Morgunblaðið - 09.09.1982, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1982
13
Ljóðin er þutu
um þitt blóð
Fimmtugasta áritíð Jóhanns Jónssonar
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson .
Skömmu eftir að Rainer Maria
Rilke (1875-1926) birti á prenti
Dúínóelegíur sínar, eitt mesta ljóð
aldarinnar, orti helsjúkt íslenskt
skáld í Þýskalandi eitt eftirminni-
legasta og fegursta ljóð íslenskrar
tungu. Ég á við Söknuð eftir Jóhann
Jónsson, en á þessum dögum eru
liðin fimmtíu ár síðan hann lést í
Leipzig. Fæddur var Jóhann á
Staðastað á Snæfellsnesi 12. sept-
ember 18%, en alinn upp í Ólafsvík.
Söknuður er eitt þeirra ljóða sem
marka tímamót í skáldskap, sam-
bærilegt við Sorg Jóhanns Sigur-
jónssonar og Tímann og vatnið eftir
Stein Steinarr. Fátt bendir til þess
að það muni fyrnast með nýrri
kynslóð, en hátíðleiki þess er
kannski dálítið fjarri okkar
óskáldlegu tímum. Söknuður höfðar
að minnasta kosti til þeirra sem nú
eru miðaldra og eldri og grunur
minn er sá að yngra fólk muni finna
í ljóðinu hið sama og aðrir hafa tal-
ið því til ágætis. Þetta ljóð lýsir
ekki einungis reynslu heillar
mannsævi heldur er það ort af
snilld sem er mjög sjaldgæf. Slík
snilld er aðeins gefin stórskáldum.
Að vísu má greina það sem koma
skal í ýmsum ljóðum Jóhanns
Jónssonar: Landslagi, Vindi um
nótt og ef til vill fleiri ljóðum.
Ég minntist á Rilke í upphafi.
Kannski hefur Jóhann Jónsson les-
ið Dúínóelegíurnar, að minnsta
kosti má segja að þrotlaus brunnur
undursamleikans, sál lostin skiln-
ingi og vængjablik svífandi engla
minni á Rilke. En sé um áhrif að
ræða eru þau óveruleg. Söknuður
Jóhanns Jónssonar er fyrst og
fremst hans ljóð, dæmi um líf hans
og uppruna. Um leið höfðar það til
allra manna eins og hin bestu ljóð.
Orðið hvar er mörgum sinnum
endurtekið í Söknuði:
Hvar!
Ó hvar? Er glatad ei glaUA?
C.ikflir ei einu um hið liðna, hvort grófu það
ár eða eilífð?
(Inn þú mér heldur um stund, að megi ég muna,
minning, hrópandi rödd,
ó dvel!
Dagarnir sem hafa glatað lit sín-
um, blekkingin heilaga, koma aftur
þegar eirðarlaus eyrun heyra söngl
sem minnir á hausthljóð vindsins
og söng sálaðrar móður úr sjávar-
hljóðinu í fjarska. Hið lífsþreytta
skáld sem vegna reynslu sinnar og
menntunar veit að allt er hverfult
og undrið sjálft drukknað í æði
múgs og glaums skynjar sem
snöggvast eilíf verðmæti lífsins,
það sem ekki glatast þrátt fyrir
allt.
Halldór Laxness skrifar í grein
um tvö þingeysk skáld: „Það er ekki
lof að segja um mann að hann sé
stórskáld, miklu oftar hið sama og
segja að hann hafi ratað í meiri
raunir en aðrir menn, eða a.m.k.
mætt þeirri reynslu sem ekki sé
Jóhann Jónsson
hægt að mæla með við nokkurn
mann.“
Halldór segir um Jóhann: „Hugur
hans dvaldist í hæð þar sem rúm-
helgi lífsins verður aðeins skynjuð í
tónstefjum, fyrirmyndum og yrkis-
efnum og allar niðurstöður ákvarð-
ast af fagurfræðilegum lögmálum
einsog i grísku örlagadrama."
