Morgunblaðið - 30.06.1981, Page 19

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚNÍ1981
19
nokkrum söknuði frá sínum fáu
sóknarbörnum á Skógarströnd til
hins fjölmenna, kirkjuvana safn-
aðar í höfuðborginni. Og sam-
komusalurinn í Austurbæjarskóla
reyndist frá upphafi alltof lítill.
Hallgrímskirkja, sem nú nálgast
það að fá þak yfir langskipið, en á
enn langt eftir til að verða fúllgert
guðshús, mun þá varla hafa verið
komin á pappírinn. En ég hygg að
ekkert það guðshús, sem nú er
fullbyggt í höfuðborg vorri hefði
gert betur en að hýsa þann söfnuð,
sem vildi sækja guðsþjónustur sr.
Sigurbjörns. Það var vakning í
Reykjavík og raunar meðal þjóð-
arinnar fyrir útvarpssendingar,
öfgalaus, heilbrigð trúarvakning.
Um kennslustörf S.E. sem dós-
ents og prófessors í HI ræði ég
ekki hér. Það munu vafalaust
nemendur hans gera. En það mun
flestum ljóst, sem fylgst hafa með
guðfræði kirkjunnar á þeim árum
og síðar, að þáttaskil munu hafa
átt sér stað á starfsárum hans við
þá merku stofnun. í þessum orð-
um felst ekki gagnrýni á aðra
kennara Guðfræðideildar, sem
voru samtíma og þar næst á
undan honum. Þá þekkti ég alla,
sem samviskusama menn og af-
burða kennara, prófessorana
Ásmund Guðmundsson síðar bisk-
up og Magnús Jónsson og Sigurð
Einarsson dósent.
I biskupskosningum hefur
hingað til ekki verið um nein
framboð að ræða. Allir þjónandi
prestar eru kjörgengir. En til þess
að úrslit kosninga væru bindandi
fyrir veitingarvaldið hefur ein-
hver þeirra, sem atkvæði hljóta
orðið að hafa mikið fylgi, ekki
minna en tvo þriðju hluta at-
kvæða. í síðasta biskupskjöri féllu
atkvæði á tvo presta og hlaut sr.
S.E. tvo þriðju hluta atkvæða og
var hann þar með kjörinn lög-
mætri kosningu. Þess þarf ekki að
geta, að sá prestur, sem hlaut
þriðja hvert atkvæði, var af kjós-
endum sínum talinn einn hinn
hæfasti og líklegasti i prestastétt
landsins til að hljóta kosningu,
enda kunnur gáfumaður og merk-
ur prestur.
Ég var staddur fyrir forvitnis
sakir uppi í kirkjumálaráðuneyti,
þegar talning atkvæða fór fram.
Gústaf heitinn Jónasson, ráðu-
neytisstjóri, kom brosandi fram
úr skrifstofu sinni að talningu
lokinni og sagði mér tíðindin. Mér
þótti líklegt, að Sigurbjörn, pró-
fessor, væri við kennslu í Háskól-
anum og skundaði þangað. Það
reyndist rétt til getið og kom hann
til mín úr kennslustofu fram í
ganginn. Ég vildi verða sjónar-
vottur að þvi, hvernig hann tæki
þessari frétt — og það varð ég. Við
horfðumst í augu og ég sagði: „Þú
ert kosinn biskup Isiands — lög-
mætri kosningu." — Ég leyfi mér
að opinbera hér einkamál annars
manns, ef það skyldi geta orðið
einhverjum til lærdóms í nútíð og
næstu framtíð. Biskupsefnið sagði
ekki orð. En hann laut höfði og
það var því líkast að ofurþung
byrði hefði verið lögð honum á
herðar. Við tókumst þétt í hendur
til kveðju og augu okkar mættust.
Skömmu síðar gerði hann mér
Ijóst, að hann gæti husgað sér að
hafa mig sem aðstoðarmann í
Biskupsstofu, og varð það úr, að ég
tók að mér störf biskupsritara og
hafði þau með höndum í 8 ár. Þá
sótti ég í annað sinn um mitt fyrra
prestakall, Mosfell í Grímsnesi.
