Morgunblaðið - 10.11.1982, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 10. NÓVEMBER 1982
65
„Ríkisbáknið hefur þanist út
með ótrúlegum hraða“
„Að sjálfsögðu þarf ríkið á
miklu fé að halda, því mikið er af
því heimilað. Ég held þó, að vitur-
legra hefði verið að festa minna fé
í framkvæmdum og fyrirtækjum,
sem sum gefa lítinn arð og með
öðrum þarf að gefa stórfé, sam-
anber járnblendið í Hvalfirði og
Kröflu. Ríkisbáknið hefur þanist
út með ótrúlegum hraða. Til
fræðslu- og tryggingamála fer
nær helmingur af tekjum ríkisins
og þó er það eigi nema hluti af
kostnaðinum. Sveitarfélögin
stynja undan framlögum sínum til
skólamála og lífeyrissjóðakerfið
er að verulegu leyti utan við þessi
framlög ríkisins. Á báðum þessum
liðum má spara verulega með því
að gera skólakerfið dálítið vitur-
legra og samræma tryggingakerf-
ið þannig, að einn lífeyrissjóður
væri fyrir alla landsmenn. Fram-
lög til landbúnaðarmála mætti
lækka án þess að það þrengdi kosti
bænda. Námslán fá flestir stúd-
entar, sem þess óska og þeim skól-
um fer fjölgandi, sem mega út-
skrifa stúdenta. Stúdentahópur-
inn stækkar því árlega, nýjar
deildir hafa verið stofnaðar við
háskólann, sem litla hagnýta þýð-
ingu hafa fyrir þjóðfélagið. Mjög
margir stúdentar eru við nám er-
lendis, fá að sjálfsögðu námslán.
Ég held, að eigi væri óviturlegt að
samræma þessi námslán meira og
betur við þarfir þjóðfélagsins en
nú er gert. Það er ástæðulaust að
veita ótakmörkuðum fjölda stúd-
enta námslán. Réttara er að miða
við þarfir þjóðfélagsins.
Það er meira en vafasamt að
jákvætt sé að stétt háskólaborg-
ara verði alltaf fjölmenn. Þegar
menn eru búnir að dvelja við nám
í 20 ár og jafnvel þó rólega hefði
verið að vinnu staðið, hlifast við-
komandi aðilar við ’að fara að
vinna við aðrar starfsgreinar en
þeir hafa verið að kynna sér, enda
í mörgum tilfellum orðnir óhæfir
til annarra starfa.
Það má draga úr útgjöldum
þjóðfélagsins á mörgum sviðum,
en út í það skal eigi fara frekar
nú.“
— Telur þú þjóðfélagsþróunina
í ósamræmi við það sem efni
standa til?
„Til ríkisins fara u.þ.b. 30% af
Rætt við Björn
á Löngumýri
um
hugmyndir
hans gegn
verðbólgunni
þjóðartekjum og til sveitarfélaga
og lífeyrissjóða rennur stórfé. Það
mun því eigi fjarri lagi að
40—50% af þjóðartekjum fari í
gjöld. Slíkt hlýtur að hafa veruleg
áhrif á allt fjármálakerfið. Það er
venja hjá fjármálaráðherrum
okkar, þegar deilt er á þá fyrir há
fjárlög, að bera þá vörn fram, að
útgjöldin séu jafn há eða hærri en
hjá nágrannaþjóðum okkar. Ég
held, að við ættum að fara varlega
í það að apa allt éftir þeim, því
lífsskilyrði eru ólík.“
„Grunnskólalögin hafa
hvorki auðgað okkur að
visku eða fjármunum"
„Við erum fámennir og búum í
strjálbýlu landi. Grunnskólalögin
sótti Gylfi t.d. til Svíþjóðar. Ég
held, að þau hafi hvorki auðgað
okkur að visku eða fjármunum.
Danir greiða 90% launa í atvinnu-
leysisstyrki. Rólyndir menn hagn-
ast á því þar að gera ekki neitt, því
það kostar sitt að fara í vinnu.
Danir hafa því þróað hjá sér at-
vinnuleysið á þann hátt. Frakkar
og V-Þjóðverjar fluttu inn Tyrki
og Araba af því þeir þóttust of
góðir til að vinna óþrifaleg verk og
skortir nú vinnu fyrir milljónir
manna. Rómverjar létu þræla
vinna á ökrunum, en fengu Ger-
mani til að verja land sitt. Ríki
þeirra liðaðist í sundur. Þegar
borgarar einhvers þjóðfélags fara
að flytja inn ýmiskonar fólk til
þess að vinna verk, sem þeir þykj-
ast of góðir til að vinna sjálfir, þá
fer slíkt þjóðfélag að hrörna innan
frá.
Það er auðveldara að auka út-
gjöld en minnka þau og hægara að
gera vitleysu en bæta úr henni.
