Morgunblaðið - 10.02.1981, Qupperneq 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 10. FEBRÚAR 1981
Frá borgarstjórn ... Frá borgarstjórn ... Frá borgarstjórn ... Frá borgarstjórn ...
Umræður um orkusölu Landsvlrkjunar:
Ákvörðunin mild gagnvart
hinum almenna neytanda
— segir Birgir
ísl.Gunnarsson
Á borKarstjórnarfundi sem hald-
inn var i fyrri viku urðu talaverðar
umræður um orkusolu Landsvirkj-
unar til Reykjavíkurhorgar og
akaðabótaítreiðalur Landavirkjun-
ar, og þá jafnframt Reykjavikur-
borKar, til fslenska járnblendifé-
lagsins, vejfna takmórkunar á
orkusólu þangað.
Orka frá diesel- og
túrbínustöðvum 3—6
sinnum dýrari en
frá Landsvirkjun
Fyrstur tók til máls EkíH Skúli
InKÍberftaaon, borgaratjóri. Borgar-
stjóri vitnaði i máli sínu til greinar-
gerðar frá borgarlógmanni um lóg
um Landsvirkjun ok regluKerð,
samninKa ok samþykktir aem
Landsvirkjun atarfar eftir. EinnÍK
vitnaði hann i bréf frá rafmaKns-
stjóra um umframkoatnað ve^na
raforkukaupa og er umsóKnin og
KreinarKerðin birt hér annarsstað-
ar á síðunni.
Síðan segir borgarstjóri:
„Af framansógðu er ljóst, að
viðbrögð stjórnar Landsvirkjunar
við þeim vanda, sem við blasti, þ.e.
nauðsyn á takmörkun á notkun
raforku um verulegan tima, eru í
samræmi við umboð hennar frá
eigendum.
Það atriði, sem snýr að kostnaði,
sem er afleiðing skömmtunar, og
hvernig hann verður borinn uppi og
af hverjum, kemur upp þannig, að
Landsvirkjun ber við þessar aðstæð-
ur að sjá til þess, að skömmtunin
komi hlutfallslega jafnt á notendur,
en þá er búið að skera niður
svokallað afgangsafl til stóriðjufyr-
irtækja, sem er 51 MW, eða 8,6
GWh/viku, og næsti niðurskurður
verður á forgangsafli stóriðjufyrir-
tækja og almenningsveitna.
Sú staða kom upp við hlutfalls-
legan niðurskurð á forgangsafli 22.1.
’81 um samtals 40 MW, að stjórn
Járnblendifélagsins mat rekstrar-
möguleika fyrirtækisins svo, að
betra væri að stöðva framleiðslu
alveg gegn greiðslu hæfilegra bóta,
— en af 31 MW forgangsafli verk-
smiðjunnar átti aö skerða þeirra
notkun um 11,2 MW eftir hlutföllum,
en þeir bjóða 17,8 MW til viðbótar.
Voru um þetta fundir með forráða-
mönnum Landsvirkjunar, Járn-
blendifélagsins og rafveitna á svæð-
inu og Rafmagnsveitu Reykjavíkur
var tilkynnt um þessa stöðu mála
með bréfi 27.1. '81, ásamt upplýsing-
um um orkumagn, sem laust væri
fyrir hana, og hvað greiða þyrfti
fyrir það, umfram normalverð.
Sú spurning vaknar, hvernig á því
stendur, að það ástand í raforkumál-
um okkar skapast, sem nú ber raun
vitni. Var þetta ástand séð fyrir,
hefði verið hægt að koma í veg fyrir
það?
Viðbrögð Landsvirkjunar, þegar
kom fram á haust '80 og sýnt virtist,
að lækkun í Þórisvatni yrði mun
örari en áður hefur verið, eins og þið
munuð geta séð á línuriti yfir
vatnshæð í Þórisvatni, sem á að hafa
verið sent út með gögnum, voru að
skeröa orkusölu til stóriðju um
nánast allt afgangsafl og orku 50
MW frá 1. nóv. ’80 — með frekari
skömmtun allt að 78 MW í nóv. til að
reyna að halda vatnsborði Þóris-
vatns svipuðu og var á sama tíma
1979. Árangur þessarar skömmtunar
var ekki nægilegur, svo að skömmt-
un að 96 MW var ákveðin 20.12. ’80
og var síðan 98 MW 31. des. ’80 —
þannig 51 MW í afgangsafl og 47
MW í forgangsafl. Til ÍSAL nam
skömmtunin 38 MW, Járnblendifé-
lagsins 43 MW og almenningsveitna
17 MW. 20. jan. ’81 er svo ákveðið að
auka skömmtun enn um 40 MW og
þá að byrja skömmtun hjá R.R.
meðal annars.