Þetta þótti tíðindum sæta, og ég
varð þess var, að ýmsum þótti
ótrúlegt, að mig tæki svo sárt að
hverfa frá prestsþjónustu og vita
prestakall mitt í vanrækslu, þar
sem enginn prestur settist þar að,
prestsetrið í hörmulegri niður-
níðslu, kallinu þjónað frá Selfossi
eða Reykjavík eða Torfastöðum.
Enginn vildi líta við því lengur
eins og húsakynnin voru. Menn
virtust ekki trúa þvi, að ég vildi
hverfa þangað aftur, og ég hafði
ástæðu til að ætla — af óljósum
dylgjum — að orðrómur væri um
missætti milli biskups og mín. —
Því fór víðs fjarri, að svo væri.
Aldrei kom það fýrir. Traust mitt
á honum og virðing og aðdáun
hafa aldrei breyst.
Þegar prestastéttin stóð svo
einhuga að kjöri biskups, var hún
að velja sjálfri sér og þjóðinni
andlegan leiðtoga. Á því sviði
treystu kjósendur hans honum
tvímælalaust, og létu það ráða
úrslitum. Hversu hann myndi
reynast í hinum veraldlegu fram-
kvæmdum, og fjármálum kirkj-
unnar gat enginn vitað með vissu.
Á slíkt hafði ekki reynt í lífsstarfi
hans. En þau svið embættisins eru
auðvitað einnig mjög mikilvæg, en
oft við ramman reip að draga, þar
sem kirkjan er ríkisvaldinu háð í
fjármálum og lagasetningu.
En á þeim sviðum sem öðrum
hefur biskup reynst sigursæll. —
Það má t.d. teljast til afreksverka,
að biskup gerði Skálholt að skóla-
setri að nýju og einnig prestsetri,
svo að Skálholt er ekki lengur
annexía frá Torfastöðum. Þá má
nefna hið mikla bókasafn, sem
hann fékk fyrir Skálholtsstað, og
hann hefur á mörgum sviðum
reynst mikill framkvæmdamaður.
Ný lög um skipun prestakalla og
prófastdæma. Skólastarf hefur
kirkjan rekið á Löngumýri. Hjálp-
arstofnun kirkjunnar hefur unnið
mikilvæga líknarþjónustu.
Kirkjulegt starf meðal ungs fólks
og barna hefur stórlega aukist.
Komið hefur verið á kirkjulegu
starfi meðal sjómanna. Ný sálma-
bók hefur komið í hans tíð og
endurskoðuð þýðing nýja testa-
mentisins. Og leiðréttingar á text-
um Gamla testamentisins munu
nú vera gjörðar. Ný handbók
presta hefur verið samin og sam-
þykkt á sýnódus. Kirkjusöngur
hefur aldrei fyrr verið í slíkum
vexti sem nú. Fæst af þessu hefði
getað gerst, ef biskup hefði ekki
reynst hvort tveggja mikill at-
hafnamaður og áhrifamikill tals-
maður kirkjunnar við valdamenn í
stjórnmálum.
Viðreisn Skálholts hófst með
vakningu, er þeir biskuparnir dr.
Sigurbjörn og dr. Sigurður Páls-
son stóðu að sem ungir prestar. Sú
vakning leiddi af sér byggingu
Skálholtskirkju. Athyglisvert, að
kirkjan kom fyrst. Með fyrstu
verkum biskupsins var að koma
upp sumarbúðum fyrir börn í
Skálholti.
Biskupi vorum hefur verið borið
á brýn, að hann skorti frjálslyndi,
og það hafa einkum nokkrir prest-
ar gjört. Frjálslyndi er næstum
eyðilagt orð fyrir ofnotkun í
rangri merkingu. En við þekkjum
annað orð, sem heldur fullu gildi:
Sannleikurinn mun gjöra yður
frjálsa. Vonandi getum vér allir
sameinast um það, að því aðeins sé
það lofsvert að vera frjálslyndur,
að það merki þetta: Að vera
sannleikanum trúr. Ekkert annað
veitir oss hið sanna frelsi í lífi
voru.
