Morgunblaðið - 03.10.1981, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. OKTÓBER 1981
iífofgmiÞlitfclfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 10100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Skeifunni 19, sími 83033.
Áskriftargjald 85 kr. á mánuöi innanlands. í lausasölu 5 kr. elntakiö.
Útflutningsstarfsemi
eða kauphallarbrask?
Talsmenn og málgögn ríkisstjórnarinnar eru að byrja að
vakna upp við þann óþaegilega veruleika, að ekki er allt með
felldu í atvinnulífi þjóðarinnar. Frystiiðnaðurinn er rekinn með
miklum halla og iðnaðurinn stendur frammi fyrir sívaxandi
erfiðleikum. Viðbrögð talsmanna ríkisstjórnarinnar eru þau að
segja sem svo, að vissulega sé um erfiðieika að ræða í einstökum
atvinnugreinum, en ef litið sé á fiskvinnsluna sem heild sé um
nokkurn hagnað að ræða, afkoma frystingar sé að vísu í lakara
lagi, en söltun og herzla skili góðum hagnaði.
Það er orðið tímabært, að kveða upp úr með það, að málflutn-
ingur af þessu tagi gengur ekki öllu lengur. Það er ekki hægt að
ætlast til þess af fyrirtækjum í sjávarútvegi og fiskvinnslu, að
ein vinnslutegund beri aðra uppi. Til þess liggja margar ástæð-
ur, en ein af þeim er sú, að þótt sum fiskvinnslufyrirtæki séu
með allar tegundir vinnslu, eru önnur það ekki og hvað um
afkomu þeirra?
Við þurfum líka að hugsa svolítið lengra en til næstu mánaða
í þessum efnum. A undanförnum áratugum höfum við byggt upp
sterka markaðsstöðu fyrir fiskafurðir okkar víða um lönd. Það
hefur kostað mikla vinnu að byggja þessa markaði upp og það
hefur tekizt á löngum tíma, en það er tiltölulega auðvelt að
missa þessa stöðu niður.
A tímum eins og nú, þegar afkoma frystingar er erfið en
söltunar og herzlu góð, hneigjast menn til að segja sem svo, að
þá sé bezt að auka vinnsluna sem mest í þeim greinum, sem gefa
mestan hagnað. Hvað þýðir það hins vegar fyrir markaðsstöðu
okkar í þeim löndum, sem kaupa af okkur frystar fiskafurðir?
Fyrirtæki okkar vestanhafs eiga stóran og traustan hóp við-
skiptavina, sem ganga út frá því sem vísu, að þeir fái reglulegar
sendingar af þeirri gæðavöru, sem við höfum upp á að bjóða.
Þeirra atvinnustarfsemi byggist á því. Við getum ekki sagt við
þessa viðskiptavini: nú árar vel í söltun og herzlu og þess vegna
ætlum við að leggja áherzlu á þá markaði í ár. Við tölum við
ykkur aftur, þegar markaðurinn hér batnar. Svona framkoma er
örugg leið til þess að missa þá sterku stöðu, sem við höfum náð
vestanhafs.
Hið sama má segja, t.d. um þá markaði, sem við höfum verið
að vinna í Bretlandi. Undanfarna mánuði hefur staða pundsins
verið veik eins og annarra gjaldmiðla. Það hefur borgað sig
betur að selja fiskinn til annarra en Breta. Ef við hins vegar
segjum við viðskiptavini okkar þar: við viljum ekki selja ykkur
núna, en gerum það, þegar markaðurinn batnar, er það vísasti
vegurinn til þess að missa fótfestu á þessum markaði.
Við höfum langa og dýra reynslu af því hvað það kostar
þjóðina, ef markaðir lokast eða hverfa. Þess vegna getum við
ekki leyft okkur að reka útflutningsstarfsemi okkar sem eins
konar kauphallarbrask, þ.e. að segja: við seljum til Bandaríkj-
anna í dag en Nígeríu á morgun, allt eftir því hvernig kaupin
gerast á eyrinni. Við hljótum að leggja áherzlu á ákveðna stefnu
í markaðsmálum, sem miðar við langtímahagsmuni. Auðvitað
reynum við að ná sem beztum viðskiptum þar sem þau bjóðast
hverju sinni, en útflutningur okkar verður þó að byggja á
traustum grunni, við megum ekki yfirgefa gamlá viðskiptavini,
sem hafa reynzt okkur vel í áratugi, fyrir skyndihagnað annars
staðar, sem lítið er á að byggja.
