um síðir koma síðan inn í reikninga
fyrirtækja vextir af þessum skuldum.
Það þarf því 7% hagnað til þess að
halda í horfinu í rekstri fiskvinnslu-
fyrirtækja og er þá ekki reiknað með
skattgreiðslum.
Þeir sem tala um að nægilegt sé að
rekstur þessara fyrirtækja sé á
„núlli", ættu að gera eitthvað annað
en að fjalla um efnahagsmál. Þeir
eru að segja að frystihús með 4
milljarða veltu eigi að safna vanskil-
um, sem nema 280 milljónum á ári.
Engin atvinnugrein hefur þurft að
búa við jafn slæm rekstrarskilyrði og
sjávarútvegurinn undanfarin sex ár.
Þessi atvinnuvegur ber uppi gjald-
eyristekjur þjóðarinnar og stenst enn
samkeppni annarra þjóða á mörkuð-
unum. Ég segi enn, því það verður
varla lengi, ef rekstur þessara fyrir-
tækja á í auknum mæli að lamast af
fjárskorti vegna óviðunandi rekstr-
arafkomu.
Hér áður sagði ég að vanskil
útgerðar og fiskvinnslu næmu 40—50
milljörðum gkr. Hefur nokkur hugs-
að út í það hvað felst á bak við þessa
tölu. Hve mikil vinna, erfiðleikar og
vandræði, bæði hjá þeim sem skulda
þessar upphæðir og eins hjá hinum
sem eiga þetta fé inni hjá sjávarút-
veginum.
Ríkisstjórn hverra?
Að lokum þetta:
Afkoma sjávarútvegsins er óviðun-
andi og hefur verið það undanfarin
sex ár. Hin svokallaða raunvaxta-
stefna, ásamt óðaverðbólgu og tap-
rekstri veldur því að á undanförnum
árum og sér í lagi 1980 hafa hlaðist
upp vanskil.
Ekki er hægt að breyta frystihúsi í
skreiðarverkunarstöð. Margt fleira
mætti upp telja, en ég held að ég
ljúki þessari grein með því að fara
fram á það við núverandi stjórnvöld,
að þau sjái til þess, að sjávarútvegur-
inn verði ekki meira og minna
lamaður eins og raun var á 1980.
Sama verður ekki sagt um afkomu
Ríkissjóðs, Seðlabanka, viðskipta-
banka og lánastofnana, svo sem
Fiskveiðasjóðs og Byggðasjóðs. Eða
er ríkisstjórnin e.t.v. ríkisstjórn
þessara aðila.
Ástæða er til að benda öllum
sérstaklega á það að bera afkomu
þessara aðila saman við afkomu
sjávarútvegsins, sem ber þetta allt
þó á herðum sér. Þegar afkoma
þessara aðila er skoðuð, sést hvaða
þrýstihópur er öflugastur í þessu
landi.
launa og verðbólgan hefur því
komið mjög illa við almenning
í landinu.
Ástand efnahagsmála hefur
því verið mjög bágborið. Þrátt
fyrir það, þá eru vestrænir
diplómatar sammála um, að
engin sjáanleg merki valda-
togstreitu hafi verið. Hins
vegar er mjög deilt um fram-
kvæmd einstakra þátta efna-
hagsmála og í hve ríkum mæli
skuli stefna að því, að lyfta
TÍTÓ
Enn hefur ekki borið á
valdabaráttu að honum
látnum
hömlum af frjálsum atvinnu-
rekstri.
Eins og málum nú háttar,
þá virðast þeir sem vilja lyfta
ýmsum hömlum af frjálsum
atvinnurekstri, hafa yfirhönd-
ina. En menn eru engan veg-
inn sammála: „Rekja má nú-
verandi ástand efnahagsmála
til veikrar og máttvana stjórn-
ar hér í Belgrad," sagði Mitja
Ribicic, einn af harðlínumönn-
unum og áhrifamaður í
flokknum. Hins vegar tekur
Andrej Marinc, einnig
áhrifamaður í flokknum, and-
stæða afstöðu. Hann heldur
því fram, að með því að lyfta
hömlum af frjálsum atvinnu-
rekstri, þá muni ástand efna-
hagsmála lagast. En hve lengi
Andrej og félagar hans hafa
yfirhöndina er óráðin gáta.
Víst er, að þeir verða að ráða
niðurlögum verðbólgunnar ef
stefna aukins frelsis í efna-
hagsmálum á að eiga framtíð
fyrir sér.
(AP)
Bragi Kristjónsson:
Spjall um dagskrá
útvarps og sjónvarps
Það er skelfing notalegt að fá
Magnús Bjarnfreðsson aftur á
skerminn, skýrmæltan og stað-
festulegan — í stað stífni og
loðmullu hjá öðrum fréttaþulum
sjónvarpsins. Þetta er líkt og fá
afa gamla í heimsókn. Kannski
þeir fari nú að tínast aftur af
hinum pólitísku villigötum: Eið-
ur, Ólafur R., kannski þeir séu
fleiri?