Ég get sagt það um biskup vorn,
sem hefur verið náinn vinur minn
í nær hálfa öld, að hann er einn
þeirra fáu manna, sem mér hefur
orðið ljóst, að ástunduðu í hugar-
fari og dagfari þessa miklu lífs-
reglu: Að vera sannleikanum trúr
í kærleika. Og það er sannleikur-
inn, sem gerir yður frjálsa.
Biskup vor er víðsýnn maður og
frjáls í anda, og þröngsýni er
honum víðs fjarri. Én frjálslyndi
sínu hefur hann aldrei teflt á móti
öðrum mönnum sem yfirburðum
sínum yfir þá menn, sem feila sér
ekki við að saka hann um þröng-
sýni og bera saman við sitt eigið
rómaða frjálslyndi. Varla mun sá
maður finnast, sem ekki viður-
kennir hvílíkur afburða prédikari
biskupinn er. En hvers vegna
leyfir sér enginn að draga úr því?
Vegna þess, að öll hin íslenska
þjóð veit það af eigin raun, að
biskup vor er slíkur afburða boð-
beri Guðs orðs, að enginn maður í
vorri samtíð kæmi til greina til
samanburðar. Hann mun vera og
verða talinn einn mesti prédikari
kristninnar í sinni samtíð.
En þegar menn geta ekki neitað
þeirri staðreynd, sem öll þjóðin
þekkir, til hvaða ráða skal þá taka
til að smækka afreksmanninn? —
Það er enginn vandi. Mestur hluti
vinnu hans eru embættisstörf á
skrifstofu, og engir aðrir en nán-
ustu samstarfsmenn hans vita,
hve mikil sú vinna er. — Um þau
störf hefur einhver, sem ekkert
veit hvað hann er að segja, viðhaft
þessi orð opinberlega: „Embættis-
mennskan er nú ekki hans sterka
hlið.“ — Slíkar dylgjur eru mjög
óviðfelldnar. Þær minna nokkuð
mikið á klassiskar lýsingar séra
Árna Þórarinssonar á málflutn-
ingi sem heitir ljótu nafni.
Ég þekki vinnubrögð dr. Sigur-
björns biskups flestum öðrum
betur og veit að í embættisstörf-
um sínum, jafnt innan skrifstofu-
dyra sinna sem utan hefur hann
reynst með afbrigðum mikilvirkur
starfsmaður.
Dr. Sigurbjörn hefur verið af-
kastamikill rithöfundur. í hjá-
verkum með sínum mikla verka-
hring í prestsstöðu, prófessors-
störfum og biskupsembætti.
Mér telst svo til, að frá hans
hendi hafi komið út 19 bækur, 13
frumsamdar. Þar á meðal fræðirit
um Opinberun Jóhannesar. Sex
bækur þýddar úr erlendum málum
hafa komið út. Meðal þeirra má
nefna: Helstu trúarbrögð mann-
kyns, sem liklega er ekki síður
sjálfs hans verk en þýðing. Hann á
27 sálma í nýju sálmabókinni,
fimm af þeim eru frumsamdir.
Tímaritið Víðförla gaf hann út í
nokkur ár. Hann hefur einnig séð
um útgáfu merkisbóka. Ég minn-
ist Passíusálma í viðhafnarútgáfu
með formála biskups.
Ég minnist þess, að það var
Sigurbjörn Einarsson, þá ungur
maður, sem innleiddi passíu-
sálmalestur í útvarp. Hann las þá
sjálfur, framsögn afburða fögur.
Biskup vor er mikils metinn sem
kirkjuhöfðingi og guðfræðingur
meðal erlendra kirkjuleiðtoga og
guðfræðinga. Það var hans vegna,
sem stjórnarnefnd Lúterska
heimssambandsins hélt aðalfund
sinn hér á landi.
Hann hefur verið fenginn til
prédikunar á öllum Norðurlöndum
og boðinn til Grænlands til pré-
dikunar þar. Ennfremur hefur
hann þegið boð til Þýskalands til
fyrirlestra þar í nokkrum borgum.
