Morgunblaðið - 30.06.1981, Page 17

Morgunblaðið - 30.06.1981, Page 17
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ 1981 17 um andlátsstund sína, en þá, að eftirfarandi orð séra Hallgríms mættu verða sér jafn skýr og ótvíræð og þau hefðu honum vísust verið. — Athvarf mitt jafnan er til sanns undir purpurakápu hans. þar hyl ók misKJdrA mina. — III „Hann kemur mér æ i huK. er eK heyri K»ös manns Ketid; hann reyndi eK svo aA ollum hlutum.“ Jón biskup (>Kmundsson á Hólum. Osjaldan verður mér hugsað til þeirrar óverðskulduðu gæfu, að hafa fengið í æsku að ganga milli andlegra góðbúa. Óverðskuldaða nefni ég hana hiklaust, vegna þess, að betur hefði hún nýst mér með meiri viljafestu, dug og vak- andi dómgreind. Vorið 1956 kvaddi ég Þórarin Björnsson skóla- meistara á Akureyri. Það hafði sannarlega ekki verið í kot vísað að nema við Menntaskólann þar, er var undir stjórn þess tilfinn- ingaríka mannvinar og lista- manns. Um haustið heilsaði ég prófessor Sigurbirni Einarssyni í guðfræðideild Háskóla íslands. Þegar að er gáð, þá var margt líkt með þessum tveim mönnum. Báðir höfðu þeir náð snilldartökum á íslenskri tungu. Þórarinn hafði m.a. sýnt með þýðingu sinni á Jean-Christophe eftir Romain Rolland, að hann var rithöfundur af Guðs náð. Sigurbjörn Einars- son hafði fært Játningar Ágústín- usar kirkjuföður í svo glæstan búning íslensks máls, að ekki verður betur gert. En mannleg samskipti áttu hug þessara læri- meistara beggja og sá áhugi rændi þá tíma til listiðkana. Þeir voru reiðubúnir að fórna kröftum sín- um til uppeldis íslenskri þjóð, að hún þyrfti ekki að glata menning- arlegri reisn og andlegu sjálfstæði vegna hirðuleysis eða grunn- hyggnislegrar dýrkunar fánýtra skurðgoða efnishyggjunnar. Hefðu þeir verið eigingjarnari en raun ber vitni um, og metnaðurinn beint þeim á brautir skáldskapar, þá er ég sannfærður um, að við Islendingar værum tveim miklum þjóðskáldum ríkari. En þessum mönnum hefur hvorugum verið lagið að hlífa sér og sá er mestur veikleiki í fari þeirra, að þeir kunna ekki að nota sér krafta annarra til hlítar. Sá var helstur munur á þeim, að annar var heiðarlegur efasemdamaður, en hinn er heiðarlegur trúmaður, sé lagður á mælikvarði játninga- bundinnar kirkju Krists ins kross- festa og upprisna. Ekki er óbrúanleg gjá þar á milli eða eins og herra Sigurbjörn hefur orðað það: „Leysingjar Jesú Krists eru svo sem ekki fullkomnir. Það er þeim mikil auðmýking, hvað þeir standa hinum oft að baki að mannkostum. En jafn mikið þakk- arefni þar fyrir, hvar sem þeir verða góðs varir. Guði sé lof — hann hefur fleiri verkfæri í þess- um heimi en þá, sem játa hann.