Morgunblaðið - 21.11.1982, Blaðsíða 2

50
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1982
semi var við brugðið. Sumir þótt-
ust sjá á honum, þegar hann flutti
verðmætan póst. Þá hafði hann
verið fjarska áhyggjufullur á svip
og aldrei skilið við sig pokann eða
töskuna. Sagt var, að hann hafi
stundum haft póstpokann á milli
hnjánna, á meðan hann stóð við á
bæjunum, jafnvel þótt hann sæti
til borðs og þægi veitingar.
Hann gætti póstpokans eins og
sjáaldurs auga síns, enda tapaðist
aldrei neitt hjá honum allan þann
tíma sem hann var póstur — rétt-
an aldarfjórðung.
Margar sögur voru sagðar af
ratvísi Ella pósts. Það var fullyrt,
að aldrei væri sú kafaldsdimma að
degi til, að hann rataði ekki yfir
þau fjöll, sem hann þurfti að fara
um.
Einu sinni var hann á ferð úr
Kollafirði suður yfir Bitruháls.
Það var útsynnings bleytuhríð
og ofsaveður.
Hann var einn á ferð, eins og
hann var gjarnan. Á þessari leið
I var varða, sem hann mátti ekki
missa sjónar á, því að hjá henni
átti hann að breyta um stefnu og
halda til austurs.
Þótt dimmt væri tókst honum
að finna vörðuna, og um síðir
komst hann til bæja og hélt inn á
Óspakseyri um kvöldið.
i Þar gisti hann um nóttina; var
visað til sængur upp á loft í norð-
urenda hússins.
Hann lagði fötin sín blaut frá
deginum áður á stól, og fór siðan
að sofa — hvíldinni feginn.
\ En um nóttina hafði frostið
> aukist að miklum mun, og þegar
hann vaknaði um morguninn og
i ætlaði að klæða sig — þá voru föt-
I in gaddfreðin á stólnum.
Um leið og stúlkan kom að færa
honum morgunkaffi, bað hann
! hana um að taka jakkann og reyna
i að þíða hann. Sjálfur þíddi hann
buxurnar á milli handa sér og
tókst að lokum að komast í þær.
Þegar stúlkan kom aftur, var
jakkinn að vísu þiðinn — en fóðrið
í honum viða illa brennt!
Elli gamli hafði sem sagt margt
reynt um dagana — og lært snjöll
ráð við ýmsum hættum, sem á
vegi hans urðu. Ef hann þurfti til
dæmis að fara framhjá snjó-
hengju, blés hann í póstlúðurinn,
því að tónarnir gátu orðið til þess,
að snjóflóðið rynni af stað. Ef ekk-
ert gerðist, gat hann aftur á móti
haldið áfram ferð sinni óhultur.
Og nú lögðum við af stað frá
Stóra-Fjarðarhorni; hann með
póstkaskeitið á höfði og lúðurinn
um öxl, þaulkunnugur og lands-
frægur ferðagarpur; en ég með
hesta föður míns — sextán ára
sveitapiltur á ókunnum slóðum.
Við komum í Hólmavík og höfð-
um þar nokkra viðdvöl. Magnús
Pétursson héraðslæknir var vinur
föður míns, og ég heimsótti hann
og fékk kaffi og góðar trakter-
ingar á heimili hans.
Óg áfram var ferðinni haldið.
Eina nótt gistum við á Bassa-
stöðum í Kaldrananeshreppi, en
það er næsti hreppur við Arnes-
hrepp. Þar bjuggu hjónin Áskell
Pálsson og Guðrún Jónsdóttir og
áttu urmul barna. Alls eignuðust
þau 22 börn, og þar af lifðu 12. Og
þau björguðust jafnan vel, þrátt
fyrir sína miklu ómegð, þessi
dugnaðarhjón.
Jæja, þá vorum við komnir í
Árneshreppinn og ætluðum að
gista næstu nótt á einhverjum af
innstu bæjunum þar.
En svo illa stóð á, að skæðir
mislingar gengu um landið, og
fólkið reyndi að verjast þeim eftir
mætti, þvi að þeir gátu verið ban-
vænir.