Sem fyrr eru hinir síbyljandi
einokunarmiðlar, útvarp og
sjónvarp, eitt allra vinsælasta
rifrildisefnið, einkum í skamm-
deginu, þegar landinn sýður sér
ágreining úr ólíklegustu hráefn-
um.
En það er ekki víst að allir
hafi gert sér grein fyrir hinu
hagnýta, geðbætandi gildi, sem
sjónvarpið hefur. Tveir atburðir
síðustu 20 ára, hafa einkum
orðið til þess að bæta geðræna
heilsu þjóðarinnar: tilkoma
sjónvarps, þarsem foringjar
þjóðarinnar koma fram í lifandi
líki með anda sinn, nef sín og
tennur, eru til sýnis í lit eða
svarthvítu og til síjafnrar um-
fjöllunar meðal landsins barna.
Fólk getur dáð þá eða skeytt
skapi sínu á þeim í miklu ríkari
mæli en fyrrum, þegar þeir voru
aðeins uppstilltar, háleitar
myndir í flokksgögnum. Og í
öðru lagi er það tilkoma kvein-
stafa- og aðfinnsludálka síðdeg-
isblaðanna, einskonar niðurtaln-
ing á Velvakanda, þarsem tekinn
er til birtingar hverskyns and-
legur og veraldlegur dægurboð-
skapur frá hinum annars þögla,
gráa massa, einskonar sálar-
ventlar geðvonzkunnar í land-
inu.
Ótrúlegur munur er síðustu
misserin á fréttamennsku hljóð-
varpsins frá því áður var. Ýmsir
sakna þó hinna gömlu daga,
þegar fréttamennirnir sömdu og
hlutvæddu fréttirnar sjálfir
fyrir þul, en allur var sá texti nú
tilþrifalítill og gætinn í orðalagi.
Nú fer vaxandi, að fréttamenn
flytji sjálfir fréttapistla, oft með
viðtalsívafi, allt eftir hinum al-
kunnu skandinavisku og ensku
fyrirmyndum. Með þessu hefur
fréttamennska hljóðvarpsins á
síðari árum orðið miklu meiri
túlkandi en áður og hefur það
valdið ýmsum svarthöfðum og
davíðum nokkru hugarangri og
sjá margir rautt í hverjum
sálarkima og ofstopi ýmissa
grunnfærinna hægrisparkara
hefur orðið til meira tjóns fyrir
málstað hægri manna í landinu
en öll hugsanleg lymskuáform
sósíalista, sem sitja um að
planta skoðanabræðrum og
-systrum í áhrifastöður í hinum
opinberu einokunarmiðlum. Það
er vissulega rétt, að miklu hætt-
ara er við misnotkun við hina
nýju hætti, en jafnframt er þessi
skipan, við eðlilegar aðstæður,
samkeppnishvati góðum frétta-
mönnum að vinna sem bezt. Á
hinn bóginn er óskup dapurlegt
að upplifa fréttir sjónvarpsins
— yfirleitt. í fyrsta lagi eru
fréttaþulirnir flestir lítt áheyri-
legir, drungalegir eða stífir og
ótrúlega oft eru fjölmargar upp-
rifjanir og endursagnir úr sjö-
fréttum hljóðvarps. Ljósmyndir
eru álíka mikið brúkaðar og
lifandi myndir, þrátt fyrir
möguleika hreyfimiðilsins. Það
ber þó að virða, að erlendar
fréttir sjónvarps eru sýnu betri
en innlendar og greinilega hæf-
ari menn, sem á þeim vettvangi
starfa. Það eru helzt þeir Ómar
Bragi Kristjónsson
mun skrifa vikulega
þætti í Morgunblaðið
um dagskrá útvarps
og sjónvarps. Bragi
er lesendum blaðsins
að góðu kunnur fyrir
önnur skrif sín hér í
blaðið. Hann hefur
m.a. áður starfað
sem blaðamaður og
skrifaði til dæmis /
svipmyndir í Vik-
una, sem vöktu
mikla athygli á sín-
um tíma.
Hér á eftir fer
fyrsti þáttur Braga,
en þeir munu fram-
vegis birtast á laug-
ardögum.
og Ingvi Hrafn, sem eitthvað
kveður að á innlendum vettvangi
og mikil gæfa hefur flugdella
Ómars reynzt íslenzka sjónvarp-
inu, jafnvel þótt bíladella hans
fljóti óþarflega oft með.
Ólgandi af réttlætiskennd
flytur dr. Gunnlaugur Þórðar-
son pistla sína í útvarpið —
nokkuð reglulega. Oftast fjallar
hann um þörf málefni og brýn.
Flutningurinn er heitur og ákafi
höfundarins að komast á met-
tíma yfir efnið, spillir stundum
fyrir boðskapnum og oft er þetta
æði snubbótt og samhengislaust.
En dr. Gunnlaugur er samt alveg
ómissandi. Hann ljær útvarpinu
einskonar „þriðja auga“, enda er
glætan í hinum tveim oft anzi
dauf.