“ Þessi orð segja mikið um víðsýnar lífsskoðanir herra Sigurbjörns Einarssonar. Það frjálslyndi, sem í þeim birtist, er hins vegar ekki fólgið í því að fara frjálslega með staðreyndir. Vegna þeirra og frjórrar list- gáfu sinnar átti hann hægt með að ná til lærisveina sinna og tendra áhuga þeirra fyrir fræðunum, en þó um fram allt fyrir þeirri þjónustu við Guð og menn, sem þeim var flestum ætlað að inna af hendi. Hann ól ekki á vonum þeirra um vel metna virðingar- stöðu, heldur sýndi fram á gildi þeirra átaka og margþættu vanda- mála, sem henni myndu fylgja. Hún yrði prófsteinn á manndóm og trú. Sem vígslufaðir gaf hann mér þau heilræði, sem ég verð honum ævinlega þakklátur fyrir. Kolli Gústafsson i Laufási. Svo sagði í viðtali í tímariti einu fyrir nokkrum árum: „Á barði fyrir austan túnið í Kotey reisti ég Skálholt úr hnausum og spýtum, veglegan garð með dómkirkju og skóla og mikilli áhöfn — völur, kjálkar og leggir þöktu tún og haga. Og Brynjólfur og Jón Vídal- ín stýrðu staðnum, eða ég í umboði ‘þeirrá.“* - - ***• *■'■-* Biskupsferill Köllun Maöur á myrkrinu mettur glaöur í guði hver blettur; lifir í Ijósinu léttur - yfir sólskiniö settur. Samfélag Gleöur þín guösbörn glóðin; kveöur þú kærleiks óðinn þrungin af þakklæti þjóðin - sungin í sólskins Ijóöin. Prédikun Orðiö á axir skarpar og andans heggur viö. Gungurnar verða garpar og gjörast krossins lið. Ljósiö á nagla langa, og lífskross okkur vís. Sálirnar særðar hanga, og sólin í þeim rís. Birtan á beitta hnífa, á brjóstsins hlífar sker. Hjörtun til himins svífa meö hjartslátt guðs í sér. Náöin á hvassar nálar, úr nekt hún saumar flík. Klæði úr kærleik sálar, svo Kristi verði lík. Okið Bjartan biskupsstaf beröu kvartan og sálarneyð séröu; falslaus hans fjársjóö veröu - allslaus úr öndvegi ferðu. Kvaðning Kristur þig kirkjunni seldi fyrstur í frelsunar eldi; kallar þig kærleikans veldi - hallar að heimfarar kveldi. Ingimar Erlendur Sigurðsson Sá er þarna horfði til baka og leit sjálfan sig að bernskuleik, hann er sjötugur i dag, herra Sigurbjörn Einarsson biskup. Það virðist hafa verið sýnt harla snemma hvert hugur hneigðist til viðfangs og bygginga, þó að efni- viðurinn í upphafi væri einasta hnausar og spýtur. Ekki þarf að draga í efa að hvergi var bældur sá vísir, að því er verða vildi og árla kom í ljós hjá ungum sveini, um það liggur fyrir eigin vitnis- burður: „Eg er alinn upp við gamalgróna alþýðuguðrækni" ... „Mestu varðar hvernig fyrsti tónninn er stilltur". Víst varðar það öllu að barnið var fóstrað í trúarlegri næring og gefið þeim Guði sem „ríkti ofar þekjunni" og öllu því hæsta, sem augað nam og kennt að treysta miskunn hans og forsjón í hvívetna. Árin líða, Sigurbjörn er horfinn úr kyrrum leik í umboði biskupa, haldinn af stað í fjölmennið þar sem margar furður eru i augsýn, jafnvel svo að bernskudraumar kunna að hyljast móðu. Við tekur ólgusjór umbrotaára, er hvassir sveipir höfðu nær fellt og brákað styrka stafi heimanifrá. En „reiðalítið hugarfley" réttir þó við að sönnu, því fyrsti tónninn hafði verið stilltur vel. Trúin öðlast nýja dýpt, eins og eftir eldskírn býr hún sér stað í barmi ungs manns, heil og tær og víkur ei framar frá. Sigurbjörn Einarsson nemur fræði sin um árabil, leitar grunn- efna í lífsstarfið, er taka munu við af vanbúnaðinum, sem byggt var úr í bernsku. Hann skortir ekki neitt í eðli og gerð til að ávinna sér mæta vel víðtæka þekkingu og kafa djúpt í hugsun og fræði samtíðar sem liðinna daga. Til viðbótar