Morgunblaðið - 09.04.1981, Blaðsíða 20

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. APRÍL 1981
20____________
Jón Stefánsson:
Messías eftir Hándel
„Ok vitanleKa er leyndardómur jfuðhræósl-
unnar mikill: Hann sem opinberaóist i holdi,
var réttlættur i anda; birtist entclum,
boóaóur meó þjóóum. var trúaó i heimi, var
hafinn upp i dýró. En i honum eru allir
fjársjóóir spekinnar ok þekkinKarinnar
íólKnir.“
(Timoteusar bréf 3,16 ok Kólossubréfiö 2,3.)
Þessi orð úr Ritningunni valdi
Charles Jennens sem formála að
Textabókinni fyrir frumflutning
óratoríunnar Messías 13. apríl
1741.
Eitt glæsilegasta og vinsælasta
kórverk allra tíma er Óratorían
Messías eftir Hándel. Hann samdi
þetta verk er hann var 56 ára
gamall og það braust út hjá
honum með þvílíku offorsi að
helst má líkja við náttúruhamfar-
ir. Á rúmum þrem vikum, eða frá
22. ágúst til 14. september 1741,
samdi Hándel þetta stórbrotna
verk, sem tekur^fir þrjá klukku-
tíma að flytja. Utilokað er annað
en að hann hafi unnið nær hvíld-
arlaust og haft var eftir þjóni
Hándels, að hann hafi varla snert
á mat þeim er borinn var fyrir
hann. Það er líka ástæðulaust að
efast um sannleiksgildi sögunnar
sem höfð er eftir hinum sama
þjóni. Þjónninn hafði komið að
Hándel társtokknum eftir að hann
hafði lokið við Hallelújakórinn og
Hándel sagði við hann til að skýra
ástand sitt: „Ég held ég hafi séð
fyrir mér alla himna og Drottin
sjálfan.“
Verkið fjallar um Jesú Krist,
saman sett úr frásögnum Ritning-
arinnar, bæði spádómum Gamla
testamentisins og frásögnum Nýja
testamentisins. Textann valdi
samstarfsmaður Hándels í mörg-
um verkum, skáldið Charles Jenn-
ens. Verkinu er skipt í þrjá hluta:
1. Spádómar um komu Messías-
ar og fæðingu Jesú; 2. ævi og
þjáningar og 3. upprisa og hug-
leiðingar um von hins kristna
manns um eilíft líf.
Veturinn eftir að Hándel lauk
við verkið dvaldi hann í Dublin
þar sem honum hafði verið boðið
að halda fjölmarga tónleika og
einnig að frumflytja hið nýja verk.
í mars var öllum sem keypt höfðu
miða boðið að hlýða á æfingu.
Eftir það breiddist fréttin um
kynngi þessa verks út sem eldur í
sinu og fyrir tónleikana var sýnt
að ekki kæmust allir að sem vildu.
Birtist þá í einu blaðanna í Dublin
auglýsing, þar sem konur voru
beðnar um að koma í fyrirferðar-
litlum fötum og karlmenn án
sverða. Á tónleikunum 13. apríl
varð að vísa hundruðum manna
frá og þeir 700 sem inn tróðust
voru sem bergnumdir af þessu
geislandi verki. Tónleikarnir voru
endurteknir 3. júní áður en Hánd-
el sneri aftur til London.
Sigurgangan var hægari í Lon-
don og verkið fyrst flutt í mars
1743. Síðan 1750 hefur það verið
flutt reglulega og Hándel stjórn-
aði sjálfur u.þ.b. þrjátíu uppfærsl-
um. Síðasta verk hans var að
stjórna Messías 6. apríl 1759 í
Covent Garden og er hann kom
heim til sín eftir stórkostlegar
viðtökur, lagðist hann fársjúkur í
rúmið og dó átta dögum síðar eða
14. apríl.
Hándel var jarðaður í West-
minster Abbey með viðhöfn að
viðstöddum 3000 manns. Á gröf
hans er minnismerki, Hándel lútir
yfir borð með penna í hendi. Á
borðinu er handritið af Messías og
opin opna með upphafi aríunnar
„I know that my Redemer liveth",
Ég veit að lausnari minn lifir.
