Morgunblaðið - 09.09.1982, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1982
Vigdís Finnbogadóttir, forseti íslands í hádegisverðarboði Ronalds Reagan:
„Gefum niðjum okkar orð til að hugsa um,
dáðir að minnast, menningu til að byggja á“
HÉR FER á eftir ræða forseta ís-
lands, Vigdísar Finnbogadóttur, er
hún hélt t hádegisverðarboði, sem
Ronald Reagan, Bandaríkjaforseti,
og kona hans héldu Vigdísi og öðr-
um þjóðhöfðingjum Norðurlanda í
gær:
Herra forseti
Forsetafrú Reagan
Yðar konunglegu tignir
Kæru vinir
Lengi hefur það verið sann-
færing mín, að enga dýrmætari
gjöf þiggjum við af samfélaginu
en þá að læra að lesa. Að geta
lesjð er auður, sem ekki verður
metinn á sömu vog og önnur
verðmæti.
Of oft er það tekið sem sjálf-
sagður hlutur að kunna að lesa.
Þessi gjöf opnar okkur nýja
heima. Hún ýtir undir ímyndun-
arafl okkar, og með því að lesa
öðlumst við þekkingu, þekkingu
á öðrum þjóðum.
Þjóðir Ameríku og Norður-
landa deila þeirri hamingju, að
lestrarkunnátta hefur verið þar
útbreidd um langan aldur. Með
lestri geta börnin ímyndað sér
hvernig heimurinn lítur út.
Það er þannig nær hálf öld lið-
in síðan ég fór með bóklestri að
Forseti íslands, Vigdís Finnbogadóttir, heldur ræðu í hádegisverðarboði Bandaríkjaforseta í Hvíta húsinu í gær. Við háborðið frá vinstri: Henrik Danaprins,
þá forsetafrú Nancy Reagan, Harald krónprins Norðmanna, Vigdís, Ronald Reagan, Sonja krónprinsessa Norðmanna, George Bush, varaforseti Bandaríkj-
anna Og fleiri gestir. Simamynd Mbl. Ól.K.M.
Opnunarræða forseta íslands á Scandinavia today:
Norrænum mönnum hefur alltaf
fundizt Ameríka sér nákomin
FORSETI íslands, Vigdís Finnboga-
dóttir flutti i gær ræðu, er hún
opnaði sýningu Noröurlandanna,
„Scandinavia Today“ í Washington,
höfuðborg Bandaríkjanna. Ræða
farseta íslands fer hér á eftir:
Herrar mínir og frúr.
Kæru vinir.
Á norðanverðu íslandi er fjall,
sem heitir Tindastóll, hásæti tind-
anna. Það gnæfir yfir breiðan
fjörð með grænum hlíðum. Mið-
nætursólin gyllir blómskrúðið og
hjalandi læki og myndar dular-
fulla skugga. Þetta er fjallið, þar
sem unnt er að finna óskasteininn
einu sinni á ári, á Jónsmessunótt.
Einu sinni var þarna smala-
stúlka á gangi. Hún tíndi upp af
götu sinni glitrandi stein. Er hún
hélt honum í hendi sér, kom henni
í hug hve gaman væri að vera boð-
in í beztu veizlu, sem haldin væri í
heiminum. Og skyndilega stóð hún
í dýrlegri höll. Maður nokkur rétti
henni gullbikar. Hún tók við bik-
arnum en varð svo feimin og
hrædd, að hún óskaði þess, að hún
stæði aftur á gamla, trausta fjall-
inu með kunnuglega jörð undir
fótum. Hún fleygði burt steinin-
um, en stóð þarna með gullbikar-
inn í hendinni. Bikarinn hafði hún
heim með sér og dáðust allir að
honum. Farið var með hann til
sóknarprestsins, en hann sá ekki
til hvers mætti nota hann á heim-
ilinu. Gullbikarinn var því sendur
til konungsins, sem gaf stúlkunni í
staðinn þrjár beztu jarðirnar í
þessum frjósama dal.
Þessi gamla þjóðsaga er tákn-
ræn fyrir hina fornu norrænu arf-
leifð, þar sem sagnalistin hefur
borizt frá kynsióð til kynslóðar.