En hér kemur tilboð Járnblendifé-
lagsins og Landsvirkjunar inn eins
og áður var frá greint.
Áður en þessir atburðir gerðust,
vil ég geta þess, að þegar rætt var
um tímasetningu Hrauneyjafoss-
virkjunar og hvað ársfrestun á
gangsetningu fyrstu vélar, þ.e. í stað
hausts ’81 — haust ’82 þýddi, gaf
Landsvirkjun upp, að líkleg orku-
vöntun í lélegu vatnsári veturinn
79/80 yrði um 130 GWh og veturinn
80/81 yrði um 208 GWh af forgangs-
orku, og því var haldið í óbreyttan
gangsetningartíma fyrstu vélar
Hrauneyjafossvirkjunar haustið ’81,
sem ekki er séð annað en að takast
muni.
Það yirðist svo í dag, að þessi
áætlun um orkuvöntun muni verða
mjög nálægt réttu lagi.
Og þá fer ég nú að koma að
lokaorðum þessarar kynningar á
orkubúskap okkar hér hjá R.R. og á
Landsvirkjunarsvæðinu, en það er
þá spurningin: Mátti með einhverj-
um aðgerðum draga úr áhrifum
þessa mjög svo sérstæða ástands á
vatnsbúskap okkar?
Leiðir til þess væru kannski fyrst
að keyra varmaaflstöðvar, diesel- og
túrbínustöðvar, og það er gert, ef um
slysatilfelli er að ræða, en eins og ég
nefndi áðan er orkan frá þessum
stöðvum 3—6 sinnum dýrari en
orkan frá Landsvirkjun er í dag.
Olíuverðið hefur hækkað mikið síð-
ustu ár og þurfi að keyra svo vikum
skipti, verður það mjög erfitt. T.d.
kostar rekstur Straumsvíkur-túrb-
ínustöðvarinnar rúma 2 milljaröa
gkr. á mánuði með núverandi olíu-
verði.
Önnur leið til þess að mæta
orkuskorti þessum væri að haga
gangi virkjunarákvarðana svo, að að
jafnaði væri til eitthvert varaafl í
vatnsaflsvélum okkar, en ekki eins
og nú að virkja ekki fyrr en búið er
að framieiða orku með diesel í
1—2—3 ár, en með því háa verði,
sem nú er á olíu, virðist flýting
virkjana vera mjög athugandi kost-
ur og sjálfsagt fyrir stjórnendur
Reykjavíkurborgar að athuga stöðu
sína og möguieika til áhrifa á
ákvarðanir á þessu sviði vel.
En ég vil nota þetta tækifæri til
þess að benda á, að það er ekki
einungis í raforkuvirkjunum að
ástæða væri til fyrir stjórnendur
borgarinnar að beita sér, heldur og
einnig að því er varðar Hitaveitu
Reykjavíkur. Orkuöflunarmál henn-
ar standa svo í dag, að boranir, bæði
til rannsókna og vinnslu vatns, hafa
nánast legið niðri siðustu 4 árin, og
slíkt er algerlega óviðunandi fyrir
Reykvíkinga og verður að verða þar
á mikil breyting, ella gætum við
vaknað upp við það einn fagran
kaldan vetrardag, að heita vatnið
verður skammtað."
Þá lagði borgarstjóri til að tekið
yrði tilboði Landsvirkjunar um
orkukaup.
Ríkið skuldbind-
ur borgina
Næstur talaði Albert Guðmunds-
son (S). Hann lýsti furðu sinni á því
að hitaveitustjóri skyldi lýsa því yfir
að búast mætti við vatnsskorti.