Við flutning slíkra verka eru
mörg vandamál, sem stjórnandi
þarf að glíma við. Hándel var
sjálfur sífellt að breyta sinni eigin
tónsmíð. Stafaði það fyrst og
fremst af því hvaða einsöngvara
Hándel
hann hafði hverju sinni. Stundum
var hann t.d. með countertenór
sem söng sumar altaríurnar, eða
þá hann lét drengi syngja sópran-
aríur. Stundum þótti honum fara
betur að láta sópran syngja það
sem hann hafði látið tenór syngja
áður eða öfugt, eða þá að hann
samdi upp á nýtt aríu fyrir bassa
sem kannski sópran hafði sungið
fram að því, o.s.frv. Þess vegna
eru til frá Hándel sjálfum margar
útgáfur af sumum köflum verks-
ins, sem allar eiga nokkurn rétt.
Annað vandamál er lengd
verksins. Það er mjög fátítt að
verkið sé flutt óstytt, enda tæp-
lega greiði við áheyrendur að
leggja það á þá að sitja í 3—4
klukkutíma. Við styttingu verks-
ins þarf að taka tillit til þess að
söguþráðurinn raskist ekki og
jafnframt að taka tillit til sam-
hengis tónlistarinnar.
í handriti því sem Hándel
stjórnaði sjálfur úr og geymt er á
safni í London, er að finna dýr-
mætar upplýsingar. T.d. hefur
hann merkt mjög nákvæmlega inn
að hann skipti hljómsveitinni í
stóra og litla hljómsveit. Þetta
skapar mjög skemmtilegar and-
stæður í undirleiknum og gefur
áheyrendum tærari mynd af
tónsmíðinni.
Eitt af því sem taka verður tillit
til er að öll strengjahljóðfæri frá
tímum Hándels voru gjörólík því
sem gerist í dag. Þau voru með
strengjum gerðum úr kattagörn-
um í stað stálstrengja í nútíma-
hljóðfærum. Þess vegna var tónn-
inn mikið minni og verður stjórn-
andi nútímans sem vill gefa sanna
mynd af verkinu að taka tillit til
þess og sníða stærð hljómsveitar-
innar eftir því.
Fyrir nokkrum árum komu
fram á sjónarsviðið menn sem
boðuðu „siðabót" í flutningi bar-
okk-tónlistar. Þeir byggðu á rann-
sóknum tónvísindamanna um það
hvernig tíðkaðist að flytja tónlist
á þeim tímum sem tónskáldin
sömdu verk sín. Nokkrir þessara
manna hafa „slegið í gegn“ og má
þar nefna meðal annarra Austur-
ríkismanninn Nicolaus Harnon-
court, Gustav Leonardt frá Hol-
landi og Frakkann Jean-Claude
Malgoire frá Frakklandi. Þessir
menn hafa sópað til sín megninu
af þeim verðlaunum sem hægt er
að vinna til fyrir plötuupptökur á
barokktónlist og jafnframt gjör-
breytt hugsunarhætti manna á
flutningi þessarar tónlistar.
Það sem er sameiginlegt með
þeim öllum er það, að þeir leggja
áherslu á gagnsæjan flutning,
þannig að innri bygging verksins
fái að njóta sín. Þeir skera jafn-
framt upp herör gegn þeim flutn-
ingsmáta sem víða hefur tíðkast,
að nota sömu aðferðir við flutning
þessarar tónlistar og notaðar eru
t.d. við Beethoven, Brahms, Verdi
og fleiri rómantísk tónskáld, sem
semja fyrir sinfóníuhljómsveit í
fullri stærð, sem krefst risastórs
kórs. Slík uppfærsla á barokktón-
list getur orðið að ófreskju, sem
gleypir verkið í sig þannig að
uppbygging þess drukknar í yfir-
þyrmandi hávaða. Það er sameig-
inlegt með öllum þessum
mönnum, að nota litlar hljóm-
sveitir, með gömlum uppruna-
legum hljóðfærum og jafnframt
litla kóra.
