Morgunblaðið - 14.08.1982, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 14. ÁGUST 1982
Bókmenntir
Friðrik Friðriksson
Eyjólfur Konráð Jónsson:
Út úr vitahringnum,
Heimdallur 1982, 168 bls.
í annað sinn á rúmu ári hygj'st ég
fjalla um efnahagstillögur þær, sem
Kyjólfur Konráð Jónsson, alþingis-
maður, ht<fur sett fram. Tillögurnar
voru fyrst gefnar út af fyrrverandi
stjórn lleimdallar snemma á síðasta
ári, og nú bætir þessi stjórn Heim-
dallar um betur, endurútgefur tillög-
urnar, en nú í hcilli bók með fleiri
geinum Kyjólfs jafnframt því, sem
birtar eru greinar þeirra, sem fjallað
hafa um „eykonskuna".
Verdbólga og
peningastjórn
I baeði skiptin hef ég hrifist af
eldmóði og hugmyndaauðgi Eyj-
ólfs, en á hinn bóginn hefur sitt
hvað einnig angrað mig við lestur-
inn. Það er sambland snjallra og
miður snjallra hugmynda, sem
veldur mér hugarangri. Hvað er
hér átt við? í fyrsta lagi eru það
tillögur Eykons til hjöðnunar
verðbólgu, en þær gerir hann að
aöalatriði. I fyrri grein minni
benti ég á, að Eyjólfur yrði að
skilja hvað verðbólga væri til að
geta glímt við hana, en á það virð-
ist skorta, svoað þungamiðja
minnar gagnrýni liggur ennþá
þar. Verðbólga er samkvæmt
skilgreiningu almenn og varanleg
hækkun verðlags, m.ö.o. vex fjöldi
peningaseðla í veltu ávallt hraðar
en sá grunnur þjóðarauðs. sem
peningarnir eru ávísun á. Um
þetta er vart deilt, t.d. segir í al-
fra;ðiorðahók Websters nákvæm-
lega (>etta um verðbólgu. Þetta má
orða á annan hátt, þann að heild-
areftirspurn sé of mikil, og fyrsta
spurningin, sem svara verður, ef
, draga á úr verðbólgu, er hvernig
drögum við úr heildareftirspurn?
Ef Webster karlinn hefði í bók
sinni skilgreiningu á því, hvernig
ætti að koma í veg fyrir verðbólgu,
en hana fann ég ekki, þá yrði hún
að öllum líkindum svohljóðandi:
„Látið peninga í veltu ekki vaxa
hraðar en þjóðarauð." Svo einföld
er skýringin á verðbólgu, en henni
hafnar samt Eyjólfur. Tillögur
hans fjalla alls ekki um, á hvern
hátt draga beri úr eftirspurn, þær
fjalla um breytta samsetningu
einkaneyslu og samneyslu, en ekki
um viðnám gegn verðbólgu. Að
svipaðri hugsun og minni kemur
Olafur ísleifsson, hagfræðingur,
orðum í Vísisgrein, og er hún birt
í greinasafninu. Það er tíma-
skekkja að loka augunum fyrir
þessu, og sannleikanum er heldur
betur hliðrað með því að kalia
Ronald Reagan liðsmann villu-
kenningarinnar. Eyjólfur segir á
bls. 81 um peningamagn í veltu og
Reagan, en þessi grein var svar-
grein til mín:
Laukrétt er það, þegar Friðrik
Friðriksson segir að af minni hálfu
komi „ekki fram skilningur á hlut-
verki peningamálastjórnar í hag-
kerfinu, sem flestir hagfræðingar
leggja þó mikla áherslu á“. Þessa
hagfræðinga hef ég sem sagt aldrei
skilið, enda efast þeir víst sumir
hverjir nú orðið um ágæti kenning-
arinnar. Og betur væri nú komið
bæði á Bretlandi og íslandi, ef þau
Margrét Thatcher og Ólafur Jó-
hannesson hefðu verið jafn skiln-
ingssljó og ég og bandarísku „bjálf-
arnir", sem nú ráða ferðinni í pen-
ingamáium þar vestra — með
ógnarlegum afleiðingum.