Þess skal getið að það var Hall-
dór Laxness sem sá um útgáfu á
Kvæðum Jóhanns Jónssonar og rit-
gerðum (1952).
Þegar sá sem þetta ritar var að
brjótast undan því ofríki sem ís-
lensk skólaljóð og lestrarbækur
beittu börn og unglinga var það
opinberun að kynnast ljóðum Jó-
hanns Jónssonar. Að vísu freistuðu
þau mín ekki til að fara að yrkja
með svipuðum hætti og hann, en
hér var fundinn sá alhreini tónn
ljóðræns skáldskapar sem leitað
hafði verið að.
Og það var unnt að halda áfram
þaðan sem Jóhann Jónsson setti
punktinn.
Kantötutónleikar
Tónlist
Jón Asgeirsson
Hallgrímskirkju hefur bæst nýr
starfskraftur, orgelleikarinn
Hörður Áskelsson, sem eftir frá-
bæran árangur í tónlistarnámi í
Þýskalandi og eins árs starf þar er
kominn heim til íslands og með
miklum áhuga kallar til sín fólk
með þá trú að efla megi iðkun tón-
listar í kirkjunni.
Ekki er skortur á verkefnum því
trúlega á engin stofnun mannlegs
samfélags eins stóran og dýrlegan
sjóð, sem kirkjan á í tónlist frá
öllum tímum. í Matteusarguð-
spjalli er sagt frá meyjunum tíu
„er tóku lampa sína og fóru út til
móts við brúðgumann. En fimm
þeirra voru fávísar og fimm
hyggnar; því að hinar fávísu tóku
lampa sína, en tóku enga olíu með
sér. En hinar hyggnu tóku olíu í
kerum sínum ásamt lömpum sín-
um.“ Ekki er þörf á að rekja þessa
líkingu frekar en til hennar er
vitnað vegna þess að ef Herði tekst
að byggja upp glæsilegt tónlist-
arstarf í Hallgrímssókn mun hann
sem hyggnu meyjarnar eiga nóg
ljósmeti er Hallgrímskirkja verður
vígð fullgerð. Á kantötutónleikum
í Hallgrímskirkju sl. sunnudag
voru fluttar tvær kantötur eftir
Bach. Báðar kantöturnar voru
sungnar af ungum þýskum söngv-
ara, Andreas Schmidt að nafni, og
var söngur hans hreint út sagt
frábær og verður fróðlegt að fylgj-
ast með þessum pilti og heyra
hann eftir nokkur ár.
Hörður fékk til samstarfs við sig
litla hljómsveit undir leiðsögn
Rutar Ingólfsdóttur. Þröngt hús-
næði kapellunnar hefur trúlega
valdið því hversu hljómsveitin var
helst til of sterk, sérstaklega
bassaraddirnar sem trúlega er erf-
itt að stilla til jafnvægis við tón-
létt hljóðfæri efri raddanna. Ný-
stofnaður Mótettukór Hallgríms-
kirkju söng einn kóral í lok fyrri
kantötunnar. Kórinn er enn fá-
liðaður en hljómaði fallega og
verður spennandi að fylgjast með
vexti og viðgangi hans á næstu ár-
um.
Hörður Áskelsson er vel mennt-
aður tónlistarmaður og í upphafi
starfs hans verður ekki annað séð
en vænta megi mikils af honum í
framtíðinni.
Jón Ásgeirsson
Stökur og kvæði
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Björn Jónsson: BYMBÖGUR.
112 bls. Útg.: Björn Jónsson.
Sú var tíðin að Vestur-ís-
lendingar voru manna ötul-
astir að yrkja ljóð og senda
frá sér bækur. Sá tími er að
vísu liðinn. En þó kemur enn
fyrir að þeir láta frá sér
heyra. Höfundur þessarar
bókar er kynntur í kápuaug-
lýsingu. Fæddur er hann og
uppalinn á íslandi en hefur
verið búsettur vestanhafs í
áratugi, læknir að atvinnu.