Þangað fór hann 1974. Hann hefur
einnig þegið boð til fyrirlestra-
halds í enskum háskólum — og
naut jafnframt heimboðs
erkibiskupsins í Kantaraborg. —
Hann hefur þegið heimboð til
Grimsby.
Hann hefur verið boðinn til
Kanada og flutti þar fyrirlestra
við tvo háskóla. Var kjörinn heið-
ursdoktor við háskólann í Winni-
peg-
Siðast en ekki síst minni ég á
boð biskups vors í páfagarð, hann
tók þar þátt í hinu mikla kirkju-
þingi, sem þar var haldið fyrir
nokkrum árum. Hann var þar
áheyrnarfulltrúi.
Þessi þurra upptalning verður,
rúmsins vegna að nægja, en æði-
mikið starf biskups liggur bak við
þessar ferðir, sem hann hefur
tekist á hendur sem fulltrúi þjóð-
kirkju vorrar, og þjóðin fagnar
því, að eiga slíkan fulltrúa, hvar
sem hann kemur um lönd. Það má
ekki undan draga, þegar biskups
vors er minnst á slíkum tímamót-
um, að hann hefur aldrei verið
einn á ferð frá námsárum í
Uppsala og fram á þennan dag.
Hann hefur átt styrka og trausta
konu sér við hlið, sem á sinn þátt í
lifsgæfu hans.
Biskupsfrú Magnea Þorkels-
dóttir kann að vera álíka mikill
afkastamaður til verka og eigin-
maður hennar. Og þau hafa ávallt
átt yndislegt heimiii. Á fyrri árum
var húsrúm ekki mikið, en hjarta-
rúm var þar samt og göfugur
andblær þess. Friður og fögnuður
kristinnar trúar ríkti þar. Gestum
var fagnað þá eins og nú. Og í því
góða andrúmslofti þessa trausta
heimilis lifðu börnin þeirra átta
bernsku sína og æsku og þroskuð-
ust að visku og vexti.
Innilegar kveðjur og blessunar-
óskir frá okkur hjónum og fjöl-
skyldu — og Mosfelli.
Ingólfur Ástmarsson
I
Á glaðri stundu í hópi góðra
vina fljúga oft spaugsyrði, þótt
oftast sé í þeim einhver sann-
leikskjarni.
Við vorum eitt sinn stödd nokk-
ur saman heima i stofunni á
biskupssetrinu að Bergstaðastræti
75 í tilefni þess, að einn sona
biskups hafði lokið námi í guð-
fræði. Glatt var á hjalla og
margar ræður fluttar, mæltar af
munni fram án vendilegs undir-
búnings. Litið var um öxl og
minnzt námsára í guðfræðideild,
jafnframt því sem horft var fram
á leið.
Biskupinn kvaddi sér hljóðs og
hélt tölu, þar sem hann vék að
námi í deildinni og guðfræði
almennt. Hann leit kankvís í
áttina til min og sagði eitthvað
sem svo, að kirkjusaga og reyndar
öll saga væri harla lítil vísindi, því
næsta óvíst væri, hvort allt væri
rétt hermt, sem á spjöld hennar
væri skráð!
II
Víst má vera, að þetta sé rétt,
því að erfitt er og reyndar gagns-
laust að takmarka söguna við
„staðreyndir" einar, sem svo eru
nefndar. Þar kemur ekki síður til
mat þess, er ritar, á mönnum og
málefnum, auk þess sem miklu
ræður auðvitað það, sem á pappír
hefur verið fest hverju sinni,
þegar til fortíðar er horft.
En hverja afstöðu sem menn
kunna að hafa til sanngildis rit-
aðrar sögu er hitt ómótmælanleg
staðreynd, að allir menn, sem á
jörðu lifa, skrá sína sögu, hvort
sem þeim er það ljúft eða leitt,
þótt auðvitað komist fæst af því á
blöð hinnar rituðu, opinberu sögu.
Þangað komast þeir einir, sem
láta þannig að sér kveða á opin-
berum vettvangi, að eftir er tekið,
tímamótum valda að einhverju
leyti eða marka spor, er lifa þá
sjálfa.
