Morgunblaðið - 10.11.1982, Blaðsíða 9

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. NÓVEMBER 1982
57
Tekist á um fjárlög
og eldflaugapalla
Tannáta er öðru fremur tengd
neyslu kolvetnaríkra fíeðutegunda
einkum sykurs. Sykurneyslan hér
á landi er um það bil 1 kg á íbúa á
viku hverri að meðaltali. Stöndum
við þar jafnfætis Bretum og
Bandaríkjamönnum. Mjög örðugt,
ef ekki ómögulegt, er að draga ur
sykurneyslu með því að höfða ein-
göngu til skaðlegra áhrifa hennar
á tannheilsu.
I eiturefnafræði er kennt: Við
eldgos hefur orðið umtalsverð
mengun vatnsbóla af völdum flú-
ors.
í tannlæknadeild greinum við
stúdentum frá því sama en bætum
við, að væri drykkjarvatn okkar
flúorbætt, yrði mjög náið fylgst
með flúorinnihaldi þess. Þar með
rýrnuðu verulega möguleikar
Heklu gömlu og annarra náttúru-
fyrirbrigða til þess að ofskammta
okkur þetta ágæta efni.
Lokaorð
Bent hefur verið á margar leiðir
til þess að draga úr tannátu, aðrar
en að flúorbæta drykkjarvatnið.
Flestar líta þær þokkalega út á
blaði og kunna að hæfa einstakl-
ingum, sem geta fært þær sér í
nyt. En frá sjónarhóli heilbrigðis-
yfirvalda, er ber að hugsa um
heildina, þ.e.a.s. þjóðina alla, hafa
þær svo stóra vankanta í reynd, að
þær verða að tekjast næsta gagns-
litlar.
Það kann að vera auðvelt full-
orðnu, hraustu og áhugasömu
fólki með hóflegan vinnutíma að
huga vel að mataræði sínu,
ástunda góða munnhirðu og fara
reglulega til tannlæknis til
tannsnyrtingar og flúormeðferð-
ar. Svo er hins vegar ekki fyrir
púlsfólk og lyklabörn, sem nú telj-
ast vera þriðja hvert 7 til 12 ára
barn í Reykjavík, aldna og fjöl-
fatlaða og dreifbýlisfólk, sem þarf
að sækja tannlæknisþjónustu í
önnur byggðarlög.
Því miður verður að teljast bor-
in von, að við fáum breytt sykur-
neyslu þjóðarinnar að nokkru
marki.
Skaðleg áhrif flúors koma fyrst
fram á tannmyndun löngu áður en
önnur líkamsstarfsemi truflast.
Flúorskaðar á tönnum eru óþekkt-
ir hér á landi. Því vitum við nú
þegar, að flúortekja landsmanna
er ekki mikil þó ekki sé hún þekkt
til hlítar. Meira en tímabært og
nauðsynlegt er orðið að flúorbæta
drykkjarvatn okkar hvar sem við
verður komið. Siík bæting drykkj-
arvatnsins er sterkasta vopnið, er
við eigum á hinar geysilegu
tannskemmdir, sem hrjá okkur.
Hún yrði öllum til góðs en engum
til skaða.
Olafur Höskuldsson,
Tannlæknadeild Háskóla íslands.
John C. Ausland
skrifar frá Ósló
FALLEGASTA sumar í Suður-Noregi
um langt árabil er á enda og kaldir
heimskautavindar leika aftur um
landið. Kuldinn eykst einnig í stjórn-
málunum og ríkisstjórn Káre Willoch
er með vindinn i fangið. { efnahags-
málum er byrinn ekki góður og vegna
umræðna um skotpalla í Evrópu und-
ir nýjar kjarnorkueldflaugar frá
Bandaríkjunum hefur myndast
stormsveipur. ^ >
Niðurstöður skoðanakönnunar
sem birtust nýlega í International
Herald Tribune sýna að Norðmenn
hafa mestar áhyggjur af atvinnu-
leysi. Niðurstöðurnar koma ekki á
óvart. Atvinnuleysi hefur aukist
jafnt og þétt undafarið og nemur
nú 2,5%. Mörgum þjóðum blöskrar
það ekki, en í Noregi fyllast stjórn-
málamenn skelfingu í hvert sinn
sem dregur úr atvinnu. Sárin síðan
í kreppunni miklu fyrir hálfri öld
eru alls ekki gróin.