Óhætt mun að fullyrða, að
flutningur þessa verks telst til
meiriháttar viðburða í tónlistar-
lífi. Sérhver þátttakandi og áheyr-
andi hlýtur að hrífast af hinni
yfirnáttúrulegu snilli Hándels
sem fram kemur í glæsileik og
fegurð verksins. Raunar er ég
persónulega sannfærður um að sá
sem lærir að þekkja Messías, og
önnur sambærileg verk, verður
ekki samur og áður. Þau verða að
dýrmætum fjársjóði, sem hægt er
að taka af til æviloka, og raunar
bæta í líka, því af nógu er að taka.
Niðurlag Messías vil ég svo að
lokum gera að mínu:
„Hunum. som i há-sætinu situr uk lambinu sé
lulKÍörðin uk hriðurinn uk dýrðin uk kralt-
urinn um aldir alda.
Amen."
(Opinb. Júh. 5.13)
Verður íslenzk
stálverksmiðja
samkeppnisfær?
Rætt við Friðrik Daníelsson í Verkefnisstjórn iðnaðarráðu-
neytisins og nokkra steypustyrktarstálsinnflytjendur
SVO SEM kunnugt er af
fréttum, hefur Stálfélagið
hf. ákveðið að hefja hluta-
fjárútboð til að reisa stál-
verksmiðju hér á landi, er
mun nýta innlent brota-
járn til framleiðslu á
steypustyrktarstáli. Verk-
efnisstjórn á vegum iðn-
aðarráðuneytisins hefur
kannað rekstrargrundvöll
verksmiðjunnar og er
niðurstaðan í grófum
dráttum sú, að slík verk-
smiðja hér gæti borið sig,
en þó varla selt steypu-
styrktarjárn á jáfn lágu
verði og erlendir aðiljar
hafa selt það hingað til
lands að undanförnu.
Morgunblaðið hafði samband
við Friðrik Daníelsson, sem er í
Verkefnisstjórn iðnaðarráðu-
neytisins, og var hann spurður,
hvort það væri rétt, að verð á
steypustyrktarstáli hérlendis
myndi hækka með tilkomu verk-
smiðjunnar eða hvort hún yrði
samkeppnisfær við erlenda að-
ilja.
Skilyrði að stjórn-
völd verndi starf-
semina gegn undirboðum
„Ef miðað er við verð á
innfluttu steypustyrktarstáli
eins og það var síðari hluta
ársins 1980, er verksmiðjan ekki
samkeppnisfær — ef t.d. er
miðað við innflutningsverð eins
og það var í september 1980, þá
er munurinn allt að því 20
prósent á sumum tegundum,"
sagði Friðrik. „En í þessu sam-
bandi verður að hafa í huga, að
sveiflurnar á stálmarkaðinum
eru miklar — það er ekki hægt
að reikna með að þetta lága verð
haldist, þetta var alger botn í
stálverði í fyrrahaust.
Dæmið lítur töluvert öðruvísi
út, ef við miðum við meðalverð á
steypustyrktarstáli hingað til Is-
lands síðustu tvö árin — það er
um 5 prósent lægra en áætlað
framleiðsluverð verksmiðjunn-
ar. Verð á steypustyrktarstáli
hefur allt þetta tímabil verið
lágt vegna offramboðs á mark-
aðinum, en spár um verðþróun-
ina á stálmarkaðinum, sem ég
tel áreiðanlegar, segja, að jafn-
vægi verði komið fyrir miðjan
þennan áratug, þannig að ef
verksmiðjan yrði komin í gagnið,
þá myndi hún ná í næsta topp.
Spárnar benda til að stálverð
verði komið í hámark 1985, en
hvenær það myndi svo byrja að
lækka aftur er ómögulegt að
segja til um.
Hvað varðar innflutning á
stáli hingað til landsins að
undanförnu, er ekki annað hægt
að segja en við höfum notið mjög
góðra kjara. Fyrirtæki á Norður-
löndum hafa selt hingað steypu-
styrktarstál á verulega lægra
verði en til heildsala heimafyrir
og töluvert undir heimsmarkaðs-
verði — t.d. var verð framleið-
enda í Svíþjóð til heildsala þar í
lok árs 1980 svipað og gert er ráð
fyrir að verðið verði frá verk-
smiðjunni til heildsala hérlendis
fyrstu 15 árin sem hún starfar.
