Morgunblaðið - 21.11.1982, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1982
53
Sveinbjörn I. Baldvinsson
tók saman
Fimmta persónan sem fram kemur
í leikritinu er vinnukonan, Cathleen,
en hún er nánast aukapersóna í
þessu mikla uppgjöri á sviðinu. Það
er fjölskyldan sem allt snýst um.
í upphafi virðist allt leika í lyndi.
Klukkan er um hálfníu að morgni
og Tyrone-hjónin koma frá morg-
unverðarborði með galsa, en brátt
kemur fram að Edmund er veikur
og ljóst er að undir yfirborðinu er
mikil spenna ríkjandi á heimilinu.
Spenna sem að miklu leyti virðist
tengjast Mary. Veikindi Edmunds
berast í tal:
„TYRONE:... (Lítur snöggt á hana
með áhyggjusvip). En þú mátt ekki
láta það koma þér í uppnám, Mary.
Þú manst að þú verður líka að fara
vel með þig.
MARY: (Snöggt). Ég er ekki í neinu
uppnámi. Það er engin ástæða til að
æsa sig upp. Hvað kemur þér til að
halda að það sé einhver æsingur í
mér?
TYRONE: Ja, ekki neitt, nema þú
hefur virst dálítið hástrengd und-
anfarna daga.
MARY: (Þvingar fram bros.) Ég?
Hvaða vitleysa, elskan mín. Þú
ímyndar þér þetta. (Skyndilega
spennt.) Þú mátt ekki vera alltaf að
fylgjast með mér, James. Ég meina,
ég verð svo meðvituð um sjálfa mig.
TYRONE: (Leggur lófann yfir aðra
hönd hennar sem er að fuma tauga-
spennt.) Svona, svona, Mary. Þetta
er ímyndun. Hafi ég verið að fylgj-
ast með þér, þá var það til að dást
að því hvað þú ert orðin feit og fal-
leg að sjá. (Skyndilega er rödd hans
þrungin djúpri tilfinningu.) Ég get
bara ekki sagt þér frá því hve inni-
lega gleði það veitir mér, ástin mín,
að sjá þig eins og þú hefur verið
síðan þú komst aftur til okkar, svo
indæl eins og þú átt að þér að vera.
(Hann lýtur yfir hana og kyssir
hana í augnabliksstemmningu, snýr
svo aftur og bætir við, þvingaður.)
Og haltu nú áfram í þessum dúr,
Mary.
MARY: (Hefur litið undan). Ég geri
það, væni minn. (Hún stendur óró-
leg og fer að glugganum hægra
megin.) Guði sé lof, þokunni hefur
létt...“
Undir lok fyrsta þáttar er ljóst í
hvert óefni er komið með Mary og
uppfrá því beinist spennan í aukn-
um mæli að James Tyrone, en báðir
synir hans ásaka hann fyrir nísku
og sjálfumgleði. Kenna þeir honum
raunar um hvernig komið er fyrir
móður þeirra og segja m.a. að hann
hafi ekki tímt að kosta almennilega
læknishjálp þegar hún þurfti þess
með, en leitað á náðir óvandaðra
lækna, til að spara aurana.
Þegar líður á daginn og leikritið
verður jafnframt ljóst að Edmund
er berklaveikur og hefur James
hugsað sér að hann fari á ríkis-
heilsuhæli, enda sé það ódýrast og
læknirinn hafi mælt með því. Segja
synirnir að læknirinn sé þeirrar
gerðar sem gert hafi móður þeirra
að morfínista og verður þetta rót
mikils uppgjörs feðganna. í öðrum
þætti spyr Jamie föður sinn hvert
hann hyggist senda Edmund:
„TYRONE:... Ég sendi hann þang-
að sem Hardy telur fyrir bestu.
JAMIE: Farðu þá ekki að kyrja yfir
Hardy þennan gamla
allt-upp-í-móti-yfir-á-fátækrahæli
ð-eymdarsöng um skatta og veð-
setningar.
TYRONE: Ég er ekki neinn auðkýf-
ingur sem getur ausið út peningum!
Hvers vegna ætti ég ekki að segja
Hardy sannleikann?
JAMIE: Af því að þá heldur hann að
þú viljir að hann velji eitthvert
ódýrt skítabæli, og vegna þess að
hann veit að það er ekki satt, ekki
síst ef hann fréttir á eftir að þú
hafir hitt McGuire og látið þennan
floskjaft og gullklumpabraskara
prakka inn á þig enn einum verð-
lausum kumbaldanum.
TYRONE: (Ofsareiður.) Vert þú
ekki að reka nefið í mín mál.
JAMIE: Þetta er mál Edmunds. Það
sem ég óttast er að vegna þinnar
írsku fenja-sprangaragrillu að
berklar séu banvænir þá teljir þú
þér trú um það að það væri sóun á
peningum að eyða meiru en þú ert
tilneyddur!
TYRONE: Þú lýgur!
JAMIE: Allt í lagi. Sannaðu að ég
ljúgi. Það er einmitt það sem ég vil.
Þess vegna tók ég málið upp .-..“
uMii 3u
EDH45
EQR8Q
t>um
NÁNAST AUJAF
isNsmNGum
AMPEX
HAGKAUP
BENSÍNAFGREIÐSLUR
SKELJUNGS
SKÍFAN,
LAUGAVEGI
FÁLKINN.
SJÓNVARPSMIÐSTÖÐIN.
SlÐUMÚLA
BIÐSKYLIÐ
HÁALEITISBRAUT
BÓKAV.
