Morgunblaðið - 09.09.1982, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1982
Laugardaginn 4. september
sl. birtist í Morgunblaðinu
grein, er nefnist „Kirkjan og
kjarnorkuvopnin“. Greinarhöf-
undur er Guðmundur Heiðar
Frímannsson. Rétt er að gera
nokkrar athugasemdir við
málflutning hans.
Kirkjan hyggur ekki
á veraldleg völd
Grein Guðmundar Heiðars
hefur að geyma ýmsar hæpnar
staðhæfingar. Hin fyrsta er sú,
að afskipti kirkjunnar af frið-
arhreyfingum miði að því, „að
kirkjan fái í auknum mæli for-
ræði í veraldlegum efnum".
Þetta er að sjálfsögðu alrangt.
Heimir Steinsson
tilvikinu er engu slíku til að
dreifa. Málum er lokið. Um-
ræða um niðurstöðuna er út í
hött. Þú getur rökrætt við ann-
an mann um það, hvernig hann
eigi að fara að, ef hann verður
fyrir tímabundnum sjúkdómi.
Þú getur einnig rökrætt um
endurreisn mannkyns að loknu
takmörkuðu stríði. En and-
spænis endanlegum dauða ein-
staklings eða algjörri tortím-
ingu mannkyns fjölyrðir þú
ekki um viðreisnarvonir í þess-
um heimi. Undir slíkum kring-
umstæðum getur þú vissulega
flutt umræðuna yfir á eitthvert
það plan eilífðartrúar, sem
ekki er á dagskrá í þessu sam-
Kirkja og friður
eftir séra Heimi
Steinsson
„Forræði í veraldlegum efnum"
hlýtur að merkja pólitískt vald,
aðild að landsstjórn. Ekki er
kunnugt, að nokkur sú kirkju-
deild, sem látið hefur baráttu
fyrir friði til sín taka, hafi gert
kröfur til stjórnmálaforystu.
Hér er því á ferð tilraun til að
eigna kirkjunni sjónarmið, sem
hún ekki ber fyrir brjósti, en
virðast sprottin upp í hugar-
heimi greinarhöfundar.
Hugarfar skiptir máli
í annan stað ræðst höfundur
að útlendum kirkjuhöfðingja
fyrir þá skoðun, að „ásetningur
sé jafn syndsamlegur og at-
höfn“. Er svo að sjá sem Guð-
mundur Heiðar telji hér um að
ræða persónulegt viðhorf eins
manns. Svo er þó ekki. Kristin
kirkja hefur á öllum öldum
lagt áherzlu á gildi hugarfars
ekki síður en athafna. Hér er
búið að arfi frá Drottni sjálf-
um. Ætti í því efni að nægja að
skírskota til orða Fjallræðunn-
ar, þar sem reiðinni er sam-
jafnað við manndráp. „Hinn
yfirlýsti ásetningur um að
beita" kjarnorkuvopnum er
þannig ekki aðeins andstæður
„kaþólskri guðfræði", heldur
kristnu siðgæði yfirleitt.
Kirkjan virðir
stjórnmálaflokkana
í þriðja lagi telur greinar-
höfundur ályktun Prestastefnu
íslands um friðarmál nú í vor
hafa að geyma „ákveðna lítils-
virðingu við stjórnmálaflokk-
ana“. Hér er vægast sagt talað
út í hött. Hvernig getur falizt
lítilsvirðing í því að bjóða ein-
staklingi, hópi eða hópum
manna til viðræðna? Hitt væri
vissulega lítilsvirðing, ef
Prestastefna samþykkti, að
kirkjan væri of góð til að ræða
við stjórnmálaflokkana. En nú
er hlutum öfugan veg farið,
JON Helgason, forseti sameinaðs Al-
þingis, mun á sunnudaginn prédika í
Dómkirkjunni, en prestastefnan sam-
þykkti i sumar að beina þeim tilmæl-
um til biskups að 12. september yrði
sérstaklega fjallað um friðarmál í
kirkjum landsins.
Biskup hefur skrifað prestum og
sófnuðum landsins bréf og farið
þess á leit, að 12. september verði
friðardagur kirkjunnar í ár.
Útvarpsguðsþjónusta dagsins
verður frá Dómkirkjunni, en þar
mun forseti sameinaðs þings, Jón
Helgason frá Seglbúðum, stíga í
stólinn.
Vitað er, að ýmsir gestir munu
enda hafa forystumenn stjórn-
málaflokka þegar tekið þessu
máli vel. Er ekki að sjá, að þeir
skynji þá niðurlægingu, sem
virðist angra Guðmund Heiðar.