Þegar Rolf Presthus, fjármála-
ráðherra, settist niður til að undir-
búa frumvarp til fjárlaga fyrir árið
1983 stóð hann frammi fyrir mikl-
um vanda. Átti hann að semja
frumvarp, sem miðaði að fullri at-
vinnu og spillti þar með um tíma að
minnsta kosti samkeppnisaðstöðu
Norðmanna og yki verðbólgu? Eða
átti hann að leggja áherslu á að-
haldssemi í útgjöldum með barátt-
una gegn verðbólgu sem höfuð-
markmið á kostnað fullrar at-
vinnu? Þetta var fyrsta fjárlaga-
frumvarp Presthus og engar kosn-
ingar fyrirsjáanlegar fyrr en í
september 1983, og því var ólíklegt
að honum gæfist betra tækifæri til
að láta Norðmenn horfast í augu
við hina þröngu stöðu þjóðarbús-
ins.
Sumir ráðgjafar fjármálaráð-
herrans hvöttu hann til þess að
grípa til aðhaldsaðgerða, en
Presthus fór ekki að þeirra ráðum.
Hann rakti forsendurnar fyrir
ákvörðun sinni í ræðu í Stórþing- •
inu í umræðum um efnahagsstefnu
ríkisstjórnarinnar. Hann sagði:
„Út af fyrir sig hefði verið æskilegt
að spara meira við gerð fjárlaga í
því skyni að lækka verðlag og
draga úr kostnaði og þar með bæta
samkeppnisstöðuna og auka at-
vinnu þegar til lengri tíma er litið.
Hefði ástandið nú verið eins og það
var fyrir tveimur árum hefði þeirri
stefnu verið fylgt við gerð fjárlaga-
frumvarpsins. Atvinnuhorfur nú
eru hins vegar mun verri en fyrir
einu ári og því hefði of mikill sam-
dráttur ríkisútgjalda stuðlað að
meira atvinnuleysi. Ríkisstjórnin
er því andvíg slíkum samdrætti.
Fjárlagafrumvarpið byggist því á
málamiðlun milli þess markmiðs
að viðhalda sem mestri atvinnu á
næstunni og tryggja fulla atvinnu
þegar fram líða stundir."
Nauðsyn þessarar málamiðlunar
má rökstyðja með beinskeyttari
hætti: Minnihlutastjórn Hægri-
flokksins undir forsæti Willochs
gat ekki vænst stuðnings meiri-
hluta á þingi við fjárlagafrumvarp-
ið, ef sjónarmið Hægriflokksins
eins hefðu orðið ofan á við gerð
þess. Þetta lá fyrir þegar Presthus
lagði frumvarpið fram og varð öll-
um ljóst nokkrum dögum síðar,
þegar hin nýja ríkisstjórn Olof
Palmes í Svíþjóð ákvað að fella
gengi sænsku krónunnar um 16%.
Viðbrögð Norðmanna við geng-
islækkuninni í Svíþjóð voru blend-
in. Þeir gátu varla dulið kæti sína
yfir því, að loksins væri norska
krónan orðin verðmeiri en sú
sænska. Hins vegar voru Norð-
menn reiðir Svíum fyrir að flytja
eigið atvinnuleysi út til annarra
landa með þessum hætti.
Willoch og Presthus leyndu ekki
reiði sinni í samtölum við fjölmiðla
og í einkasamtölum kváðu þeir enn
fastar að orði. I stjórnmálum er þó
ekki ein báran stök, og ákvörðun
Svía auðveldaði norsku ríkisstjórn-
inni að gera þær tilslakanir sem
voru nauðsynlegar til að ná sam-
komulagi við Kristilega þjóðar-
flokkinn og Miðflokkinn um fram-
gang fjárlagafrumvarpsins á þingi.