háskólanámi heima, stundar hann nám við dýrmæta leiðsögn erlendis og sýnir svo árangur að dyr standa opnar til fræðiiðkana og farnaðar á er- lendri grundu. Það voru ekki ytri efnin, sem léttu leiðina í námi, heldur djúpur áhugi, köllun og handleiðsla. Því var það ekki áhorfsmál að koma heim, leið Sigurbjarna.r var ekki tvíræð og hiki merkt, því hann „ætlaði að vera prestur á Islandi". Draumur- inn sem hann átti við byggingar- listina í túnjaðrinum í Kotey var ekki gleymdur og sú rödd ekki þögnuð, sem eitt sinn gætti þess að ungur maður yrði ekki trúar- lega úti, þegar „röstin sogaði og seiddi" á umbrotaárum. Sigur- björn Einarsson kemur heim á ný og tekur við starfi í íslenskri sveit, hann vígist til Breiðabólsstaðar á Skógarströnd árið 1938. Það kem- ur í ljós áður en varir að séra Sigurbjörn ætlar sér nokkurn hlut í sínum samtíma. Víst á hann góðan starfsdag og vinsældir í prestsstarfi vestra, en rödd hans berst víðar, nýr tónn er sleginn, hér er kominn maður sem talar af myndugleika og djarfri kunnáttu- semi og ritar á þann veg til varnar og sóknar að fæstum þýðir að etja kapp við, né komast til jafns. Svo skipast eftir tiltölulega skamma dvöl vestra, að séra Sigurbjörn er kosinn prestur í nýstofnuðu prestakalli í Reykjavík árið 1940, Hallgrímsprestakalli. Ný og ærin vérkefni taka við og séra Sigur- björn leitar ekki hlés undan þeim viðfangsefnum sem við blasa. Ef verulega þarf átaka við, ef að tala skal máli hugðarefna svo muni um, þá reynist ekki á styrkari og snjallari liðsmanni völ en séra Sigurbirni. Þeir vita það gjörlega sem verið hafa til að mynda í fyrirsvari, við að reisa þann helgi- dóm, sem á Skólavörðuholti stend- ur. Það mál hefur staðið séra Sigurbirni hjarta nær og notið alla tíð hans skelegga atfylgis. Árið 1947 hefur tímaritið Víð- förli göngu sína og ber viðurnefni þess manns, sem eitt. sinn tókst á hendur að „predika Guðs erindi" fyrir þessari þjóð. Séra Sigurbjörn Einarsson innir af höndum það þrekvirki að halda þessu tímariti úti, að vísu með tilstyrk góðra manna. Verður að telja þar ein- stæða elju og brennandi lund að baki, sem ýtir slíku verkefni úr vör og heldur svo fram um árabil. Úr hendi séra Sigurbjarnar hafði Víðförli það erindi „að kynna lútersk sjónarmið, viðhorf í sam- tíma guðfræði og taka til umræðu trúarleg og kirkjuleg dagskrár- mál.“ Fór sem ætlað var, að tímarit þetta hafði ríkuleg áhrif og er enda svo enn þann dag í dag, að ég hygg, að flestir prestar hafi einhverntíma farið í smiðju til Víðförla og sótt sér næring. Ætla ég að vel hafi dugað og lengi farið íftir sem ritstjórinn skrifaði í upphafi að fyrir sér vakti: „Að geta hjálpað einhverjum til þess að hugsa sér til gagnsmuna um hin brýnustu málefni". Næsta mynd úr lífi og starfi séra Sigurbjarnar Einarssonar er vísast fjöldanum fjær að kynnum. Hann er kallaður úr þjónustunni í Hallgrímskirkju til kennslustarfa við Háskóla íslands árið 1943. Þar gefst honum tækifæri til mótunar og áhrifa á nýjan hátt. Mun það mál þeirra sem nutu leiðsagnar séra Sigurbjarnar í guðfræðideildinni að hann hafi