Morgunblaðið - 06.12.1981, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. DESEMBER 1981
Kom árásin
raunverulega á óvart?
Sunnudaginn 7. desember 1941 réðust japanskar flugvélar á
Kyrrahafsflota Bandaríkjanna í Pearl Harbor, ollu gífurlegu tjóni á
bandarískum herskipum og eyðilögðu 200 flugvélar. Japanir gerðu
þessa skyndiárás þar sem þeir töldu að þeir gætu ekki háð langt
stríð gegn Bandaríkjamönnum, sem stóðu í vegi fyrir útþenslu
þeirra. Arásin átti aó færa þeim skjótan sigur og þá yfirburði, sem
þeir töldu að ráða mundu úrslitum í stríðinu.
En þótt Japönum tækist að
lama Kyrrahafsflotann —
það hafði aldrei gerzt áður að
óvinafloti væri nánast þurrk-
aður út í einni aðgerð — gátu
þeir ekki brotið Bandaríkjamenn á
bak aftur með þessari illræmdu
árás. í stjórnmálalegu tilliti var
árásin sjálfsmorð, því að hún
leiddi til þess að Bandaríkjamenn
sameinuðust um að hefja þátttöku
í síðari heimsstyrjöldinni eftir
talsverðar efasemdir.
Sambúð Bandaríkjamanna og
Japana hafði versnað frá stríðs-
byrjun. Japanir notuðu sigra naz-
ista til að sækja niður eftir strönd
Kína. Frakkar urðu að leyfa Jap-
önum að sækja inn í norðurhluta
Indókína og Bretar urðu að loka
síðustu flutningaleiðinni frá
Burma til Kína, Burmaveginum.
Bandaríkjamenn takmörkuðu út-
flutning til Japans og urðu aðal-
þröskuldurinn í vegi japönsku
sóknarinnar. í maí 1940 flutti
Franklin D. Roosevelt forseti að-
alstöðvar Kyrrahafsflotans frá
San Diego í Kaliforníu til Pearl
Harbor. Hættan frá Japönum var
augljós: flotanærvera Breta var
ekki ýkja mikil og Japanir höfðu
yfirburði yfir flota 'Bandaríkja-
manna á Kyrrahafi í öllum teg-
undum skipa og flugvéla. Þeir áttu
stærsta flugvélaflota heims sem
var staðsettur í flugvélamóður-
skipum.
Japanir gengu í Þríveldabanda-
lagið með Þjóðverjum og ítölum í
september 1940. Þá var viðurkennt
að fjarlægari Austurlönd væru
japanskt (en Evrópa þýzkt)
áhrifasvæði og heitið gagnkvæmri
aðstoð ef ríki, sem stæði utan
stríðsins í Evrópu og ófriðar Kín-
verja og Japana, gerði árás — þ.e.
Bandaríkin. Japanskir herforingj-
ar hófu undirbúning stríðs gegn
Bandaríkjamönnum, en japanskir
diplómatar vonuðust til að geta
beitt fortölum til að fjarlægja
bandarísku hindrunina sem stóð í
vegi fyrir útþenslu Japans.
Bandaríski sendiherrann í Jap-
an, Joseph Grew, tilkynnti í janú-
ar 1941 að orðrómur væri uppi um
japanska áætlun um skyndiárás á
Pearl Harbor. Ekkert mark var
tekið á skýrslunni og hún var talin
„hugarburður". Um það leyti var
Isoroku Yamamoto aðmíráll, yfir-
maður japanska sjóhersins, raun-
ar að hefja rannsókn á aðgerðum
gegn Pearl Harbor, þar sem hann
var sannfærður um að eyðing
Kyrrahafsflotans væri nauðsynleg
til að tryggja Japönum sigur.