Eyjólfur gefur sem sé í skyn, að
Reagan láti sig engu varða pen-
ingamálastefnu, enda sé það
óþarfi. Ég veit ekki, hver er skýr-
ingin á þessum misskilningi, en
vera má, að fjölmiðlar hafi ein-
ungis flutt fréttir um skattalækk-
anir til Islands. Sannleikurinn er
hins vegar sá, að Reagan setti sér
fjögur meginmarkmið, — að draga
Friðrik Friðriksson og Guðmundur Heiðar Frímannsson
skrifa um bók Eyjólfs Konráðs Jónssonar:
Út úr vítahringnum
Bók Eyjólfs Konráós Jónssonar, alþm., „Út úr vítahringnum“, hefur vakið töluverða athygli
og umræður. Hér á eftir fara greinar, sem tveir af ritdómurum Morgunblaðsins, Friðrik
Friöriksson og Cuðmundur Heiðar Frímannsson, hafa skrifað um bókina.
úr verðbólgu, að lækka skatta, að
stöðva vöxt ríkisbáknsins og að
efla landvarnir.
Skattalækkar.ir voru pólitíska
söluvaran, en hjöðnun verðbólgu
var lykillinn að því að markmiðin
næðust. Hvernig átti að lækka
verðbólgu? Með því að draga úr
En ef við gæfum okkur það, að
unnt væri að lækka skatta um
þessa upphæð (þ.e. 60—70 milljarða
- innsk. F.F.), þá mætti nota svig-
rúmið til að lækka vöruverð. T.d.
nægði þessi upphæð til að draga úr
verðbólgu — með minni álögum
ríkisins — sem næmi 20—25% á
ársgrundvelli.
frávikið frá núverandi ástandi
kvað vera það að nú á að fjárfesta
í „arðbærum" framkvæmdum. Ég
efast ekki um góðan vilja Eyjólfs,
en megingallinn við opinberar
framkvæmdir er sá, að menn hafa
ólíkar skoðanir á því, hvað sé
arðbær fjárfesting. Það er m.ö.o.
Er Eykonskan leiðin
út úr vítahringnum?
Kyjólfur Konráð gerir lítið úr að-
gcrðum i p<‘ningamálum til að lækka
verðbólgu í riti sínu.
vexti peningamagns í veltu. Reag-
an krafðist þess m.ö.o. að seðla-
banki Bandaríkjanna framfylgdi
áfram þeirri aðhaldsstefnu, sem
mörkuð var 1979. Peningastjórn
var ekki hliðarskilyrði, heldur
kjarninn sjálfur. Það er út í bláinn
að halda öðru fram. Við þetta má
því bæta, að ef til vill villa þeir
fordómar, sem Eykon virðist hafa
gagnvart hagfræði og hagfræðing-
um, honum sýn. Hann má hafa þá
fordóma mín vegna, þótt ég hafi
að vísu hagsmuni af því að hag-
fræðingar séu álitnir mætir menn,
en ef misst er sjónar á aðalatrið-
inu þess vegna, þá er ekkí von á
góðu.
Þessi veigamikla yfirsjón dreg-
ur mjög úr gildi tillagna Eykons
til hjöðnunar verðbólgu. Þessu má
líkja við lækninn, sem kemur inn
til sjúklings með sprunginn botn-
langa, og segir: „Bíddu hægur
væni, þetta lagast," — og sker úr
annað nýrað. Það hefur aldrei ver-
ið gott ráð við sprungnum botn-
langa að skera burt nýrað.
Gengur skattalækkunar-
dæmi Eykons upp?
Önnur hygmynd vefst einnig
fyrir mér, annað hvort sökum þess
að ég misskil röksemdafærsluna
eða að rök Eykons standist illa.
Hér er átt við að skattalækkana-
tillögur hans og þær upphæðir,
sem hann telur, að séu nægilegar
til þess að ná verðbólgunni niður.