Stefna núverandi ríkisstjórnar hefur leitt til þess að frystiiðn-
aðurinn er vanræktur. Það er skiljanlegt, að einstök fyrirtæki
reyni að bjarga sér eins vel og þau geta á líðandi stund með því
að leggja áherzlu á þá vinnslugrein, sem mest gefur á hverjum
tíma. Þetta þýðir hins vegar, að markaðsstaða okkar í frystum
fiski getur verið í hættu. Þetta er afleiðing af þeirri stefnu
ríkisstjórnarinnar að láta sem svo, að vandi fiskvinnslunnar sé
ekki mikill, af því að hún sé í heild sinni rekin með hagnaði, þótt
frystingin sé rekin með bullandi tapi. Þeim mun lengur sem það
ástand varir þeim mun líklegra er, að það komi niður á mark-
aðsstöðu okkar.
Frystihúsin eru að tölvuvæðast. Starfsskilyrði starfsfólks
frystihúsanna eru betri en áður. Frystihúsin eru í dag fremur
rekin sem háþróuð iðnfyrirtæki en vinnslustöðvar, þar sem unn-
ið er í löngum lotum við að vinna mikinn afla, sem á land berst.
Stór hópur fólks hefur hlotið verðmæta þjálfun í störfum í
frystihúsunum. Haldi frystiiðnaðurinn áfram að drabbast niður,
kemur að því, að þetta fólk missir vinnuna. í næstu sveiflu upp á
við í frystiiðnaði koma svo frystihúsin og vilja fá þetta fólk í
vinnu aftur. Verður það þá til staðar? Það er sama út frá hvaða
sjónarmiði er litið á málefni fiskvinnslunnar. Vanda hennar er
ekki hægt að leysa með því að „færa á milli" greina, sem er
uppáhaldsstefna núverandi ríkisstjórnar.
Vopnin kvödd
Sjálfstæðisflokkurinn stendur
nú á vegamótum, ef til vill hinum
örlagaríkustu í gjörvallri sögu
sinni. Landsfundur flokksins er á
næsta leyti, og til hans er horft
bæði með áhuga og eftirvæntingu.
Áhugi manna beinist að því, hver
verði stefnumótun sjálfstæð-
ismanna hin næstu misseri og
hvers megi af þeim vænta við úr-
lausnir þeirra margháttuðu vanda-
mála, sem við er að etja í þjóðfélag-
inu. Eftirvæntingin á hins vegar
ekki síður rætur að rekja til þess,
að á þessum landsfundi kann það í
raun að ráðast, hver verði styrkur
og staða Sjálfstæðisflokksins í ís-
lenzkum stjórnmálum í framtíð-
inni.
Ég hef séð ástæðu til þess að
vara við frekari sundrungu í
Sjálfstæðisflokknum en orðin er og
hvetja til umburðarlyndis og sátt-
fýsi. Tilefni þeirra orða minna, sem
birtust í Morgunblaðinu 19. sept-
ember sl., voru einkum samþykktir
ungra sjálfstæðismanna á þingi
þeirra á ísafirði fyir skömmu um
breytingar á skipulagsreglum
flokksins. Annars vegar lögðu ung-
ir sjálfstæðismenn til, að það yrði
gert ótvírætt, að þingmenn flokks-
ins væru bundnir af samþykktum
þingflokksins og flokksráðs um
samstarf við aðra flokka um mynd-
un eða setu í ríkisstjórn og litið
yrði á brot á þessum reglum sem
úrsögn viðkomandi þingmanns úr
Sjálfstæðisflokknum. Á hinn bóg-
inn var ráð fyrir því gert í tillögum
ungra sjálfstæðismanna, að þeir
sjálfstæðismenn, sem í almennum
kosningum tækju sæti á fram-
boðslistum, sem réttkjörnar stofn-
anir flokksins stæðu ekki að og þar
sem flokkurinn byði sjálfur fram,
hefðu þar með sagt sig úr Sjálf-
stæðisflokknum. Þótt tilgangur
þessara hugmynda ungra sjálf-
stæðismanna sé í sjálfu sér góðra
gjalda verður, taldi ég þær ótví-
ræða ávísun á sundrungu og svo
órafjarri grundvallarhugsjón
sjálfstæðisstefnunnar, umburðar-
lyndi og virðingu fyrir skoðunum
og rétti annarra, að við þeim yrði
að vara.