Albert taldi að ekki ætti að koma til
slíks vatnsskorts, þar sem borgin
ætti yfir nægu vatni að ráða og
nefndi Krísuvík sem dæmi um það.
Albert sagði að nær væri að athuga
þann valkost í stað þess að tala um
vatnsskort og vísaði hann vatns-
skortstali hitaveitustjóra á bug.
„Það þarf að rannsaka hvaða leik
verið er að leika í Hitaveitunni,"
sagði Albert.
Síðan sagðist Albert vilja geta
þess að Reykjavík og ríkið væru
helmings eignaraðilar að Lands-
virkjun, en þótt borgin ætti svo
stóran hlut í fyrirtækinu, þá réði
hún engu um verðmyndunina né
heldur um framleiðsluna. Þá vék
Albert orðum sínum að stóriðju og
sagði að með ákvarðanatöku um
stóriðju, væri ríkið að skuldbinda
borgina til að taka vissa ábyrgð á
rekstrinum. Albert sagöi, að þetta
leiddi til þess að kostnaði væri velt
yfir á Reykjavíkurborg þegar illa
áraði i raforkumálum, eins og nú.
Hins vegar væru Rafmagnsveitur
ríkisins styrktar með fé úr ríkis-
sjóði, ríkissjóður stæði undir halla-
rekstri fyrirtækisins. Albert sagðist
efast um að það stæðist samkvæmt
stjórnarskránni að hægt væri að
setja kvaðir sem þessar á borgarsjóð
og fólkið í borginni. Sagðist hann
ætla að láta kanna þetta mál.
Bréf rafmagnsstjóra:
Umframkostnaður
vegna raforkukaupa
MEÐ bréfi, dags. 27. 01. 1981,
skýrir Landsvirkjun frá því, að
óhjákvæmilegt sé að auka
skömmtun á forgangsafli um 40,0
MW og sé hlutur almennings-
veitna 17,8 MW. Jafnframt er frá
því skýrt, að með samkomulagi við
íslenzka járnblendifélagið um
rekstrarstöðvun í 2—3 mánuði, sé
unnt að bjóða Rafmagnsveitu
Reykjavíkur 6,41 GWh orku af
þeirri 12,82 GWh orku á mánuði,
sem við þetta verður tiltæk.
Samkomulag Landsvirkjunar og
Járnblendifélagsins felur í sér, að
Landsvirkjun greiði Járnblendifé-
laginu 4,50 M (ný) kr. á mánuði í
skaðabætur. Sé þessari upphæð
skipt hlutfallslega milli þeirra
þriggja almenningsveitna á Suð-
vesturlandi, sem kaupa orku beint
af Landsvirkjun, verður hlutdeild
Rafmagnsveitu Reykjavíkur 1,17
M (ný) kr. á mánuði umfram
kostnað skv. gildandi gjaldskrá. Á
þriggja mánaða tímabili mundi
aukakostnaður þessi því nema um
3,5 M (ný) kr. Til hliðsjónar má
geta þess, að kostnaður vegna
orkukaupa árið 1981 er áætlaður
69,6 M (ný) kr.
Sé sú forsenda lögð til grund-
vallar, að um tvo kosti sé að ræða
— annars vegar að taka fram-
angreindu boði Landsvirkjunar,
hins vegar að sæta orkuskömmtun
— er það niðurstaða Rafmagns-
veitunnar, að velja beri fyrri
kostinn. Jafnframt verður það að
teljast sanngjörn krafa, að stjórn-
völd heimili hækkun gjaldskrár til
að mæta þessari hækkun á heild-
söluverði.
Athugun á síðari kostinum leið-
ir í ljós, að skömmtun mundi valda
Rafmagnsveitunni tekjutapi, sem
næmi rösklega 1,0 M (ný) kr. á
mánuði, og eru því fjárhagsleg
áhrif hinna tveggja kosta svipuð
fyrir Rafmagnsveituna. Af
skömmtun á raforku mundi hins-
vegar leiða umtalsvert tjón í
atvinnurekstri og röskun á högum
almennra notenda.