JÓNASAR EGGERTSSONAR,
ROFABÆ
MARS,
HAFNARFIRÐI
HLJÓMVAL,
KEFLAVlK
KF. ÁRNESINGA,
SELFOSSI
BÁRA,
GRINDAVlK
RAFEIND,
egilsstOðum
STÁLBÚDIN,
SEYDISFIRÐI
KF. ÞINGEYINGA,
HÚSAVlK
K.E.A.,
AKUREYRI
ESSO NESTI,
AKUREYRI
HLJÓMVER,
AKUREYRI
KF. SKAGFIRÐINGA,
SAUÐÁRKRÓKI
KF. HUNVETNINGA,
BLÖNDUÓSI
RAFEIND,
VESTMANNAEYJUM
KF. V-SKAFTFELLINGA,
VlK
KF. A-SKAFTFELLINGA,
hOfn
VERSL. SIGURÐAR PALMASONAR,
HVAMMSTANGA
VERSL. JÓNASAR TÓMASSONAR,
ISAFIRBI
BÓKAVERSLUN
JÓNS SN. JÓNSSONAR,
SUÐUREYRI
RAFBUÐ JÓNASAR ÞÓRS,
PATREKSFIRDI
KF. BORGFIROINGA,
BORGARNESI
Dreifing
———■■
./\skriftar-
síminn er 830 33
Eugene O’Neill árið 1912. Tuttugu og fjögurra
ára og byrjaður að skrifa.
Ljósmyndir af James
og Ellu O’NeilI, teknar
árin 1875 og 1883.
Arið 1912, í októbermánuði, fékk
Eugene O’Neill slæmt kvef sem
honum tókst ekki að hrista af sér
og í nokkrar vikur grunaði engan
að um berkla gæti verið að ræða og Ella,
móðir hans, talaði um veikindi hans sem
slæmt kvef. En á þessum punkti taka að
verða nokkur frávik frá veruleikanum í leik-
ritinu. Eldri bróðirinn, Jamie, var þannig
ekki einu sinni heima þegar þetta var og
James eldri var í New York alla virka daga,
önnum kafinn við að gera kvikmynd upp úr
Monte Cristo-leikriti sínu.
Eugene hlaut fyrsta flokks
læknishjálp tveggja lækna og
um miðjan nóvember höfðu
þeir greint krankleika hans
sem brjósthimnubólgu og
honum var hjúkrað heima af
hjúkrunarkonu sem hann
valdi sjálfur og hét hún Olive
og hún hefur sagt um hann:
„Eg held að Gene hljóti að
hafa verið klikkaður þegar
hann skrifaði „Dagleiðin
langa inn í nótt“. En hún
minnist þess að á meðan hann
lá og stríddi við þessi veikindi
las hann mikið og skrifaði í
rúmi sínu og sýndi hann henni
uppköst að samtölum og
sviðslýsingum. „Gene sagði
mér,“ heldur Olive áfram, „að honum líkaði
engan veginn við föður sinn. Hann sagði
aldrei eitt gott orð um hann. Hann kenndi
honum um það hvernig þvælst hefði verið um
með sig sem barn, en O’Neill eldri virtist
mjög umhugað um heilsu Eugenes, en hann
var að vísu alltaf dálítið að leika...“ Þótt
James O’Neill væri allefnaður árið 1912, var
þó farið að syrta mjög í álinn hjá honum.
Hann gerði sér grein fyrir því að hann gæti
ekki lengur haldið áfram að leika greifann af
Monte Cristo, rígfullorðinn maðurinn, og
fimm spólu kvikmynd hans um greifann átti
aldrei möguleika, vegna þess, að annað
kvikmyndafyrirtæki hafði látið gera þriggja
spólu mynd um sama efni og lagt undir sig
markaðinn. Þrátt fyrir að honum hefði verið
veitt hlutverk í leikriti sem átti að setja upp
á Broadway og ætti að fá fjögur hundruð
dollara í vikulaun, þá hafði hann enga trygg-
ingu fyrir því að það myndi ganga lengi og
var þess fullviss að tekjuöflunardagar hans
væru nú taldir og þar eð heimilishaldið var
dýrt, ekki síst vegna eiturssýki Ellu O’Neill,
þótti honum fátækrahælið vera í sjónmáli.
Það er staðreynd að James
sendi Eugene fyrst á ríkis-
stofnun fyrir berklasjúka þeg-
ar ljóst var að hann var berkla-
sjúkur, en eftir aðeins tvo
daga var hann fluttur á einka-
hæli, þar sem hann hóf fyrir
alvöru að skrifa. James
O’Neill lést í New London.
Ella O’Neill var grafin þar og
frá New London var James
yngri fluttur á hæli þar sem
hann dó af völdum alkóhól-
isma. Eugene O’Neill var oft
fjarri þessum vinalega smábæ
síðar á ævinni, en alla tíð var
hann honum ofarlega í huga.
Það sést meðal annars á því
að þrjú verka hans gerast þar
og fjalla reyndar öll, hvert á
sinn hátt, um æsku hans sjálfs og fjölskyld-
una sem hann bæði elskaði og hataði. í fjórða
og síðasta þætti leikritsins segir Edmund
reyndar nokkuð sem kannski varpar ein-
hverju ljósi á höfundinn og eirðarlausan
huga hans: „ ... Það voru mikil mistök að ég
skyldi fæðast sem maður, mér hefði farnast
ólíkt betur sem mávi eða fiski. Eins og mál-
um er háttað verð ég ætíð framandi gestur
sem finnst hann hvergi eiga heima, sem á sér
enga ósk og hans er í rauninni ekki óskað, sem
aldrei getur átt heima neins staðar, sem allt-
af verður ofurlítið ástfanginn af dauðanum."
Eugene isamt þriöju eiginkonunni,
Carlottu Monterey O’Neill, irið
1929.
Hús O’Neill-fjölskyldunnar í New London í
ConnectkutL