Tíu mánuðum fyrir árásina
sagði Yamamoto aðmíráll við yfir-
mann 11. japanska flugflotans:
„Ef við lendum í stríði við Banda-
ríkin höfum við enga von um sigur
nema því aðeins að bandaríska
flotanum á hafinu við Hawaii
verði eytt.“ Hann stefndi að því að
endurtaka árás þá sem Japanir
gerðu á flota Rússa í Port Arthur
áður en ófriður þjóðanna brauzt
út 1904 og.fara að dæmi Breta
þegar þeir réðust með 23 flugvél-
um á ítölsku flotastöðina í Tar-
anto í nóvember 1940 og breyttu
flotajafnvæginu á Miðjarðarhafi
sér í vil. Ef Japanir útrýmdu
Kyrrahafsflotanum mundu þeir
einangra og sigra Filippseyjar,
sem voru undir bandarískri vernd
og Bandaríkjamenn voru skuld-
bundnir að verja með miklu her-
liði undir stjórn Douglas Mac-
Arthur (hann átti að verjast þang-
að til Kyrrahafsflotinn kæmi ef
Japanir gerðu árás). Þá þyrftu
Japanir ekki að óttast gagnárás
þegar þeir tækju aðrar mikilvæg-
ar eyjar á suðvestanverðu Kyrra-
hafi þar sem olíu var að finna.
Sigur yrði tryggður með einu
rothöggi.
Á fundi með Hirohito keisara í
júlí ákváðu japanskir herforingjar
og stjórnmálaleiðtogar að vinna
að því að koma á laggirnar „Sam-
eiginlegu hagsæídarsvæði Stærri
Austur-Asíu“ og lýstu því yfir að
þeir mundu ekki láta möguleika á
stríði við Breta og Bandaríkja-
menn aftra sér.
Afstaða Bandaríkjamanna
harðnaði einnig um þessar mundir
eins og í ljós kom þegar þeir
frystu japanskar innistæður 26.
júlí 1941 og síðan settu þeir olíu-
bann á Japani. Það bætti mjög að-
stöðu Bandarikjamanna að þeir
höfðu ráðið dulmál Japana með
svokölluðu „Magic“-kerfi og gátu
lesið orðsendingar japanskra dipl-
ómata um allan heim (þær upplýs-
ingar voru þó ekki hernaðarlegs
eðlis). Þannig vissu þeir um
fjandsamlegan tilgang Japana og
gátu áttað sig á því sem var í
vændum.
„Ég þvæ hend-
ur mínar“
í september, þegar olíubirgðir
voru að minnka, kröfðust Japanir
þess að Bandaríkjamenn og Bret-
ar hættu afskiptum af ástandinu í
Kína, efldu ekki herlið sitt í fjar-
lægari Austurlöndum og hjálpuðu
Japönum að komast yfir hráefni.
Ný herforingjastjórn kom til
valda um miðjan október. Konoye
prins, sem var frjálslyndur, vék
fyrir Tojo hershöfðingja. Japanski
sendiherrann í Washington, Kich-
isaburu Nomura, baðst lausnar, en
í stað þess að lausnarbeiðnin væri
tekin til greina var Saburu Kur-
usu sendur sem sérlegur sendi-
maður til Washington til að
hjálpa Nomura. Ákveðið var á
fundi með keisaranum 5. nóvem-
ber að gera enn eina diplómatíska
tilraun, en fela keisaranum að
taka ákvörðun um stríð eða frið ef
tilraunin tækist ekki.
Ný tillaga Japana var Cordell
Hull utanríkisráðherra ekki að
skapi, en til að vinna tíma samdi
hann gagntillögu, m.a. um stutt
vopnahlé. Leyniupplýsingar „Mag-
ic“ hermdu að japönsku diplómat-
arnir hefðu frest til 29. nóvember.
Bretar og Kínverjar snerust gegn
bandarísku bráðabirgðatillögun-
um, sem þá voru lagðar á hilluna.
í staðinn sendi bandaríska stjórn-
in þeirri japönsku greinargerð í
tíu liðum þar sem hin upphaflega
afstaða var ítrekuð. Nomura og
Kursuru lögðust ákaft gegn tillög-
unum, en urðu að koma þeim
áleiðis vegna þrákelkni Hulls.
Tveimur dögum síðar tilkynnti
Tokyo-stjórnin Nomura að grein-
argerðin væri óaðgengileg og
samningaviðræðum yrði slitið „í
raun“, þótt Nomura væri skipað
að skýra ekki Bandaríkjamönnum
frá því.