Eykon segir, að 60—70 milljarðar
gamalla króna (á föstu verðlagi)
sé sú skattalækkun, sem þurfi
(upphæðin er nefnd í ræðu á Al-
þingi í febrúar 1981). Hann segir
svo á bls. 49—50 í greinasafninu:
Þegar hefur verið rætt um sam-
band peningamagns og verðbólgu,
og við það má bæta, að lækkun
vöruverðs á einstökum vöruflokk-
um breytir hlutfallsverði, en það
er alls ekki auðsætt, að sú breyt-
ing lækki heildarverðlag og með
því verðbólgu. Þá má spyrja varð
andi skattana, hvort það sé réttur
skilningur, af minni hálfu, að
þessi 60—70 milljarða skattalækk-
un (í mynd beinna og óbeinna
skatta) komi að miklu leyti beint
aftur til ráðstöfunar ríkisins með
aukinni sölu ríkisskuldabréfa, en
fyrir henni yrði grundvöllur ef
sparnaður ykist og verðbólga
lækkaði. Þessa fjármuni myndi
ríkið nota til framkvæmda. Ef svo
er, þá vil ég benda á eftirfarandi:
Eykon virðist gefa sér þá for-
sendu, í tillögum sínum, að sá, sem
hefði 100 krónum meira til ráð-
stöfunar vegna skattalækkana,
myndi verja þeim öllum í sparnað,
og það sem meira er, sparnaðinum
yrði að mestu varið til kaupa á
skuldabréfum ríkisins. En þetta er
hæpið. í fyrsta lagi veit enginn,
hve miklum hluta þessara 100
króna ég verði í sparnað, kannski
10 krónum eða 30 eða 90. Allt er
jafnlíklegt, en almennt er talið, að
menn verji að jafnaði 20—30 krón-
um af hverjum hundrað í sparnað
pg þar af leiðandi 70 til 80 í neyslu.
í öðru lagi er sú forsenda mjög
einkennileg, að maður myndi
verja stórum hluta sparnaðar síns
i skuldabréf. Hvað um skartgripi,
hús, gjaldeyri á svörtum markaði,
bankareikninga o.s.frv.?
Þá er annað atriði það, að Ey-
kon gerir ráð fyrir stórfelldu hlut-
verki ríkisins við framkvæmdir.
Heimdallarstjórnin, sem starfar af
miklum krafti undir forystu Árna
Sigfússonar, hefur unnið lofsvert
verk með útgáfu þessarar bókar.
enginn hlutlaus mælikvarði til á
arðsemi við slíkt fyrirkomulag.
Arðsemin verður einungis vegin
og metin af einhverri skynsemi, ef
sá sem tekur ákvörðunina ber
jafnframt ábyrgð á, að ákvörðunin
reynist arðvænleg, þegar á hólm-
inn er komið. Það verður einungis
við þær aðstæður, að eigið fé sé í
veði, þ.e. á fjármagnsmarkaði
reknum án ríkisíhlutunar.
Arðsemi í augum stjórnmála-
manns mun alltaf hafa aðra
merkingu en í augum athafna-
manns, sem hættir eigin skinni.
Arðsemin í augum stjórnmála-
manns er ekki aukin framleiðsla
eða afrakstur í efnalegu tilliti,
heldur aukið atkvæðafylgi.
Arðsemisprósentan getur í
sjálfu sér verið hin sama: í augum
athafnamannsins merkir hún
viðbót við fjármagnsgrunn, en í
augum stjórnmálamannsins
merkir hún viðbót í atkvæðisbær-
um stuðningsmönnum. Að leggja
höfuðáherslu á þátt ríkisins við
framkvæmdir hlýtur því alltaf að
vera hin neikvæða leið, sem ekki á
að skoða, nema óhjákvæmilegt sé.
Hin jákvæða leið er sú að virkja
raunverulegan fjármagnsmarkað,
láta vexti ráðast á frjálsum mark-
aði og skapa atvinnurekstri þau
rekstrarskilyrði (m.a. með lítilli
verðbólgu), að áhættufé í fyrir-
tækjum sé samkeppnisfær sparn-
aðarháttur. Það er sú leið, sem
Eykon ætti frekar að benda á —
sú leið, sem í raun veitir lands-
mönnum tækifæri til að taka þátt
í frekari uppbyggingu landsins.
Það mun engu breyta að fá nýjan
Haukdal til að mæla „arðsemi"
opinberra framkvæmda.