Ný viðhorf hafa skapazt
Guðmundur Heiðar Frí-
mannsson gerir samþykktir
annars Vatikanþingsins að um-
talsefni. Þar er talað um, að
„algjörlega ný viðhorf" hafi
skapazt í heiminum við til-
komu kjarnorkuvopna. Það er
rétt, er höfundur segir, að ein-
mitt þessi framsetning hafi
orðið áhrifarík. Friðarhreyf-
ingar kirknanna eru beinlíns
byggðar á þeirri grundvallar-
forsendu, að við búum að
ástandi, sem ekki á sér hlið-
stæðu í fyrri sögu manna.
Hitt gegnir nokkurri furðu
með hvaða hætti Guðmundur
Heiðar Frímannsson reynir að
hrekja setningu Vatikanþings-
ins um „aigjörlega ný viðhorf".
Honum farast orð á þá leið, að
einungis sé um að ræða stigs-
mun milli kjarnorkuvopna og
annarra drápstækja, en ekki
eðlismun. Síðan heldur hann
áfram: „Áður var einungis
mögulegt að leggja einstaka
bæi, einstök héruð, jafnvel ein-
stök lönd í rúst, en nú er hugs-
anlegt, að öll heimsbyggðin
farist, ef kjarnorkustríð bryt-
ist út. Svo ógnvænleg sem sú
tilhugsun er, þá kallar hún vart
á algerlega ný viðhorf."
Hér er eitthvað meira en lít-
ið bogið við röksemdafærslu
höfundar: Á því er einungis
stigsmunur, en ekki eðlismun-
ur að fækka mannkyninu og að
þurrka það út, segir Guðmund-
ur Heiðar. Þetta er hliðstætt
því að segja, að fyrir einstakl-
ing sé einungis stigsmunur, en
ekki eðlismunur á því að veikj-
ast um stundarsakir og að
deyja. Munurinn er þó algjör: í
fyrra tilvikinu er bati hugsan-
legur og einnig unnt að laga sig
að breyttum háttum. í síðara
prédika í guðsþjónustum í öðrum
kirkjum, bæði stjórnmálamenn og
guðfræðingar.
Nánar verður um það tilkynnt í
messutilkynningum í laugardags-
blöðunum.
Biskup hefur undanfarið átt við-
ræður við forystumenn
stjórnmálaflokkanna um hversu
stuðla megi að aukinni umræðu og
upplýsingum um friðarmál. „Hafa
þær viðræður verið mjög gagnlegar
og hefur komið fram mikill vilji
stjórnmálaflokka til samstarfs við
kirkjuna að þessu máli,“ segir í
frétt frá Biskupsstofu.
hengi. En að þeim möguleika
slepptum, endar öll umræðan í
alsvörtu núlli.
Það er einmitt þessi núll-
punktur, sem réttlætir tal
kirkjunnar um „algerlega ný
viðhorf". Þess vegna er rétt að
tala um eðlismun og vísa á bug
hverri tilraun til að gera minna
úr ógninni en efni standa til.
Hin algjöra ógn
Kjarnorkurvopnin hafa leitt
yfir mannkynið hættu á full-
kominni og endanlegri tortím-
ingu. Við getum nefnt þessa
hættu „algjöra ógn“, til að-
greiningar frá sérhverjum
háska öðrum. Þessi algjöra ógn
er sem fyrr greinir höfuð-
ástæðan til þess, að kirkjur
fóru að skipta sér af friðarmál-
um. í Ijósi þeirrar staðreyndar
verður að meta alla afstöðu
kirkjunnar. Hin algjöra ógn
veldur því til dæmis, að stjórn-
arhættir og hugmyndakerfi
verða létt á metum. Ég fyrir
mitt leyti er öldungis sann-
færður um, að það er djöfullegt
að vera „rauður", búa við til að
mynda þá áþján, sem nú krepp-
ir að Pólverjum. Þó vil ég þús-
undfalt heldur vera „rauður"
en dauður. „Rauður" maður á
nefnilega þá möguleika að
verða „blár“, en dauður maður
á þess engan kost. Svo einfalt
er nú þetta mál, og það gildir
auðvitað í enn ríkari mæli um
mannkynið en um einstakling-
inn.
Vera má, að þetta viðhorf sé
kirkjunnar mönnum aðgengi-
legra en öðrum. Kirkjan er orð-
in nokkuð gömul og hefur stað-
ið af sér öll þau stjórnarför,
sem dunið hafa á heiminum í
bráðum tvö þúsund ár. Hún
mun áreiðanlega lifa í bezta
gengi löngu eftir að kommún-
ismi og kapítalismi eru úr sög-
unni, vel að merkja ef ekki
verður búið að þurrka út
mannkynið
Hvað verður predikað
á sunnudaginn kemur?
Guðmundur Heiðar Frí-
mannsson lýkur máli sínu með
því að láta í ljós þá von, að
„klerkar í kirkjum landsins
fari varlega með þann friðar-
boðskap, sem þeir hyggjast
flytja söfnuðum sínum hinn 12.
september næstkomandi."