Á fyrsta bænum, sem við kom-
um á, var okkur úthýst af þessum
Birgir ísleifur Gunnarsson þóverandi borgarstjóri afhendir Krist
jóni Sveinssyni skjal, þar sem sú ókvörðun borgarstjórnar er
skróð, aö hann hafi verið kjörinn heiðursborgari Reykjavfkur.
sökum; fólkið vildi ekki hýsa að-
komumenn af ótta við mislingana.
Næsti bær var Byrgisvík.
Og það var sama sagan þar.
Fólkið vildi reyna að verjast
mislingunum sem vonlegt var.
Veður var gott, svo við Elli tók-
um það ráð að biðja um að fá að
gista í fjárhúsinu, og var það auð-
sótt.
Við bjuggum því um okkur í
fjárhúsjötunni og sofnuðum
sæmilega.
Hjónin í Byrgisvík voru líka fá-
tæk og áttu hóp af börnum. Þau
hétu Guðmundur og Sigríður og
eignuðust sextán börn, átta dætur
og átta syni, og komust fjórtán til
fullorðinsára. Bræðurnir urðu sjó-
garpar og aflamenn og dæturnar
fríðar og föngulegar myndarkon-
ur.
Morguninn eftir var hvíta-
sunnudagur.
Og um leið og við Elli vöknum í
fjárhúsinu, kemur þá ekki hús-
freyjan og færir okkur kaffi og
meðlæti.
Ósköp var það nú vel þegið!
Ég man enn, hvaða kökusortir
hún gaf okkur; jólaköku og smá-
kökur.
„Guðlaun," sagði EUi gamli —
og við þökkuðum henni mikillega
fyrir kaffið, þessari hugulsömu
gæðakonu.
Héraðslœknir
á heimaslóðum
Ég fór frá ísafirði um miðjan
júlí árið 1929. Mig langaði að
heimsækja foreldra mína í Árnesi,
áður en ég færi í Dalina til að taka
við héraðslæknisembættinu þar —
sem ég hafði fengið með svo sögu-
legum hætti.
En það var alltaf sama baslið
með samgöngurnar; ekki vitað um
neina ferð á Strandirnar.
Þá vill mér það til happs, að
kunnur skipstjóri á Isafirði,
Þorsteinn Eyfirðingur, heiðurs-
maður mikill, býðst til að leysa
vandræði mín.
„Ég er að fara á veiðar norður í
Húnaflóa," segir hann. „Ég skal
skjóta þér í leiðinni.“
Og þetta gerði hann, blessaður,
fór með mig alla leið í fjöruna í
Árnesi.
Ég sótti vel að heima.
Veðrið var unaðslegt; sól skein í
heiði, og náttúran skartaði sínu
fegursta.
Óg það var mannmargt í Árnesi
venju fremur, því að Halldór
sýslumaður Júlíusson var að
þinga.
|>ennan sumarbliða dag rifjað-
ist upp fyrir mér, að sem ungling-
ur gætti ég hestanna fyrir Halldór
sýslumann, þegar hann kom heim
að þinga.
Hann gaf mér jafnan nokkrar
krónur fyrir viðvikið, og það þótti
einstaklega rausnarlegt, því að
peningar sáust sára sjaldan í
mínu ungdæmi.
Mér þótti svo stutt síðan þetta
var.
Og nú var ég orðinn alltof virðu-
legur til að Halldóri dytti í hug að
biðja mig að sækja fyrir sig hest-
ana!
En mér var ekki til setunnar
boðið.
Ég þurfti að komast suður í Dal-
ina.
Þá lá beinast við að fara á hest-
um, yfir Trékyllisheiðina og í
Steingrímsfjörð.
Foreldrar mínir vildu endilega
fylgja mér inneftir — til Hólma-
víkur.
Minningin um þessa ferð er mér
sérstaklega kær.
Þetta var í síðasta skipti, sem
við fórum saman á hestum, eins og
við höfðum alltaf gert áður, bæði í
Dölunum og á Ströndunum.
Bílar voru þegar byrjaðir að
taka við hlutverki þarfasta þjóns-
ins.
Á Hólmavík heimsótti ég Karl
lækni Magnússon. Hann spurði
mig, hvort ég vildi ekki líta með
honum á dreng, sem væri kviðslit-
inn.