Japanskir leiðtogar sögðu
seinna að bandaríska orðsending-
in hefði neytt Japani út í stríðið,
en þótt orðsendingin ógnaði jap-
anskri útþenslustefnu ógnaði hún
ekki Japan, japönsku þjóðinni eða
japönskum viðskiptum í Austur-
Asíu. Hull skildi að Japanir gætu
ekki sætt sig við tillögurnar og
sagði Henry L. Stimson hermála-
ráðherra 27. nóvember: „Ég þvæ
hendur mínar af þessu og nú er
þetta í höndum landhers og sjó-
hers.“ Fréttir höfðu borizt um allt
að 50.000 manna japanskt herlið í
allt að 50 skipum við Formósu, en
fyrirbyggjandi árásir á Kyrra-
hafsstöðvar Japana komu ekki til
greina, — það mundi sundra
bandarísku þjóðinni, því að ein-
angrunarsinnar mundu halda því
fram að sótzt væri eftir tilefni til
að fara í stríð gegn Þjóðverjum.
Bandaríkjamenn urðu nánast að
bíða rólegir þangað til Japanir
gerðu árás.
Margar viðvaranir um yfirvof-
andi árás Japana voru sendar til
Pearl Harbor og annarra af-
skekktra bandarískra herstjórna.
Husband E. Kimmel aðmíráll, yf-
irmaður Kyrrahafsflotans á
Hawaii, frétti 25. nóvember að
hvorki Roosevelt forseti né Hull
„yrðu hissa á japanskri skyndiár-
ás“. Tveimur dögum síðar fengu
Kimmel aðmíráll og Walter C.
Short hershöfðingi, yfirmaður
landhersins á Hawaii, nýjar við-
varanir frá heryfirvöldum. „Líttu
á þetta skeyti sem stríðsviðvör-
un,“ sagði í orðsendingunni til
Kimmels.
Merkilegt má heita að Kimmel
aðmíráll fyrirskipaði ekki könn-
unarflug yfir hafinu umhverfis
Hawaii — en hann taldi það
ónauðsynlegt. í orðsendingunni til
Shorts sagði að mest hætta væri á
skemmdarverkum. Hann fyrir-
skipaði þá viðbúnað gegn
skemmdarverkum á flugvélum í
stað þess að dreifa flugvélunum
vegna hættu á loftárás. Svo vel
vildi til að ekkert bandarískt
flugvélamóðurskip var á Hawaii 7.
desember þar sem „Enterprise" og
„Lexington" höfðu verið send með
orrustuflugvélar landgönguliðsins
til Wake- og Midway-eyja og tvö
önnur flugvélamóðurskip voru í
öðrum höfnum.
„Þetta táknar stríð“
Japönsku fulltrúarnir í Wash-
ington héldu áfram samningaum-
leitunum eins og ekkert hefði í
skorizt, jafnvel þegar þeir fengu
skipanir um að eyðileggja dul-
málslykla og búast til brottferðar.
Hinn 6. desember var þeim sagt að
greinargerð væri á leiðinni og þeir
yrðu að halda henni leyndri þar
sem ástandið væri alvarlegt. Þeg-
ar Roosevelt forseti fékk „Mag-
ic“-dulmálsráðninguna á fyrstu 13
köflum orðsendingarinnar um kl.
9 e.h. að staðartíma 6. des. sagði
hann: „Þetta táknar stríð".
Hann ræddi málið við aðstoð-
armann sinn, Harry Hopkins, án
þess að minnast á Pearl Harbor.
Frank Knox flotamálaráðherra og
nokkrir herforingjar sáu einnig
orðsendinguna, en létu eins og hún
hefði enga hernaðarþýðingu. For-
seti herráðsins, George C. Mar-
shall hershöfðingi, var ekki látinn
vita.
Laust fyrir kl. 8 f.h. 7. desember
sá Roosevelt forseti fjórtánda
hluta orðsendingarinnar og sagði
að Japanir virtust ætla að slíta
stjórnmálasambandi, því að þar
stóð að „ógerningur væri að ná
samkomulagi með frekari samn-
ingaviðræðum". Um kl. 9 kom
annað skeyti frá Tokyo þar sem
sendiherrann var beðinn að af-
Fæstar flugvélar Bandaríkjamanna komust í loftið.