Sjálfsagt er rétt að taka þess-
um orðum eins og hverri ann-
arri vinsamlegri ábendingu.
Það sem höfundur að öðru leyti
segir um „klerkdóm" og „emb-
ættismenn kirkjunnar" gefur
þó ekkert sérstakt tilefni til
kumpánlegheita. Vera má, að
ofurlítilli, dulinni hótun sé ætl-
að að gæjast undan orðum
Guðmundar Heiðars. Eftir er
þá að sjá, hvaða bein hann hef-
ur í hendi til að koma vilja sín-
um fram. I
Friðardagur kirkjunnar á sunnudag:
Forseti sameinaðs Alþingis
prédikar í Dómkirkjunni
Predikun á
friðardegi
Athugasemd við greinina
„Kirkjan og kjarnorkuvopnin“
eftir Pétur
Sigurgeirsson biskup
í greininni „Kirkjan og kjarn-
orkuvopnin", sem birtist hér í
Morgunblaðinu 4. sept. sl. gætir
misskilnings um friðarályktun
prestastefnunnar á Hólum í
Hjaltadal, sem þarf að leiðrétta.
Eins og öllum er kunnugt, er
ástand heimsmála svo uggvænlegt
vegna kjarnorkuvígbúnaðar, að
fólk um víða veröld hefur myndað
öfluga friðarhreyfingu til að af-
stýra heiminum frá tortímingu.
Kirkjudeildir eiga mikinn þátt í
þessari hreyfingu.
Friðarvon mannkynsins er svo
stórt mál, að hún varðar alla
menn, í hvaða stétt og stöðu sem
er og hvar í heimi sem vera skal. I
umræddri ályktun er bent á það,
„að málefni friðar og afvopnunar
eru ofar flokkssjónarmiðum
stjórnmálaflokkanna". Þ.e.a.s. að
þau séu utan og ofanvið dægur-
þras stjórnmálanna. Mér finnst
fjarri öllu lagi að tala um þetta
orðalag sem minnkun við stjórn-
málaflokkana. Það var í anda
þessa sjónarmiðs, prestastefn-
unnar, sem fulltrúar stjórnmála-
flokkanna á friðarráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna töluðu um frið-
„lleimalöndin" tíu, sem hvíti minnihlutinn hefur úthlutað svarta meirihlut-
anum til búsetu. Svæðin eru illræktanleg og án allra náttúruauðlinda.
(Mynd frá fwiuku þróunarstofnuninni 1978).
Suður-Afríka:
Heill heimur
í einu landi
Eftir Jónínu
Einarsdóttur
í Morgunblaðinu þann 23. júlí get-
ur að lcsa athyglisverða grein. Þar er
augum lesendans og væntanlegs
ferðalangs beint að ströndum Suð-
ur-Afríku. Boðið er upp á hópferð til
þessa framandi lands í haust. Mörg-
um fögrum orðum er farið um
óþrjótandi tækifæri sem þar bjóðast
þyrstum landa í ævintýraleit. Einn-
kunnarorð ferðarinnar eru „Heill
heimur í einu landi“. Það eru orð að
sönnu um Suður-Afríku og þarf ekki
villidýraveiðar og útreiðartúra á
strútum til að svo sé.
Apartheid
Samfélag Suður-Afríku er byggt
á hugmyndafræði apartheid, þ.e.
kynþáttaaðskilnaðarstefnu.
Stefna stjórnvalda er að hinir
mismunandi kynþættir þróist
hver fyrir sig, án þess að samein-
ast í eina þjóð. Til þess að við-
halda valdastöðu hvíta mannsins
hafa stjórnvöld skipt hinum
svarta meirihluta í fjölda ætt-
flokka. Þannig hefur svörtum
afríkönum, um 80% af íbúum
Suður-Afríku, verið úthlutað að-
eins 13% af landinu, skipt upp í
svokallað bantustan eða „heima-
lönd“. Allir, sem eldri eru en 16
ára, hafa vegabréf upp á eitt
ákveðið „heimaland" og verða að
geta framvísað því hvar og hve-
nær sem er.
Án lýðréttinda
Möguieikar til að framfleyta sér
í „heimlöndunum" eru litlir. Jörð-
in þar er erfið til ræktunar og at-
vinnutækifæri fá. Þannig neyðast
svartir til þess að vinna á „hvít-
um“ iðnaðarsvæðum. Þar eru þeir
meðhöndlaðir sem farandverka-
menn og hafa engin lýðréttindi.
Þeir fá lágt kaup og lélegt hús-
næði. I „heimalöndunum" sitja
síðan eftir gamalmenni, eiginkon-
ur og börn, sem oft fá ekki að sjá
heimilisföðurinn nema einu sinni
á ári. Ef svo vill til að bæði hjónin
hafi vinnu á sama stað búa þau þó
í sínum íbúðarskálanum hvort,
þar sem kynin eru aðskilin.