Formaður Sambands ungra
sjálfstæðismanna, Geir H. Haarde,
Eftir Pétur
Kr. Hafstein
„Stjórnmálaflokkar
eiga ekki að vera
stofnanir í þjóðfé-
laginu, er ríkja með
harðræði og vald-
beitingu. Þeir eru
og eiga að vera
frjáls samtök
manna, er keppa að
sameiginlegum eða
svipuðum markmið-
um. Hitt verður
aldrei nógsamlega
áréttað, að sam-
stöðuaflið er for-
senda alls árang-
u
bjóst til nokkurra andsvara á þess-
um vettvangi hinn 26. september sl.
Hann ítrekar það, sem vitað var og
fram kom á Isafjarðarþinginu, að
stjórnarandstaða ungra sjálfstæð-
ismanna er afdráttarlaus. Það er
vel, og þess er að vænta, að ekki
verði lát á málefnalegri andstöðu
þeirra og Sjálfstæðisflokksins við
ríkisstjórnina. I þessum punkti er
hins vegar ekki að finna kjarna
þess vanda, sem við Sjálfstæðis-
flokknum blasir.
Um það þarf ekki að fara í graf-
götur, að fjölmörgum sjálfstæðis-
mönnum mislíkaði stórum fram-
ferði varaformanns Sjálfstæðis-
flokksins og nokkurra annarra
þingmanna hans við myndun nú-
verandi ríkisstjórnar á öndverðu
ári 1980. Ég hef enga dul á það
dregið, að ég fyllti þann flokk. Hins
vegar tel ég nú styrk og einingu
Sjálfstæðisflokksins meiru varða
en væringar vegna þess, sem miður
hefur farið. Það er tími til þess
kominn, að sjálfstæðismenn grafi
stríðsaxirnar og snúi sér að því all-
ir sem einn að byggja upp að nýju
öflugan Sjálfstæðisflokk, er and-
stæðingum hans standi slík ógn af,
að þeir láti sér ekki aftur til hugar
koma að reyna að sundra þar sam-
herjum.
Af þessum sökum þarf engan að
undra, þótt hvatt sé til umburðar-
lyndis og sátta í Sjálfstæðisflokkn-
um. Það umburðarlyndi, sem um-
fram allt hefur gert Sjálfstæðis-
flokkinn stóran og haldið honum
saman um áratugi, er vitaskuld
ekki þeirrar gerðar, að það eigi sér
engin takmörk og leið til þess „að
gera flokkinn að áhrifalausu rek-
aldi, sem enginn ber virðingu fyrir
eða tekur mark á“, eins og Geir H.
Haarde virðist telja hættu á. Það-
an af síður ætti slíkt styrkleika-
merki og skynsamlegt umburðar-
lyndi í frjálsu samstarfi manna að
verða til þess, að Sjálfstæðisflokk-
urinn verði „falur á pólitísku
bögglauppboði".
Skynsamlegt umburðarlyndi í
stjórnmálaflokki er að minni
hyggju í því fólgið fyrst og fremst,
að hver og einn hafi til þess rétt og
ráðrúm að fylgja sannfæringu
sinni í hvívetna. Að sjálfsögðu á
meirihlutinn að ráða stefnumörkun
og starfsháttum, ef í odda skerst.