Verðbreytingar í aðalviðskipta-
löndum okkar hafa mjög mikil
áhrif á efnahagsafkomu þjóðar-
innar. Þjóðin er fámenn og fram-
leiðsla frekar einhæf. Viðskipti
eru því mjög mikil miðað við þjóð-
artekjur. Breytilegt verð á inn-
fluttum nauðsynjum hefur því
veruleg áhrif á afkomu atvinnu-
veganna og kaupgjaldsvísitöluna.
Við þann þátt verðbólgunnar geta
íslensk stjórnvöld ekki ráðið og
því eigi hægt að vænta þess, að
verðbólga verði lægri hér en í
helstu viðskiptalöndum okkar."
— Hvað finnst þér um þróun
launamála?
„Launamálin eru mjög viðkvæm
og um þau er endalaust verið að
deila. Kaupgjaldsvísitölunni er
kennt um verðbólguna. Vera má,
að það sé að einhverju leyti rétt,
en fleiri ástæður koma þar til
greina. Ef laun eru of há í landinu
sem ég er ekki viss um, þá eru það
óraunhæfar grunnkaupshækkan-
ir, sem því valda frekar en kaup-
gjaldsvísitalan. Árið 1974 og 1977
voru stjórnvöld og atvinnurekend-
ur kúgaðir til að skrifa undir
óraunhæfar launahækkanir, sem
þeir gátu eigi staðið við. Það eru
vandræði að geta ekki staðið við
gerða samninga og það er óvitur-
legt af launþegum að þvinga fram
óraunhæfar kaupkröfur. Það hlýt-
ur að leiða til gengislækkunar og
aukinnar verðbólgu en engra
kjarabóta."
„Oft slá bestu hjörtun undir
treyju þeirra sem erfida“
„Ljóst er, að ef vinnulaun og
önnur útgjöld hækka um 30—50%
umfram hagvöxt á ári, þá hlýtur
verðgildi hverrar krónu að
minnka jafnmikið eða meira. At-
vinnurekendur, ríki, félög og ein-
staklingar hafa oftast verið tregir
til að hækka beinar launagreiðsl-
ur, en furðu fúsir að samþykkja
ýmsar aukagreiðslur og margar
þeirra ákvarðaðar með lögum. Ég
taldi einu sinni saman nærri þrjá-
tíu útgjaldaliði, sem sjávarútveg-
ur og iðnaður urðu að greiða auk
vinnulauna. Til að greiða alla
þessa aukapinkla fóru nærri 50%
af kaupinu. Vera má, að þetta hafi
eitthvað breyst, en ég dreg í efa,
að um lækkun sé að ræða. Vafa-
laust eiga allir þessir aukapinklar
Morgunblaftið/KÖE
sinn þátt í því, að'hér virðist lítið
um að atvinnurekstur beri sig.
Það væri þrifaverk, ef stjórnvöld,
launþegar og atvinnurekendur
lækkuðu þessar aukagreiðslur og
strikuðu sumar alveg út. Þá væri
hægt að hækka laun og atvinnu-
reksturinn bæri sig betur. Það er
eðlilegt, að launþegar vilji fá
hærri laun, þegar allt verðlag
hækkar. Hins vegar þarf kaup-
gjaldsvísitalan að vera miðuð við
raunþarfir fólksins. Ástæðulítið
er að taka tillit til brennivíns og
utanlandsferða. Nauðsynlegt er að
taka tillit til verðbreytinga á mat-
vörum, fatnaði, húsnæði og upp-
hitun. Kostnaður við bílaeign er
e.t.v. umdeilanlegur að einhverju
leyti. Mikið mun vanta á, að nægi-
legt tillit hafi verið tekið til hús-
hitunar úti á landsbyggðinni, þar
sem ekki er hitaveita. Ég hygg að
mörg minni heimili greiði þar allt
að því eins mikið fyrir olíu og
rafmagn og þá matvöru, sem
keypt er. Húsnæði er sennilega
dýrara í Reykjavík, þannig að eigi
er víst, að dýrara sé að búa úti á
landi, þegar þess er gætt, en ódýr-
ara er það ekki. Mikið annríki hef-
ur verið á þessu ári við kjara-
samninga og allir þykjast hafa
fengið einhverja úrlausn, tilfærslu
á launaflokkum eða greiðslu fyrir
einhverja daga, sem ekki er unnið
o.s.frv. Þannig, að formenn launa-
hópanna geta komið til umbjóð-
enda sinna og skýrt frá því, að vel
hafi verið að verkið staðið.
Ragnar Arnalds skýrði frá því í
byrjun samningaviðræðna, að til-
gangslaust væri að semja um
launahækkanir, því ekkert fé væri
til að borga með. Víst er þessi
hreinskilni virðingarverð. Allir
fengu samt einhverja úrlausn.
Rétt er að taka það fram, að laun-
þegar hafa sjaldan verið hófsam-
ari í kröfugerð og þeir voru ófúsir
að fara í verkfall. Satt að segja
held ég, að fólkið sé farið að sjá, að
óraunhæfar kaupkröfur eru eigi
árangursríkar til að bæta lífskjör-
in. Það sé viturlegra að fara aðrar
leiðir. Það er fjarri lagi, að lág-
launafólkið sé óbilgjarnara í
kaupkröfum en aðrar stéttir. Ég
álít það jafnvel sanngjarnara og
oft slá bestu hjörtun undir treyju
þeirra sem fást við erfiðari verkin.