Greinargerð
borgarlögmanns
Á fundi borgarráðs 30. f.m.
rakti ég heimildir stjórnar Lands-
virkjunar til að setja takmarkanir
á orkusölu til viðskiptavina sinna.
Var þess þá óskað, að ég gæfi
borgarráði skriflega skýrslu um
þetta efni.
í sameignarsamningi milli rík-
isstjómar íslands og Reykjavíkur-
borgar um Landsvirkjun frá 1. júlí
1965 er eftirfarandi ákvæði í 6. gr.:
Ef takmarka þarf afhendingu
raforku eða hindra vöxt raforku-
notkunar á orkuveitusvæði Lands-
virkjunar í því skyni að draga úr
álagi á orkuver hennar um stund-
arsakir, ákveður stjórn fyrirtæk-
isins, á hvern hátt takmarkanirn-
ar skulu framkvæmdar á hverjum
tíma, en gæta skal þess, að þær
verði sem minnstar og komi hlut-
fallslega jafnt niður á kaupendur
raforku til almenningsnotkunar,
og valdi almennum rafmagnsnot-
endum sem minnstum baga, enda
er gert ráð fyrir sérstökum rétti
til takmörkunar í öðrum orkusölu-
samningum, .shr 2. mgr. 11. gr.
laga nr. 59 1965.
Tilvitnað ákvæði í 2. mgr. 11. gr.
laga um Land irkjun frá 20. maí
1965 hljóðar
Landsvirkj gerir orkusölu-
samninga við rafmagnsveitur
ríkisins, héraðsrafmagnsveitur og
iðjuver, innan þeirra marka sem
segir í 2. gr. Til orkusölusamninga
til langs tíma við iðjufyrirtæki,
sem nota meira en 100 millj. kWst
á ári, þarf Landsvirkjun leyfi
ráðherra þess, er fer með raforku-
mál. Slíkir samningar mega ekki
að dómi ráðherra valda hærra
raforkuverði til almenningsraf-
veitna en ella hefði orðið.
í 2. gr. laganna eru ákvæði um
tilgang Landsvirkjunar, m.a. þann
að selja raforku í heildsölu til
dreifiveitna og iðjufyrirtækja.
í 12. gr. reglugerðar fyrir
Landsvirkjun nr. 115 frá 14. júní
1966 segir m.a., að stjórn Lands-
virkjunar setji aimenna raf-
magnssamningsskilmála fyrir
fyrirtækið og geri í samræmi við
þá, gjaldskrá og reglugerðina,
rafmagnssamninga við viðskipta-
vini sína. Þar skuli setja ákvæði
um heimild Landsvirkjunar til
almennra takmarkana á afhend-
ingu rafmagns, um rekstrartrufl-
anir og rekstrarstöðvanir og um
skaðabótaskyldu og takmarkanir
hennar.
Gildandi almennir skilmálar um
sölu háspennts rafmagns voru
settir af stjórn Landsvirkjunar 9.
janúar 1969. Þar segir m.a. í
upphafi 1. mgr. 6. gr. um afhend-
ingarrof og takmarkanir:
Verði Landsvirkjun ókleift af
atvikum, sem hún fær ekki ráðið
við (force majeure), sbr. 1. málsgr.
4. gr., að afhenda kaupanda um-
samið rafmagn, er Landsvirkjun
laus undan samningsskyldu sinni
til afhendingar rafmagns að svo
miklu leyti, sem slík atvik valda.
í 5. mgr. 6. gr. er svohljóðandi
ákvæði:
Hrökkvi afl eða orka, sem
Landsvirkjun hefur til umráða
ekki til þess að fullnægja almenn-
um rafmagnsþörfum á orkuveitu-
svæði hennar og samningsbund-
inni afhendingu rafmagns eða
leggja þarf hömlur á vöxt raf-
magnsnotkunar, getur stjórn
Landsvirkjunar gert ráðstafanir
til almennrar takmörkunar á af-
hendingu rafmagns til kaupenda
Landsvirkjunar. Stjórninni er
heimilt að takmarka afhendingu
rafmagns eða stöðva hana með
öllu til hluta veitusvæðisins á
mestu álagstímum eða gera aðrar
hliðstæðar ráðstafanir, en hún
skal ávallt gæta þess, að slíkar
takmarkanir komi sem jafnast
niður á öllum kaupendum og
notendum og valdi þeim sem
minnstum baga.