Þegar leiðtogi Verkamannaflokks-
ins, Gro Harlem Brundtland, lagði
svo fram hugmyndir flokks síns um
fjárlög næsta árs reri hún ein á
báti, en Willoch hafði bjargað sínu
skipi í höfn.
I umræðum fjölmiðla um svipt-
ingarnar vegna fjárlagafrumvarps-
ins hefur verið látið undir höfuð
leggjast að lýsa því hver verða
áhrif efnahagsstefnunnar í því á
norskan þjóðarbúskap. Séu áætlað-
ar tekjur af olíuvinnslu í Norðursjó
taldar með er reiknað með tekju-
afgangi á fjárlögum 1983 — jafnvel
þegar tekjurnar hafa verið lækkað-
ar sem nemur þeirri málamynda-
skattalækkun sem fyrirtækjum var
lofað eftir fall sænsku krónunnar.
Engu að síður er lítill vafi á því að
fjárlagastefnan mun leiða til auk-
innar verðbólgu. Ráðstafanirnar
miða að því að koma í veg fyrir
vöxt atvinnuleysis en munu sam-
hliða veikja samkeppnisaðstöðu
norskra atvinnufyrirtækja. Og nú
spyrja menn: Hvað versnar hún
mikið?
★
Skoðanakönnunin sem áður er
vísað til gaf einnig til kynna, að
Norðmenn hafi ekki miklar áhyggj-
ur af ónógum — en þó batnandi —
varnarviðbúnaði sínum, þó þeir
óttist að styrjöld kunni að vera á
næsta leiti. Skýringin á ^þessari
niðurstöðu felst meðal annars í því,
að Norðmenn vita ekki nægilega
mikið um varnar- og öryggismál.
Anders C. Sjaastad, varnarmála-
ráðherra, hefur reynt að veita
mönnum meiri fræðslu um örygg-
ismál með því að vera opinskárri
en fyrirrennarar sínir í samskipt-
um við fjölmiðla. Stjórnendur
hersins eru ekki endilega sammála
ráðherranum í þessu efni, en engu
að síður hefur hin opna stefna hans
náð fram að ganga með bærilegum
árangri. Nú kann hins vegar að
vera hlaupin snurða á þráðinn
vegna togstreitu við Verkamanna-
flokkinn. Tekist er á um fjárfram-
lög Noregs til sameiginlegs fram-
kvæmdasjóðs NATO, sem á að
standa straum af kostnaði við
smíði skotpalla undir bandarísku
kjarnorkueldflaugarnar, sem koma
á fyrir í Evrópu undir árslok 1983
eða í byrjun árs 1984.
Thorvald Stoltenberg, varnar-
málaráðherra í síðustu ríkisstjórn
Verkamannaflokksins, skýrði Stór-
þinginu frá því þegar hann var
ráðherra, að Norðmenn hefðu
skuldbundið sig til að leggja fé af
mörkum til smíði skotpallanna.
Svo virðist sem hann hafi talað of
hratt eða ógreinilega til að þing-
menn áttuðu sig á því hvað hann
var að segja. Þegar Ánders C. Sjaa-
stad, eftirmaður Stoltenbergs,
ræddi um skuldbindinguna af
meiri ró í umræðum á þingi á síð-
asta vori, fóru hjólin að snúast. Við
sumarleyfi varð hlé á umræðunum
svo að menn gætu notið hvíldar, en
andstæðingar nýju eldflauganna í
Verkamannaflokknum sóttu með
þrýstingi á leiðtoga sína. 1. október
sl. lét Gro Harlem Brundtland und-
an þessum þrýstingi flokksbræðra
sinna og lagði til að Norðmenn
frestuðu því að taka ákvprðun um
að leggja fram fé til mannvirkja-
gerðar vegna eldflauganna. Hún
beitti þeim rökum, að Norðmenn
ættu ekki að taka fram fyrir hend-
ur á Belgum og Hollendingum (en í
löndum þeirra á að reisa skotpalla
fyrir stýriflaugar, innsk. þýð.).