Frjálslyndi og
stjórnlyndi
Að framansögðu mætti draga
þá ályktun, að ekkert væri bita-
stætt í tillögum Eykons, en fátt
væri fjær sanni. Að „patent"-
lausninni til lækkunar verðbólgu
slepptri, þá gætir hvarvetna góðr-
ar frjálshyggju. Gert er ráð fyrir
léttari skattbyrði, stærri hluta
þjóðarframleiðslu ráðstafað af
einstaklingnum sjálfum, aukinni
sjálfsbjargarhvöt. Eykon er
frjálslyndur maður. En þó togast
á frjálslyndi og eitthvað, sem
jafnvel má telja stjórnlyndi á
stöku stað. Tökum tvö dæmi úr
greinasafninu. Á bls. 32 segir Ey-
kon: „Hvort erum við t.d. ríkari og
hæfari að mæta vandamálum
framtíðarinnar, ef allir verðu fjár-
munum í vegagerð í stað þess að
kaupa litasjónvarp nr. 2 eða bíl nr.
3.“ Og á bls. 13 segir: „Nýtt sparn-
aðarform, sem keppti við stein-
steypu og óþarfan innflutning,
hefði myndast."
Eykon mætti skilja sem svo, að
hann væri að segja hér annars
vegar, að hann telji sig vita betur,
hvað hverjum og einum er fyrir
bestu, hvað gerir þjóðina ríka, og
hins vegar, hvernig skilgreina eigi
þarfan og óþarfan innflutning. En
frjálslyndur maður þarf ekki
nauðsynlega að samþykkja val
annarra, en að neyða sínu vali upp
á aðra en dæmt er til að hafa að
lokum þveröfugar afleiðingar.
Þarfir manna eru misjafnar, og ef
einhver kaupir sjónvarp nr. 2 og
bíl nr. 3, þá er það til marks um,
að þörf er fullnægt og er því ná-
kvæmlega jafn rétthátt og t.a.m.
lagning vegar. En frjálsir ein-
staklingar eru með þessu að sýna
vilja sinn, þá verður að lúta því,
hvort sem okkur Eykon líkar það
betur eða verr. Óþarfur innflutn-
ingur er ekki áhyggjuefni, þar sem
sá innflutningur einn er óþarfur,
sem ekki selst, þ.e. sem fullnægir
ekki þörf neins. Hann hleðst upp í
vöruhúsum, og sá innflytjandi,
sem ekki bregst rétt við skilaboð-
unum, verður ekki langlífur í þeim
„bísness". Allur annar innflutn-
ingur er þarfur. Þrátt fyrir að ég
persónulega gæti talið einhvern
hluta hans óþarfan fyrir mig.
Hinn raunverulegi vandi er sá,
að það eru til einstaklingar, sem
telja sig vita, hvað hverjum og
einum er fyrir bestu. Við vitum, að
Tómas Árnason, Svavar Gestsson
og þeirra fylgifiskar hafa þessa
áráttu, en þess á ekki að gæta i
riti eftir Eyjólf Konráð. Ég veit,
að flestir sjálfstæðismenn og aðrir
frjálslyndir menn styðja Eykon af
alhug í tillögum hans um að gera
veg einstaklingsins meiri — að
auka frjálsræðið — en eigum við
ekki að láta þá Tómas og Svavar
um að vilja „stýra frjálsræðinu"?
Eg hef aðallega sett fram að-
finnslur, enda er það líklegra til
að bera árangur í frjósömum
skoðanaskiptum en „hlutlaus"
endursögn eða innihaldslaust lof.
Þetta breytir þó engu um það, að
framtak Heimdallarstjórnar, sem
starfar af miklum krafti undir
forystu Árna Sigfússonar, og Eyj-
ólfs Konráðs að gefa út þessa bók
er bæði lofsvert og athyglisvert.
Eykon var ein aðaldriffjöðrin í
viðreisnartillögunum 1960, og
hann á margar mjög skemmtileg-
ar hugmyndir síðan, t.d. í bókinni
Alþýðu og athafnalífi, sem kom út
1968. Ef eitthvað er, hefur hans
þáttur í baráttunni fyrir frjáls-
ræði verið vanmetinn. Nú hljóta
að hefjast miklar umræður hér-
lendis um, hvað eigi að gera. Ey-
kon hefur lagt fram sínar tillögur.
Megi aðrir leggja fram sínar og
við að komast að einhverri skyn-
samlegri niðurstöðu með hrein-
skilnislegum skoðanaskiptum.
Friðrik Friðriksson