Þegar samningum við flesta laun-
þegahópana var lokið, þá komu
sjómenn og heimtuðu hliðstæðar
hækkanir. til þess að hægt væri að
hækka fiskverðið þurftu fisk-
vinnslustöðvarnar að fá fleiri
krónur fyrir fiskinn. til þess að
það væri hægt þurfti að lækka
gengið og vegna þess að gengið fór
stöðugt lækkandi, þarf að stór-
hækka vexti. Annars tæmast
bankarnir af sparifé."
„Furöar á aö þeir skuli ekki
búnir að segja af sér“
„Þannig gengur þetta til. Endir-
inn á öllu þessu samningsþófi er
sá, að ríkisstjórnin gefur út bráða-
birgðalög, sem stjórnarandstaðan
hótar að fella. Kratar og Sjálf-
stæðisflokkurinn afhentu á sínum
tíma Seðlabankanum valdið til að
ákveða vexti og gengisskráningu.
Þingið getur því engu breytt um
þau atriði, nema breyta fyrst
Seðlabankalögum. Stjórnarand-
staðan getur hins vegar fellt
ákvæði um kaupskerðingu 1. des.,
lengingu orlofs og fleiri ákvæði til
aðstoðar við útveginn. Eigi mundi
það leysa nein vandamál. Ég held,
að þjóðin hljóti að vera farin að
sjá, að ekki er hægt til lengdar að
stjórna banka- og fjármálum
þjóðarinnar á þann veg, sem gert
er. Það er ekki hægt að reka heil-
brigðan atvinnurekstur, ef alltaf
er verið að lækka gengi, hækka
vexti, hækka skatta, taka lán og
bæta aukapinklum á atvinnuveg-
ina. Öll þessi atriði auka verðbólg-
una og hafa hliðstæð áhrif og að
ausa olíu á eldsglóð.
Þetta hljóta þeir að sjá, sem
stjórna þessum málum. Ég furða
mig satt að segja á því, að þeir
skuli ekki vera búnir að segja af
sér.“
„Búnir aö gera öllu
meira en Geir geröi“
„Framsóknar- og Sjálfstæðis-
flokkur fóru með stjórn frá
1974—1978. Geir Hallgrímsson
var forsætisráðherra. Kjarasamn-
ingar voru gerðir 1977, sem höfðu
í för með sér verulegar launa-
hækkanir í krónutölu. Atvinnu-
rekendur töldu sig ekki geta staðið
við þá samninga og ríkisstjórnin
gaf út bráðabirgðalög, sem skertu
kaupgjaldsvísitölu. Frammámenn
hjá Alþýðubandalagi og jafnvel
krötum æstu fólkið upp og heimt-
uðu að staðið væri við samninga.
Guðmundur J. Guðmundsson tók
útflutningsmálin í sínar hendur
og bannaði að skipa út fiski nema
með sínu leyfi. Kom Guðmundur
oft í útvarp og lét allvænt yfir sér
og sínum verkum. Hagaði Guð-
mundur störfum sínum þannig, að
þeir fengu að flytja út fisk, þar
sem hús voru að fyllast og vinna
að stöðvast. Hinir urðu að geyma
fiskinn og greiða vexti af birgð-
unum. Ekki varð lát á þessari
stjórnsemi Guðmundar fyrr en
eftir kosningar, þegar Álþýðu-
bandalag og kratar voru búnir að
vinna glæsilegan sigur. Ríkis-
stjórnin hélt að sér höndum allan
tímann og gerði ekkert. Ég held,
að það sé dálítið erfitt að stjórna
landi, þar sem svona hlutir geta
gerst. Og tæplega hefðu leiðtogar
Austur-Évrópuríkja látið Guð-
mund tölta of oft í útvarpið með
hliðstæðar tilkynningar. Nú eru
Guðmundur og félagar hans búnir
að gera nákvæmlega sömu hluti og
Geir gerði og raunar öllu meira.
Því Geir hækkaði eigi vexti og
lækkaði gengi jafnhliða vísitölu-
skerðingu. Nú heyra menn heldur
ekki í útvarpi hina karlmannlegu
rödd Guðmundar gefandi fyrir-
mæli um að skipa ekki út fiski.
Viðreisnarstjórnin sáluga hafði
þann sið að gera óvinsæla hluti
strax eftir kosningar, en var við-
mótsþýð og liðleg, þegar leið að
kosningum. Þetta virðist Geir eigi
hafa athugað 1978. Það var að
^meygja snöru um eigin háls að
rifta launasamningum skömmu
fyrir kosningar. Ég held, að ger-
legt hefði verið að draga allar að-
gerðir fram yfir kosningar með
smávægilegri aðstoð hjá ríki og
SJÁ NÆSTU SÍÐU.