haft vinsældir og látið vel að miðla af djúpsæi og næmleika og vekja áhuga nemenda, enda manninum létt um að tjá sig og snerta innstu taugar viðmælenda. Enn á ný skiptir grein til hlutverks í lífi séra Sigurbjarnar, hann er kjörinn biskup Islands árið 1959. Slík var tiltrú á þessum manni og leiftrandi tungutaki hans, að hann sem ungur byggði kristninni tignarsæti úr hnausum og spýtum og stýrði draumum sínum í umboði Brynjólfs og Jóns Vídalín, var nú sjálfur stiginn inn í þá raunverulegu röð manna, er þegið höfðu hirðisstaf hver úr annars hendi og þó allir úr sömu helgu hönd. Hann var nú tekinn við umboði að stjórna þeirri kirkju sem er „ætíð kirkjan í tvísýnu aldafarsins, kirkjan með sína stóru margþættu fortíð, veðrasömu nútíð og huldu fram- tíð“. Hvernig hefur svo kirkju ís- lands farnast undir stjórn herra Sigurbjarnar Einarssonar? Það væri í senn ofdirfska og smekk- leysa, að ætla sér í afmælisgrein að gera úttekt á slíku. Sagan ein mun skrá það af nokkru hlutleysi hversu um mál var fjallað og hvernig sú handleiðsla dugði, sem núverandi biskup hefur gefið á sinni veðrasömu tíð. Víst get ég litið við og horft á myndir dag- anna og sagt við sjálfan mig: Skálholt er risið úr rústum, þar er kirkja vegleg, þar er skóli, mennta- og menningarsetur. Æskulýðsstarf kirkjunnar hefur styrkst á liðnum áratugum, fyrsti æskulýðsfulltrúi þjóðkirkjunnar kom til starfa í tíð núverandi biskups. Hjálparstofnun Kirkj- unnar er virt og viðurkennd í þjóðfélaginu. Kristnisjóður er orð- inn veruleiki, öflugur sjóður til margra góðra hluta. Ný sálmabók hefur séð dagsins ljós. Ný Biblíu- þýðing er í augsýn, ný helgisiða- bók er í burðarliðnum. Þannig mætti að ýmsu víkja, sem festa má fingur á og segir frá merkum áföngum í tíð herra Sigurbjarnar Einarssonar. Vitaskuld mun enginn, sem ann kristinni kirkju vera svo heillum horfinn að telja allt á réttan veg hafa gerst, né álíta að ekki bíði fjölmargt framundan óleyst. Og fáum mun detta í hug, að í umboðstíð herra Sigurbjarnar hafi allt leikið í hendi á hinn eina sanna veg. Líkast til veit hann manna best sjálfur það sem Mart- in Niemöller orðaði svo „Hjá oss er ekkert fullkomið, en þakka ber oss það, sem vér eigum". Byrði biskupsdóms mun harla þung á margan veg, sérhver tíð er „örðug tíð“, sem lætur engan þann sem ábyrgðina ber grípa alla þræði, svo sem hverjum líki, vilji hann vera trúr og sannur eigin gerð og köllun. I íslenskri kirkju hefur víkkað verksvið til muna á liðnum árum og margt það eflst sem áður var fyrir, en hitt er mér nær að halda að hvað sem sagan kann að skrá um einstök mál, sem náðu fram að ganga í stjórnunartíð núverandi biskups, að þá muni engu að síður lengst lifa þau áhrif sem hann hefur haft með töluðu máli og rituðu um langa tíð. Þá skal ekki einungis hugsað til þess, hversu hann hefur mótað margan p>est og ósjálfrátt stuðlað að efnisrök- um og boðun, heldur einnig vikið að því hversu biskup hefur borið hátíð inn á íslensk heimili hvenær sem hann hefur látið frá sér heyra og síðast en ekki síst, hvernig hann hefur haldið uppi vitsmuna- legri