Þessi stáliðjuver hafa verið með
lélegan markað um árabil og eru
að losa sig við umframfram-
leiðslu. Við höfum þannig notið
mjög góðra kjara hvað varðar
þennan innflutning, en ég tel það
alveg fyrirsjáanlegt, að þetta
ástand mun ekki vara lengi enn.
Forsendur fyrir að reisa þessa
verksmiðju hér eru náttúrlega
þær, að stjórnvöld verði reiðubú-
in að vernda starfsemina tíma-
bundið fyrir svona undirboðum
erlendis frá, með því að tryggja
verksmiðjunni sambærilegt verð
og er á heimsmörkuðum er-
lendra framleiðenda með undir-
boðstollum eða öðrum ráðstöf-
unum.
En menn verða, held ég, að
hafa í huga, að þessi öldúdalur í
járnverði kemur ekki til með að
haldast lengi enn og þegar verk-
smiðjan byrjar að framleiða
1983, verður að öllum líkindum
dýrara að flytja inn steypu-
styrktarstál en að kaupa það af
verksmiðjunni."
«
Morgunblaðið hafði samband
við nokkra innflytjendur, sem
flytja inn steypustyrktarstál, og
voru þeir spurðir hvaða viðhorf
þeir hefðu til þess að hér á landi
yrði reist stálverksmiðja er
framleiddi steypustyrktarstál úr
innlendu brotajárni.
Æskileg ef hún
er samkeppnisíær
„Vitaskuld er það æskilegt, ef
íslensk iðnfyrirtæki geta séð
okkur fyrir þeim vörum sem við
þurfum," sagði Markús Stefáns-
son, forstöðumaður bygginga-
vöruverslunar Sambandsins.
„En ég hef ekkert kynnt mér
rekstrargrundvöll þessarar
verksmiðju og get þar af leiðandi
lítið um hana sagt — en svo
framarlega sem þessi verk-
smiðja gæti selt sína framleiðslu
á verði sem væri samkeppnis-
fært við heimsmarkaðsverð á
hverjum tíma, þá er ekki nema
gott eitt um hana að segja.
Við fluttum til dæmis hér áður
fyrr inn mikið magn af þakjárni,
en eftir að Vírnet hf. í Borgar-
nesi fór að framleiða þakjárn
höfum við snúið okkar viðskipt-
um þangað og hafa þau gengið
mjög vel.“ '
„Erfitt að standast sam-
keppnina erlendis frá
„Ég er síður en svo á móti því
að svona verksmiðja verði sett á
stofn hér, en ég held, að það
verði ákafíega erfitt hjá þeim að
framleiða steypustyrktarstál á
samkeppnisfæru verði," sagði
Arnold Bjarnason, fram-
kvæmdastjóri hjá Timbur og
Stál h/f. „Elkem spigerverket,
sem flytur inn í gegnum um-
boðsaðilja sinn hér, Samband ísl.
samvinnufélaga, hafa undirboðið
flesta aðra og eru með um 95
prósent af allri steypustyrktar-
stálsölu hér á landi.
Elkem dumpar til íslands —
ég kalla það dumping, þegar þeir
selja hingað langt undir mark-
aðsverði heima fyrir og töluvert
undir heimsmarkaðsverði. Það
hefur komið í ljós í stærri
útboðum, að þeir eru alltaf
lægstir. Ég held, að þessi undir-
boð frá Elkem verði Islendingum
ákaflega erfið — að það verði
ekki hægt að framleiða á sam-
keppnishæfu verði hérlendis.
Hlutdeild Timburs og stáls í
steypustyrktarstálmarkaðinum
hér er aðeins 5—6 prósent, en við
framleiðum og seljum eingöngu
steypustyrktarmottur. Að sjálf-
sögðu keppum við innflytjendur
allir að því a ná sem hagkvæm-
ustu verði erlendis frá og Sam-
bandinu hefur tekist afar vel að
því leyti. Ég hef ekki kynnt mér
grundvöll þessarar verksmiðju,
en óttast hins vegar, að hún geti