Þessi arfleifð hefur orðið hluti af
sjálfsmynd norrænna manna, sem
um langan aldur urðu að heyja
harða baráttu við náttúruöflin,
svo að þeir kusu að leita hins
óþekkta nýs lands, þar sem þeir
vonuðust til að geta lifað betra
lífi. Þeir varðveittu sagnirnar,
menningararfinn, þeir komu með
gullbikarinn. Oft hlutu þeir kosta-
jarðir að launum, — en það er saga
í sjálfu sér.
Það hefur árum saman verið
sannfæring mín og keppikefli, að
við, — eins og allar aðrar þjóðir,
ættum að leitast við að flytja út
menningu okkar ekki síður en
varning, að við ættum að kynna
menningu okkar meðal annarra
þjóða, sem lifa á annan hátt.
Eg hef ekki getað þagað yfir
þessari skoðun minni í viðræðum
við starfsfélaga og vini, þegar
menningarmál hafa verið til um-
ræðu á Norðurlöndum. Lykillinn
að gagnkvæmum skilningi er að
kunna að meta gildi menningar
annarra þjóða, — í víðasta skiln-
ingi þessa orðs. Um leið og skiln-
ingi hefur verið komið á þjóða í
millum myndast vinátta. Þannig
byggjast brýr milli þjóða. Þá læra
mennirnir að skilja hverja aðra,
— hve langt sem kann að vera á
milli hér á hnettinum. Slík vinátta
hlýtur að stuðla að heimsfriði.
Það eru mikil forréttindi að
standa hér frammi fyrir yður i
dag. Mér er fulljós sá heiður, sem
mér er sýndur með því að hafa
verið valin til að vera fulltrúi
Norðurlandanna fimm við þetta
ánægjulega og einstæða tækifæri,
þegar sýningin Scandinavia Today
er opnuð. Hér er á ferðinni kynn-
ing á menningu Norðurlanda. En
áður ea ég segi nokkur orð um
„Skandinavíu í dag“ leyfist mér
kannski að hugsa dálítið upphátt
um „Skandinavíu gærdagsins".
Þetta er í fyrsta skipti, sem ég
hefi þá ánægju að stíga fæti mín-
um á ameríska grund. Og samt
hefur mér og öllum „norrænum
mönnum", alltaf fundizt Ameríka
mér nákomin. Við höfum alltaf vit-
að um Ameríku, lengur en nokkrir
aðrir Evrópubúar. Eg þarf ekki að
minna hina ágætu áheyrendur
mína á, að 500 árum áður en Col-
umbus sigldi yfir hið bláa haf árið
1492, fundu menn af norrænum
kynstofni Ameríku, könnuðu álf-
una og settust þar að um hríð. I
október ár hvert halda Banda-
ríkjamenn vissulega hátíðlegan
sérstakan dag í minningu Leifs
Eiríkssonar, það metum við mjög
mikils.
Islendingasögur segja svo frá,
að er þeir stigu á land eftir langa
og hættulega sjóferð, sáu þeir
dögg á grasi. Og þeir báru döggina
að vörum sér, dögg hins nýja
heims, — „og þóttust ekki jafn-
sætt kennt hafa sem það var“.
Er ekki dásamlegt fyrir ný-
fundið land, nýfætt land, að vera
þannig munað? „Og þóttust ekki
jafnsætt kennt hafa sem það var“.
Ég er viss um, að allir Ámeríku-
menn, sem hér eru staddir, eru
mér sammála um, að þessir fyrstu
norrænu menn höfðu að minnsta
kosti góðan smekk.
Þeir kölluðu landið Vínland,
land vínberjanna. Land víns og
rósa. Og þegar tilraunin til land-
náms hafði farið út um þúfur, þeg-
ar þeir höfðu allir snúið heim, þá
minntust þeir landsins með ákafri
elsku. Vínland varð eins konar
Parísarmissir. Vínland hið góða
var það kallað, áleitin minning um
það, sem hefði getað orðið, aðeins
ef ... ef.
En norrænar þjóðir gleymdu
aldrei nýja heiminum, Vínlandi
hinu góða. Við munum alla tíð
þetta land hinna miklu auðæfa.
Um aldaraðir fannst okkur þér
vera í túnfætinum okkar, — harla
víðáttumiklum túnfæti, ef satt
skal segja.