Hann hefur eins og margur
landinn ort vísur um það sem
á hugann hefur leitað hverju
sinni, líklega sér til hugar-
hægðar fremur en til lofs og
frægðar. Samfelld kvæði eru
að vísu í bók þessari. En fer-
skeytlur eru þar líka margar
og að mínum dómi hitta þær
betur í mark en kvæðin.
Góður þótti sá hagyrðingur
fyrrum sem gat kastað fram
vísu um hversdagsleg efni, að
því er virtist fyrirhafnarlaust.
Björn Jónsson
og gaman í bland við alvöruna
eins og hagyrðinga er háttur
þegar þau mál ber á góma,
samanber eftirfarandi vísu —
sem er nú raunar tekin upp úr
kvæði sem ber heitið llm ástar-
stig og þesskonar:
Orðaröð skyldi vera sem
næst mæltu máli. Hvaðeina,
sem hnikað var til vegna ríms
eða ljóðstafa, þótti spilla.
Björn Jónsson er fundvís á
hugmyndir og hreinskilinn.
Og hann er ódeigur að segja
meiningu sína. En hann meiri
hugkvæmnismaður en hag-
yrðingur. Sjálfur víkur hann
að því í eftirfarandi stöku að
hugmynd og bragfræði renni
ekki endilega eftir sama far-
vegi:
Betra er aó hrúga upp hugsunum
sé heimspekilega téð,
en ganga með botninn úr
buxunum,
bragfræðilega séð.
Mörg efni leita á hugann,
hnyttnar athugasemdir um
lífið og tilveruna, sjálfan sig
og umhverfið. Oftast held ég
þó að það sé ástin sem verði
Birni Jónssyni að yrkisefni.
Er þá gjarnan brugðið á glens
Lofnarvaldi ég lúta má
er lít ég faldaskessu
á hvaða aldri, að heita má.
Hvað mun valda þessu?
Að skrifa ljóðabréf var á
tímabili eftirlæti hagyrðinga.
Hér er birtur hluti af ljóða-
bréfi og ber yfirskriftina
Atómljóð. Það er gagnorð
hugleiðing um þá tegund
skáldskapar. Atómskáldskap-
urinn er nú löngu hættur að
halda vöku fyrir unnendum
ríms og ljóðstafa. Þeir óttuð-
ust að hann gengi af hefð-
bundinni, íslenskri ljóðlist
dauðri, þar með talinni fer-
skeytlunni. Sá ótti reyndist
ástæðulaus. Ferskeytlan hef-
ur ekki hvikað frá fyrri landa-
mærum, eins og gerst má
marka af þessari bók. Hún er
enn ort — í einrúmi, á ferða-
lögum, í samkvæmum. Og í
fjarlægum löndum!
Erlendur Jónsson

Staögreiösluverö:
260 lítra
400 lítra
Kr. 9.900.
Kr. 11-990.
Philips
Þú getur
reitt þig á Philips frystikistur.,
Þegar þú kaupir frystikistu er það til geymslu á matvælum um lengri tíma.
Hun verður þvíað vera traust og endingargóð. Þar kemur Philips til móts við
þig með frystikistur, sem hægt er að reiða sig á.
Philips frystikistur eru klæddar hömruöu áli.
Philips frystikistur gefa til kynna með sérstöku aðvörunarljósi, ef frostið fer
niður fyrir 15°.
Philips frystikistur hafa lykillæsingu.
Philips frystikistum fylgja 2—3 lausar grindur.
Philips frystikistur hafa Ijós í loki.
Philips frystikistur fást í stærðunum 260 I. — 400 I.
Philips viðgeröarþjónustu getur þú treyst.
Þú kaupir Philips fyrir framtíðina.
heimilistæki hf
HAFNABSTRÆTI 3 - 20455 - SÆTÚN 8 - 15655