Eftir yfirlýsingu Gro Harlem
Brundtlands blómstruðu ruglings-
legar umræður í fjölmiðlum. Af-
staða Verkamannaflokksins kom
ríkisstjórninni, sem var önnum
kafin við að ljúka gerð fjárlaga, í
opna skjöldu. I fyrstu deildu menn
opinberlega en síðan var tekið til
við að ræða málið fyrir luktum
dyrum, þegar ríkisstjórnin og for-
ysta Verkamannaflokksins reyndu
að finna leið út úr ógöngunum.
Hvorki Willoch né Brundtland
vilja að málið verði leitt til lykta í
hörðum átökum á þingi, þótt þar
kasti menn hnútum af .og til vegna
þess.
í Washington og höfuðborgum
annarra Atlantshafsbandalags-
ríkja hafa ráðamenn greinilega
áhyggjur af því ef Norðmenn rjúfa
þá samstöðu sem nú ríkir í þessu
máli. Er ekki að efa, að bandaríska
sendiráðið i Ósló hafi til dæmis lát-
ið ráðherra og forystu Verka-
mannaflokksins vita af áliti manna
i Washington.
Nauðsynlegt er að málamiðlun
finnist í Stórþinginu í síðasta lagi
12. nóvember, þegar varnarmála-
nefnd þingsins á að leggja fram
álit sitt á fjárlagafrumvarpinu. Á
þessu stigi veit enginn hver niður-
staðan verður en mér sýnist, að
reynt verði að komast hjá úrslita-
átökum fyrir opnum tjöldum í
Stórþinginu.
Jafnvel þótt þau átök verði ékki
er grundvallarágreiningurinn
óleystur. Mjög miklar líkur eru á
því, að eins og málum er háttað
þessa stundina sé ekki meirihluti í
Stórþinginu til stuðnings því að
bandarísku eldflaugarnar verði
settar niður í Evrópu. Líklegt er að
spenna vegna málsins muni magn-
ast á næstu mánuðum, og þá verð-
ur æ erfiðara fyrir ríkisstjórn Káre
Willochs að fela þessa óþægilegu
staðreynd.
Er forgangsröðun heilbrigðis-
yfirvalda varðandi slys röng?
Frá norrænni umferðarslysaráðstefnu í Linköbing
Norræna umferðarslysa-ráð-
stefnan 1982 var haldin í Lin-
köping 8.—11. júní sl. Á ráð-
stefnunni var fjallað um orsakir
og afleiðingar umferðarslysa.
Verður hér skýrt frá helstu mál-
um sem fram komu á ráðstefn-
unni.
1. Dánar- og slysatíðni í umferð
hefur lækkað ört í Nkandinavíu á
árunurn 1976—1980, t.d. fækkaði
dauðsföllum í Svíþjóð úr 1200 í
850 árlega á þessu tímabili. Þessi
breyting er að verulegu leyti
þökkuð almennri notkun örygg-
isbelta í fram- og aftursæti.
Svipuð þróun hefur ekki orðið á
íslandi. Um lögbindingu örygg-
isbelta var að öðru leyti lítið
rætt þar eð þau þykja sjálfsögð
líkt og stefnuljós á bílum.
2. Skortur er á góðum örygg-
isstólum fyrir börn. Á markaði
eru margar tegundir stóla sem
eru gagnslitlir til að forða slysi
við árekstur. Slysatíðni barna og
annarra er sitja í aftursæti má
lækka verulega ef þau sitja í
góðu öryggisbelti.
3. Hjólreiða- og mótorhjóla-
slysum fjölgar. Mest ber á höf-
uðslysum. Lagt var til að allir
hjólreiðamenn beri öryggishjálma.
Veruleg bót er ef mótorhjólafólk
klæðist góðum hlífðarfótum (leð-
ur).