Minnihlutinn hefur hins vegar til
þess ótvíræðan rétt að fara sínu
fram, en hann gerir það þá ekki í
nafni stjórnmálasamtakanna sem
slíkra. Hitt er annað, að minni-
hlutamenn kunna með framferði
sínu að baka sér þá ábyrgð sam-
herja sinna og kjósenda, að endi
verði bundinn á störf þeirra fyrir
stjórnmálaflokkinn. Sú ábyrgð er
hins vegar af öðrum toga en brott-
rekstur eða sjálfvirk úrsögn úr
flokki. Hún byggist á því, að
stjórnmálamenn verði jafnan að
vinna til þess trausts, sem þeir
þykjast vera verðir og sækjast eft-
ir. Umburðarlyndi af þessu tagi
leiðir að mínu áliti síður en svo til
þess, að Sjálfstæðisflokkurinn
verði „áhrifalaust rekald" eða „fal-
ur á pólitísku bögglauppboði“.
I þessu sambandi er rétt að
Erlendur Einarsson:
Matthíasi Bjamasyni
í Mbl. 30. sept. sl. leggur
Matthías Bjarnason, alþm. og
fyrrverandi sjávarútvegsráð-
herra, fyrir mig nokkrar spurn-
ingar er flestar varða rekstr-
argrundvöll sjávarútvegsins,
kaup Sambandsins á hluta Fisk-
iðjunnar Freyju á Súgandafirði
og erfiðleika hraðfrystihúsanna.
Þegar að er hugað eru spurn-
ingar þessar sjö talsins, sem ég
mun nú leitast við að svara.
Tvær spurninganna lúta að því
sama, þ.e. hvort við rekstrar-
grundvöll sjávarútvegsins og
hraðfrystiiðnaðarins verði unað.
Mitt svar við þeirri spurningu er
að grundvöll þessara greina
þurfi að lagfæra eins og svo oft
áður, eftir að þær hafa komist í
vandræði vegna sjálfvirkra
kostnaðarhækkana.
Þriðju spurningunni um hvort
ekki sé hörmulega búið að iðn-
rekstrinum í landinu, höfum við
í Sambandinu svarað á þann veg
að grundvöllur helstu útflutn-
ingsgreina sé ekki fyrir hendi,
fyrst og fremst vegna misvægis í
gengisþróun. Því sjónarmiði
okkar hefur þegar verið gerð
rækileg skil, m.a. í Mbl. þótt
reynt hafi verið að rangtúlka
þann málflutning okkar.
í fjórðu spurningunni er leitað
álits á þeim ummælum Stein-
Erlendur Einarsson.
gríms Hermannssonar, að um
ástæðulausan barlóm frystihús-
anna sé að ræða. Þar sem ég hef
ekki séð tilvitnuð ummæli í sam-
hengi get ég ekki tjáð mig um
þau, enda fæ ég ekki séð að skoð-
un mín á þeim skipti máli.
Fimmta spurningin er hvort
ekki sé ástæða til að breyta um
stefnu. Einfalt svar við svo víð-
tækri spurningu er ekki til. Það
sem hver ríkisstjórn hlýtur að
verða að hafa efst á blaði, er að
trygRja rekstrargrundvöll at-
vinnulífsins svo einhver verð-
mætasköpun geti átt sér stað, og
tryKRja þar með lífskjör og at-
vinnu fólksins i landinu.'
Síðustu tvær spurningarnar
eru að hluta til samhljóða og má
því svara þeim saman. Þær
fjalla um það hvort ekki hefði
verið eðlilegra að því fjármagni
sem sjávarafurðadeild hefur
komist yfir af afrakstri hrað-
frystihúsa og vinnslustöðva, sem
skipt hafa við deildina, hefði
verið varið til að styrkja fyrir-
tæki innan Sambandsins sem
mörg hver eiga í erfiðleikum, í
stað þess að kaupa nýtt frysti-
hús.
I fyrsta lagi vildi ég leyfa mér
að gera lítilvæga athugasemd
við orðalag spúrningarinnar,
sem sé „fjármagn sem deildin
hefur komist yfir af afrakstri
hraðfrystihúsa og vinnslu-
stöðva". Þetta orðalag hefði ég
frekar búist við a sjá í öðru
málgagni og hjá þingmanni ann-