trúvörn svo eftir var tekið af leikum sem lærðum. Með ólíkindum er sú náðargáfa herra Sigurbjarnar Einarssonar að ná sterkum tökum á fólki með orðræðu sinni. Hann bregður gjarnan upp líkingum, myndræn- um andstæðum, teflir fram til úrslita valkostum, sem áheyrand- inn getur vart annað er tekið afstöðu til á líkan veg og höfund- urinn. Predikanir hans bera vitni um víðtæka þekkingu bæði á fornri arfleifð kirkjunnar sem og á samtíðarhugsun. Þær eru yfir- höfuð listileg smíð, að öllu jöfnu í senn auðugar að máli og einfaldar til skilnings, og skáldleg efnistök og smekkur, setja óbrigðult mót á. En hvað sem lagt er í málsmeð- ferð, hvort heldur tilefnið er ávarp eða kveðja, sem orðast í andartak- inu, eða þá predikun sem unnin er í smáatriðum, þá er tvennt sem aldrei bregst, töfrar búningsins og sá grunnur sem byggt er á: Jesús Kristur dáinn og upprisinn mönn- unum til hjálpræðis. Það er ekki einkennilegt, að sá sem hefur orðið djúpt snurtinn við að hlýða á mál biskups svo margsinnis, leiði hugann að orðum Jesaja spá- manns: „Herrann Drottinn hefur gefið mér lærisveins tungu svo að ég hefði vit á að styrkja .. “ Maðurinn sjálfur Sigurbjörn Einarsson er margslunginn per- sónuleiki, með ríka vitsmuni, djúphuguil og fjölmenntaður. Hann er fylginn sér, einbeittur og skapheitur, en vill þó stýra málum með mildi og sáttarvilja ef þess er kostur. Hann á hægt með að sýna bæði hlýjan kyrrleika og tyftun í máli sínu og viðbrögðum og má sá maður hafa mjög til að bera, sem ætlar sér að sækja sigur í orðræðu við hann. Felast þá ekki yfirburðir herra Sigurbjarnar einungis í vís- dómi eða vígfimi, heldur og í töfrum yfirbragðs og veru og þeim seið sem býr í flutningi máls og viðmóti. Þrátt fyrir sjötiu ár að baki og annasama tíð í miklum embættum er ekki að sjá og finna af atferli og hugblæ biskups að þar fari maður, er senn fari að lina tak á viðfangs- efnum. Lítur helst út fyrir að ennþá sé verulega eftir að drengn- um sem eitt sinn var að byggja í túnjaðrinum heima, svo er herra Sigurbjörn frár og kvikur og frjór í hugsun. „Glatt hjarta gjörir andlitið hýrlegt", segir í helgri bók. Vísast má biskup á margan hátt hafa til þess ástæður nokkrar að eiga glatt hjarta og hýrlegt bragð, þegar hann lítur yfir farinn veg. Veldur þá fyrst að hann hefur verið trúr köllun sinni og byggt eins og hann fékk eigindir til að gjöf, byggt upp í þjónustunni við þann Drottinn sem kvað hann ungan til fylgdar. Og þó að á kristnihaldi landsmanna séu margar brotalamir á veðrasamri tíð og óteljandi verkefni blasi við sem krefjast úrlausnar til eflingar kristinna áhrifa, þá er samt ekki óraunhæft mat að segja: Þjóð- kirkja íslands stendur nú traust- ari í samfélaginu að tiltölulegri stærð, en í nokkru grannlandi og í annan stað er það margra álit, að þá hverfi hann svo frá verki að kirkjan sé í sókn í landinu og vart hafi í annan tíma áður verið meira um hana talað og á hana heitið í fullri tiltrú til vegsagnar. Ég flyt biskupi árnaðaróskir og þakkir SJÁ NÆSTU SÍÐU

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.