Löngum hefur það þótt vís
vegur til þess að skapa sér sögu-
legan sess að gegna háu embætti,
því að oft þótti íslenzk saga vera
saga embættismanna og höfð-
ingja. Þetta mun nú vera að
breytast. Þó er það staðreynd, að
virðuleg embætti ein hafa aldrei
nægt til þess að tryggja nokkrum
manni háan sess í sögunni. Þar
veldur meir manngjörð þess og
umsvif, sem í embættinu situr.
III
Því rifja ég þetta upp, að á
tímamótum í lífi og starfi biskups
íslands, síra Sigurbjarnar Ein-
arssonar, leitar sú spurning á hug
minn, hvern sess hann muni skipa
í íslenzkri sögu.
Engin kynslóð er sjálf fær um
að meta endanlega samtímamenn
og viðburði. Um það höfum við
órækar sannanir. Sumt það, sem
menn héldu klassískt, hvarf von
bráðar, en annað stækkaði, sem
samtíðinni hafði ef til vill yfirsézt.
Ég ætla mér ekki þá dul að
reyna að staðsetja biskupinn í
sögu íslenzkrar kirkju á þessari
stundu. Margt mætti nefna þar.
En í mínum huga verður hann
alltaf tengdur Orðinu, sem ég rita
hér með stórum staf að gamalli
hefð. Öllum samtímamönnum
mun ljóst, hvílíkur snillingur
hann er í meðferð orðsins, bæði í
ræðu og riti. Þó rís hann hæst í
mínum huga sem boðberi og túlk-
andi Orðsins, sem okkur er opin-
berað í Heilagri ritningu. I mínum
huga rís hann hæst sem prédikari.
Vart mun nokkur annar samtíma-
manna okkar eiga sama aðgang að
eyrum alþjóðar og hann. Þegar
biskup íslands talar, hlustar þjóð-
in. Tæplega mun nokkur maður lá
mér, þótt í hugann komi nafn þess
forvera hans, sem einna hæst
hefur borið sem prédikara Orðsins
á þessu landi, meistara Jóns.
Vona ég, að lengi lifi með
íslenzkri þjóð sá vitnisburður, sem
biskup hefur borið fram úr heil-
ögu orði Guðs um Drottin Jesúm
Krist.
IV
Biskupinn hefur í krafti emb-
ættis síns verið forseti Hins ís-
lenzka Bibliufélags um rúmlega
tveggja áratuga skeið. Hann hefur
látið sér einkar annt um, að ytri
búningur Heilagrar ritningar
væri slíkur, að hvorstveggja væri
gætt, að hann hæfði svo háleitum
boðskap, en næði jafnframt eyra
hins almenna bibliulesara.
Það er gaman, að einmitt á
þessum tímamótum í lífi hans, er
embættisferli hans lýkur og þá um
leið forsetastörfum Biblíufélags-
ins, kemur út ný útgáfa íslenzku
Biblíunnar í endurskoðaðri og að
hluta til nýrri þýðingu. Við sem
sitjum með honum í stjórn Hins
íslenzka Biblíufélags þökkum for-
ystu hans í þessu verki og sam-
gleðjumst honum með þennan
merka áfanga, um leið og við
lýsum þeirri von okkar, að þessi
endurbætta útgáfa verði til þess
að auðvelda almenningi aðgang-
inn að Guðs orði á íslenzkri tungu.
Ég veit, að sjálfur á biskup
íslands áreiðanlega enga aðra ósk
heitari á þessum heiðursdegi sín-
um.
Jónas Gíslason
Biskup íslands, herra Sigur-
björn Einarsson, er sjötugur í dag
og kona hans biskupsfrúin
Magnea Þorkelsdóttir varð sjötug
1. mars sl.
Bæði eru þau hjónin Skaftfell-
ingar að ætt og uppruna. Voru
foreldrar Sigurbjörns, Einar Sig-
urfinnsson bóndi í Háukotey í
Meðallandi, síðar bóndi í Iðu í
Biskupstungum. Hann var ágæt-
SJÁ BLS. 30.