„Við ættum kannski að panta
fyrir hann umbúðir," segir Karl.
„Nei, eigum við ekki heldur að
skella okkur í að rimpa þetta sam-
an fyrir greyið," segi ég.
Og Karl tekur mig á orðinu.
„Jú, það er best að við gerum
það,“ segir hann.
Og úr því varð — og allt fór vel.
Við gistum á ósi í Steingríms-
firði hjá myndarhjónum, Mörtu og
Gunnlaugi, sem var bróðir Ingi-
mundar í Bæ.
Daginn eftir er kominn að
sækja mig frændi minn góður úr
Dölunum, Sigvaldi Indriðason,
bróðir Kristins bónda á Skarði og
Indriða miðils; léttlyndur maður
og þægilegur.
Svo að þar skildu leiðir okkar,
mín og foreldra minna. Þau fóru
heim í Árnes, en ég hélt áfram í
Dalina — og það gneistaði fjörið
og kátínan af Sigvalda á leiðinni.
Næstu nótt gistum við á Kleif-
um hjá Stefáni bónda Eyjólfssyni,
föður Sigurkarls, og morguninn
eftir héldum við í Ólafsdal og
heilsuðum upp á ekkju Torfa. Síð-
an tók Saurbærinn við, og ég
þekkti auðvitað hvern bæ. Sums
staðar hitti ég gamla leikbræður,
sem voru nú orðnir digrir bændur.
Það snart mig óneitanlega að
koma aftur á mínar kæru
bernskuslóðir.
Seint um kvöldið náðum við að
ættaróðalinu, Skarði, og lögðumst
ferðaþreyttir til hvíldar eftir kon-
unglegar móttökur.
Klukkan fjögur um nóttina er
ég vakinn og minntur óþyrmilega
á, að héraðslæknir verður ætíð að
vera viðbúinn jafnt á nóttu sem
degi.
Kona var að fæða barn á Stað-
arfelli og þarfnaðist hjálpar. Hún
hét Hólmfríður Gamalíelsdóttir
og var kona bústjórans þar, Magn-
úsar Kristjánssonar.
Þarna tók ég á móti ungum og
efnilegum dreng, sem nú er starf-
andi læknir hér í Reykjavík og
sérfræðingur í meinafræði —
Bjarka Magnússyni.
Daginn eftir er sunnudagur, og
séra Ásgeir prófastur í Hvammi
er að messa úti á Ströndunum.
Um kvöldið kemur hann við á
Staðarfelli á heimleið, og við Sig-
valdi frændi minn, sem enn var
með mér, förum með honum að
Hvammi og gistum þar.
En ekki leið sú nóttin heidur, án
þess að mín væri vitjað.
í morgunsárið er ég sóttur að
Bessatungu til Stefáns skálds frá
Hvítadal. Konan hans hafði eign-
ast barn fyrir nokkru, en ekki náð
sér enn til fulls.
Þótt börnin væru mörg og
þröngt í búi hjá skáldinu í Bessa-
tungu, leyndi sér ekki myndar-
skapur Sigríðar húsfreyju.
Á héraðslæknistíma mínum í
Dölunum var Stefán orðinn illa
haldinn af berklum, enda þurfti
hann brátt að fara á hæli og þar
dó hann litlu seinna — árið 1933.
En alltaf var Stefán frá Hvíta-
dal kátur í bragði, hugkvæmur og
höfðinglegur — og hann naut
fullrar virðingar sem skáld meðal
sveitunga sinna.
Ég var sem sagt þegar tekinn til
starfa sem læknir í Dölunum, þótt
ég væri enn ekki kominn í Búðar-
daL en þar átti ég að hafa aðsetur.
Eg hafði þegar fengið smjörþef
af því sem erfiðast þótti í héraðs-
læknisstarfinu: næturferðalögun-
um, einkum eftir að hausta tók og
vetur gekk í garð með ófærð og
illviðrum.
Og loksins kom ég heim í Búð-
ardal.