1 7. gr. skilmálanna er Lands-
virkjun undanþegin skaðabóta-
skyidu vegna takmarkana á af-
hendingu rafmagns m.a. af þeim
ástæðum, sem hér að framan eru
greindar, svo og af öðrum atvik-
um, nema sannað sé, að takmörk-
un eða truflun hafi orðið vegna
stórkostlegrar vanrækslu af hendi
fyrirtækisins.
Rafmagnssamningur milli
Landsvirkjunar og Islenzka járn-
blendifélagsins hf. frá 28. maí 1975
með breytingum frá 31. desember
1976 hefur m.a. eftirfarandi
ákvæði í 2. gr. 7 mgr.:
Ef Landsvirkjun neyðist til að
draga úr afhendingu rafmagns til
kaupenda sinna að forgangsraf-
magni (að meðtöldum kaupanda)
vegna truflana í veitukerfi Lands-
virkjunar af hvaða orsökum sem
er, þar með talin óviðráðanleg öfl
(force majeure), er Landsvirkjun
heimilt, eftir að hún hefur neytt
allra ráða, sem henni eru tiltæk,
að skerða afhendingu rafmagns til
kaupanda niður fyrir hin til-
greindu mörk forgangsafls og ár-
legrar forgangsorku, en þó þannig,
að skerðingin niður fyrir þessi
mörk verði ekki meiri en hlut-
fallsleg- skerðing til annarra við-
skiptavina en kaupanda, að frá-
töldu rafmagni, sem á þarf að
halda til að sinna neyðarþörfum.
í 20. gr. þessa samnings eru
óviðráðanleg öfl (force majeure)
skilgreind svo, að þau taki m.a. til
ísa og þurrka, eða hvers kyns
annarra ámóta atvika, sem ekki er
unnt að koma í veg fyrir eða hafa
stjórn á með eðlilegum ráðum af
hálfu aðilanna. Misbrestur á að
efna samningsskuldbindingu af
völdum óviðráðanlegra afla telst
ekki vanefnd.
Ákvæði um heimild til takmörk-
unar á afhendingu rafmagns
vegna truflana eða af vöidum
óviðráðanlegra afla eru einnig í 8.
gr. rafmagnssamnings milli
Landsvirkjunar og íslenzka álfé-
lagsins hf. frá 1966 og eru þau
hliðstæð m.a. að því leyti, að
nauðsynleg takmörkun skal ekki
nema meiru en hlutfallslegri tak-
mörkun til annarra viðskipta-
manna.
Við gerð þessara tveggja orku-
sölusamninga var gætt ákvæðis 2.
mgr. 11. gr. laganna um leyfi
ráðherra. Iðjufyrirtækin eru bæði
staðsett á orkuveitusvæði Lands-
virkjunar eins og það er skilgreint
í 4. gr. reglugerðarinnar frá 1966,
sbr. hins vegar 3. mgr. 8. gr.
sameignarsamningsins um að
önnur orkuveitusvæði en þau, sem
tend voru Sogsvirkjuninni við
samningsgerðina, skulu því aðeins
tengd Landsvirkjun, að báðir eign-
araðilar séu því samþykkir.
Hér hefur verið gerð grein fyrir
ákvæðum laga, reglugerðar, samn-
inga og almennra skilmála, sem
kveða á um heimild stjórnar
Landsvirkjunar til að setja al-
mennar takmarkanir á afhend-
ingu rafmagns til viðskiptamanna
fyrirtækisins. Við aðstæður, sem
skapast af óviðráðanlegum öflum,
virðist réttur stjórnarinnar til að
ákveða takmarkanir vera ótvíræð-
ur, en skylt er henni að gæta þess,
að takmarkanir komi hlutfallslega
jafnt niður á viðskiptaaðilum
fyrirtækisins. Þá verður ekki ann-
að séð en stjórn fyrirtækisins hafi
farið eftir settum lagareglum við
gerð rafmagnssamninga við stór-
iðjufyrirtæki og setningu al-
mennra söluskilmála.
Frá
\