Þegar Morgunpósturinn hóf
göngu sína undir stjórn Páls
Heiðars og Sigmars Hauksson-
ar, voru ekki margir trúaðir á,
að slíkur þáttur yrði langlífur
hjá stofnuninni. Sízt aðrir hljóð-
varpsmenn. Nokkuð bar á því
fyrst, að fólki þótti viðfangsefn-
in býsna þungmelt, svo snemma
dags í svefndofin eyru — æðri
stjórnvísindi og háklassísk tón-
list, ásamt klögumáli þrýstihópa
um laun og kjör. En þátturinn
hefur dafnað og lifað og m.a.s.
aukið kyn sitt a la Parkinson og
eignast afkvæmið „Á vettvangi".
ísíendingar eru árrisulir og
margir kunna að meta þá fram-
reiðslu, sem stjórnendur Morg-
unpósts bera fram. Einkum er
skemmtilegt, hve tekizt hefur að
ná mikilli breidd í viðmælenda-
hópinn þessar morgunstundir og
yfirleitt eru hlustendur nokkurs
vísari eftir hvern þá'tt. Það er
helzt rýr eftirtekja, þegar
rumskað er við einhverjum
hinna fjölmörgu ráðherra, en
tjáningar þeirra eru með algeng-
asta efni þáttanna.
Þegar Björn Th. Björnsson'
birtist á skerminum og upphefur
sefjandi rödd sína, dettur ýms-
um í hug sú gleðilega staðreynd,
að það mun hafa verið árið 1955,
sem Halldór Laxness fékk Nób-
elsverðlaunin. Hvort sem það er
meðvitað eða ekki, gerðist það
um svipað leyti, að ýmsir merkir
vinstri spámenn, einkum úr
skotgröfum menningarinnar,
hófu að aga rödd sína til dýpri
seims og hafa náð þeim merki-
lega árangri að gjörbreyta rödd-
um sínum með tímanum, svo nú
er þessi talandi þeim alveg
eðlilegur — að ekki sé talað um
djúpstæð áhrif Nóbelsskáldsins
á gleraugnatízku sömu aðilja.
Það er mikil áreynsla fyrir
ómenntað fólk að hlusta á Björn
Th. þar sem hann situr ábúðar-
mikill en upphafinn í stól sínum.
í síðasta þætti fjallaði hann m.a.
um „jafnvægi sjónflatarins sem
hefur raskazt", eitthvað „togað-
ist á við andstæðu sína —
heildarflötinn", tiltekinn málari
„notar mildandi skálínu uppí
höfuð Krists", vikið var að því,
að „meginhleðsla formanna
gengur út í hægri væng“ og
vakin var loksins athygli á
hugtakinu „óspegilmyndajafn-
vægi“.
Nú er það svo, að listfræðing-
urinn er alltaf að segja eitthvað
gagnmenntandi og fróðlegt og
séu 75% magnsins í ofhlæðisstíl
hans numin á brott, koma út hin
merkustu samhengi um við-
fangsefnið. En það er hætt við að
hinar margvöfðu orðakeðjur
þvælist svo fyrir flestum, að
erindi höfundarins fari fyrir
ofan garð og neðan hjá öllum
nema þeim, sem numið hafa
listasögu og tengd fræði við svo
sem fjóra erlenda listaháskóla.
Sjónvarpið mætti sannarlega
gera meira af því að fela utanað-
komandi umsjón með þáttum, í
stað þess að láta notast við hina
æði mistæku fréttamenn sína.
Enda tókst þáttur Jóns Steinars
Gunnlaugssonar: Hljóta ríkis-
umsvif ávallt að aukast, af-
bragðsvel. Eftir þann þátt er
samt ljóst, enda þótt Sveinn
Jónsson fyrrum Seðlabanka-
stjóri flytji afar rökfast og skýrt
mál um skattheimturanglætið,
að hann er ekki sú manngerð,
sem hrífa mun fjöldann til fylgis
, gegn þessu óréttlæti, eins og t.d.
' danski Glistrup, sem boðaði
áþekkar kenningar í Danmörku
fyrir tæpum áratug. Og væri þó
sannarlega þörf vakningar í
þessum efnum hérlendis, þótt
það yrði með öðrum hætti en í
grannlandinu.
Annars vakti það einkum eft-
irtekt í þættinum, hve gulllax
pínulitla flokksins er orðinn
gætinn og varkár í tjáningum og
orðum. Jafnvel pirrað lektors-
ungmennið kom honum ekki úr
jafnvægi og frjálshyggjuóður
Hannesar Gissurarsonar — all
dempaður aldrei þessu vant,
hreif ekki ögn á þingmanninn.
Og skemmtilegt var að sjá
sprækan og kjafthýran Eystein
Jónsson einu sinni enn — virtist
engu hafa gleymt, en sitthvað
lært.
En þótt margir vitrir menn og
frægir hafi látið ljós sitt skína í
sjónvarpi og hljóðvarpi þessa
liðnu daga, var þar þó aðeins ein
perla:
Flutningur Vilborgar Dag-
bjartsdóttur á ljóðinu Erfiðir
tímar. Djúpt í einfaldleika sín-
um og flutt af hjartans einlægni.