Læknishúsið var gamalt timb-
urhús, og þar settist ég að. Svo vel
vildi til, að í húsinu bjó ekkja
ásamt dóttur sinni, svo að ég
þurfti ekki að hírast aleinn í þess-
um kumbalda. Þetta var Guðrún,
sem varð seinni kona höfðingjans
Bjarna Jenssonar í Ásgarði — og
hún reyndist mér hin mesta hjálp-
arhella.
Sigvaldi frændi minn átti heima
í Búðardal og var þar skrifari
sýslumanns, Þorsteins .Þorsteins-
sonar. Líklega hefur það verið
fyrir atbeina hans, að sýslu-
mannshjónin, Þorsteinn og Ás-
laug Lárusdóttir, bjóða mér að
borða hjá sér hvenær sem ég vilji.
Og á því hlýlega og glæsilega
heimili var ég síðan eilífur augna-
karl og naut fádæma gestrisni og
velvildar þeirra hjóna.
Bókasafn Þorsteins var þegar á
þessum árum orðið mikið að vöxt-
um og stórmerkilegt, og hann
hafði byggt sérstaklega yfir það.
Stundum fékk sýslumaður
heimsóknir; til dæmis komu vinir
hans úr Borgarfirði, Davið bróðir
hans á Arnbjargarlæk, Guðmund-
ur í Svignaskarði og Andrés í
Siðumúla.
Þeir gistu stundum viku eða
hálfan mánuð hjá Þorsteini í góðu
yfirlæti; tóku í spil og fengu sér
ofurlitla hressingu.
Einnig kom séra Ólafur Ólafs-
son á Kvennabrekku í heimsókn —
og þá var nú gert að gamni sínu
svo að um munaði.
Og þegar séntilmaðurinn Jó-
hannes skáld úr Kötlum bættist í
hópinn líka — já, þá voru dagarnir
oft fljótir að líða.
Ég hafði ekki verið lengi í Búð-
ardal, þegar erfið sjúkdómstilfelli
bar að höndum. Til dæmis var
komið til mín með telpu, sem var
með sprunginn botnlanga.
Ekki var nema um tvennt að
velja: að láta telpuna veslast upp
og deyja eða gera uppskurð á
henni þarna í gamla læknisbú-
staðnum, því að ekki voru bílvegir
komnir, hvað þá flugvélar. Og
strandferðaskipið Esja kom einu
sinni í mánuði inn í Búðardal.
Ég valdi að sjálfsögðu seinni
kostinn — og síðan gerði ég oft
ýmsar aðgerðir í Búðardal.
Ég var sæmilega tækjum búinn.
Ég hafði pantað mér góð verkfæri
frá Þýskalandi og fengið þau fyrir
hagstætt verð vegna vaxandi verð-
bólgu þar í landi. Og þegar ég fór
frá Vilmundi, hafði ég með mér
smásjá og sótthreinsunarofn.
Bæði þessi tæki höfðu verið í
sjúkrahúsinu á ísafirði, en Vil-
mundur varð sér úti um fullkomn-
ari gerðir af þeim erlendis, svo að
ég fékk að kaupa gömlu apparötin.
Þau komu nú að góðu gagni.
Mér til aðstoðar við uppskurð-
inn voru ljósmóðirin í sveitinni,
Guðrún frá Hrappsstöðum, og
kona í Búðardal, Ásta Sumarliða-
dóttir, sem hafði verið ganga-
stúlka á Landakotsspítalanum
gamla í Reykjavík.
Skurðaðgerðin tókst prýðilega.
Þó var telpan nokkuð lengi að
komast aftur til fullrar heilsu.
Hálskirtlar hennar bólgnuðu — en
það jafnaði sig hægt og hægt.
Svo að þetta fór vel, þó að
hvorki væri til súlfalyf eða penís-
illín.
Nú er meira en hálf öld síðan
þetta gerðist.
Tíminn líður svo hratt.
Á það var ég minntur um dag-
inn.
Þá kemur kona á stofuna til
mín, á að giska sextug að aldri, og
segir — íbyggin á svip:
„Þú þekkir mig víst ekki?“
Nei, ég varð að viðurkenna, að
ég kom henni ekki fyrir mig — og
hef ég þó löngum mannglöggur
verið.
Þá segir hún:
„Ég er konan, sem þú tókst úr
sprungna botnlangann í Búðar-
dal!“