Og þegar Evrópa var loks til-
búin að uppgötva Ameríku alger-
lega og endanlega, þá kom þessi
vitneskja til með að gegna miklu
hlutverki. Enginn annar en sonur
Kristófers Kólumbusar sjálfs seg-
ir, að faðir hans hafi siglt til Is-
lands áratug áður en hann fór
hina sögulega ferð. Við vitum með
næsta öruggri vissu, að það voru
verzlunarsamböndin milli Bristol
á Englandi og íslands, sem komu
John Cabot til þess að leita nýja
heimsins í norð-vesturátt af því að
hann vissi að hann var þar.
Þetta er auðvitað fortíðin. Sama
máli gegnir um það, er norrænir
menn „fundu" Ameríku í seinna
skiptið á 19. öld. Þá fóru karlar,
konur og börn frá Norðurlöndun-
um þangað þúsundum saman, tug-
þúsundum saman, hundruðum
þúsunda saman, til þess að
smakka aftur sætleika daggarinn-
ar á hinu nýja meginlandi.
Ég fyrir mitt leyti hefi ekkert á
móti fortíðinni. Reyndar elska ég
hana. Eins og einn af forsetum yð-
ar, John Quincy Adams, sagði
1802: „Hugsið til áa yðar. Hugsið
til niðjanna“.
Hvers vegna tengdi John Quincy
Adams þetta tvennt saman? Ég
held, að hann hafi í örfáum orðum
viljað segja, að munir þú ekki for-
tíðina eigir þú erfiðara með að
skapa þér framtíð.
Skandinavía nútímans og
Ameríka nútímans urðu til vegna
merkra sögulegra aðstæðna.
Framtíð okkar allra getur verið
háð því hvernig við hugsum um og
túlkum hið liðna til þess að upp-
lýsa og máta framtíðina.
Fornsögurnar minna mig að
nokkru leyti á kvikmyndir úr
villta vestrinu, hinar beztu þeirra,
eins og „High Noon“. Þær fjalla
um það sama: hvernig koma eigi á
lögum og reglu í samfélagi land-
nema þar sem nánast engin lög
hafa verið sett: „Með lögum skal
land byggja, með ólögum eyða“
segir vitur maður hinna beztu
sagna okkar. Lög, heiður, réttlæti,
sjálfræði og friður. — Þetta eru
meginviðfangsefni fortíðarinnar,
nútíðarinnar — og í framtíðinni.
Það er ekki algengt, að fimm
fullvalda ríki taki saman höndum
um að sýna menningarafrek sín.
En hafa ber í huga, að hið nor-
ræna samstarf er ekki neitt venju-
legt fyrirbæri í heimi nútímans.
Ég leyfi mér að fullyrða, að í fáum
eða engum öðrum tilvikum starfa
fullvalda ríki svo náið saman og á
svo mörgum sviðum sem Norður-
löndin fimm.
Frá árdögum þekktrar sögu
hafa norrænar þjóðir átt margt
sameiginlegt. Um rúmlega fjögur
hundruð ára skeið fram á önd-
verða 19. öld, voru Danmörk, ís-
land og Noregur, ásamt Færeyjum
og Grænlandi, sameinuð í dansk-
norska konungsdæminu, og Sví-
þjóð og Finnland voru eitt ríki.
Þrátt fyrir náinn skyldleika var
ófriður næsta algengur milli
hinna tveggja velda. En frá 1814
hefur norrænt ríki ekki farið með
ófriði gegn öðru norrænu ríki, og
nú er ófriður milli þeirra óhugs-
andi.
Hin nána samvinna og einlæga
samstarf Norðurlandaþjóðanna á
sér upphaf í þjóðernishugmyndum
19. aldar, hugmyndum, sem ann-
ars staðar í Evrópu stuðluðu að
því að sameina þjóðir af sama
stofni, tungu og menningu. Þessi
hugmyndafræðilegi hvati var og
er enn að verki meðal norrænna
þjóða, en snemma bættist við
skilningur á því hve hagkvæmt er
að vinna saman.
Norðurlandaþjóðirnar eiga sér
hinar sömu hugsjónir lýðræðis og
velferðar og víðtæk samvinna alls