4. I mferðarslys eru vanskráð.
Milli 40—50% slysa þ.á.m. meiri
háttar slys eru ekki skráð í opin-
berar skýrslur (lögregluskýrsl-
ur). Flestar upplýsingar um
kostnað vegna umferðarslysa
eru því vanreiknaðar. Áhersla
var lögð á að auka samvinnu
lögreglu og slysavarðstofulækna
um skráningar á slysum.
5. Rætt var um áfengi/ um-
ferð. Verulegur hluti þeirra sem
teknir eru ölvaðir við akstur eru
einnig undir áhrifum lyfja.
6. Áhrif hraðatakmarkana.
M.a. skýrt frá tilraunum þar
sem lækkun ökuhraða leiddi til
fækkunar umferðarslýsa.
7. Mælingar á sjónskerpu og
sjónsviði ökumanna. Hentug
sjónmælingartæki eru nú á
markaðnum sem í höndum
æfðra leikmanna gefa öruggar
niðurstöður. Ymsar þjóðir krefj-
ast ekki lengur sjónvottorða frá
læknum nema um sjóngalla sé
að ræða og láta mlingu í fram-
angreindum tækjum nægja. Til-
laga var samþykkt um að sam-
ræma kröfur um sjónprófanir á
Norðurlöndum. Áhersla var lögð
að á sjónsviðsmælingar væru
mikilvægar en þær mælingar
vilja oft gleymast. Komið hefur í
ljós að spangir margra gler-
augna eru illa hannaðar og
hindra hliðarsjón.
8. Um nauðsyn þess að efla
áhuga heilbrigðisstétta á fyrir-
byggjandi aðgerðum gegn slys-
um. Fram að þessu hafa heil-
brigðisstéttir sýnt þessu máli
takmarkaðan áhuga en lagt
meiri áherslu á að bæta meðferð
slasaðra.
9. Lögð var mikil áhersla á
aukna menntun sjúkraflutninga-
manna. Lagt var til að þeir yrðu
sérstök heilbrigðisstétt. Stofna
skal skóla. Yfirleitt voru menn
sammála um að sjúkraflutning
ætti að reka frá sjúkrahúsum
eða heilsugæslustöðvum.
10. Að margra áliti sýna
tryggingafélög umferðarslysa-
vörnum of lítinn áhuga. Sam-
kvæmt niðurstöðun skandina-
vískra tryggingafélaga hefur al-
menn öryggisbeltanotkun bif-
reiðastjóra og farþega í bifreið-
um í för með sér að slysagreiðsl-
uf tryggingafélaganna lækka um
20-30%.
Fjármagni heilbrigðisþjónust-
unnar er varið í vaxandi mæli til
meðferðar á slysum en forvörn-
um er lítið sinnt. Öllum má þó
Ijóst vera að ekki verður dregið úr
slysum með því að bæta aðstöðu á
slysavarðstofum og fjölga rúmum
á slysadeildum. Margir álitu því
að forgangsröðun heilbrigðisyf-
irvalda væri röng í þessu tilliti.
— Má með nokkrum sanni stað-
hæfa að svo sé á íslandi.
Næsta ráðstefna verður haldin
á íslandi 22.-24. ágúst 1983.
Meðal aðalmála þingsins verða:
1. Slysatíðni í litlum og stór-
um bílum.
2. Barn í bifreið.
3. Ökufærni og ökuskírteini
4. Óvarðir vegfarendur.
5. Öryggismál í umferð árið
2000.
(Krá landlækni)
Allt bendir til þess, að Káre Willoch, forsætisráðherra Noregs, fái meirihluta-
stuðning í Stórþinginu við fjárlagafrumvarpið fyrir næsta ár, þótt stjórn hans
sé í minnihluta. A hinn bóginn sýnist Gro Harlem Brundtland, formaður
Verkamannaflokksins, aðeins fá stuðning við tillögur sínar um fjárveitingar til
þróunaraðstoðar.