Morgunblaðið - 21.11.1982, Blaðsíða 12

60
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 21. NÓVEMBER 1982
„ÞJÓÐARÍÞRÓTTIN"
aö heyrir til undantekninga, aö
heilu starfshóparnir séu látnir
svara til saka frammi fyrir dómara
en eitt slíkt mál er nú á döfinni í
Stokkhólmi í Svíþjóð, þar sem 58
stööumælaveröir hafa verið ákærö-
ir fyrir að stela um 13—14 milljón-
um (isl. kr.) af stöðumælafénu.
Svíar hafa lengi haft orð á sér fyrir
heiðarleika, áreiðanleik og iðju-
semi en þetta mál og vaxandi
skattsvik hafa valdið því, að tölu-
vert er farið að falla á þessa mynd.
Þegar upp komst um stöðu-
mælaverðina, í ágúst si., voru
þeir umsvifalaust reknir úr
starfi og brá þá svo við, að af-
raksturinn af stöðumælunum
tvöfaldaðist. Það eitt sagði nátt-
úrulega sína sögu og ekki síður
það, að þegar lögreglan gerði
húsleit hjá þeim reyndust þeir
allir eiga töluvert fé í kistu-
handraðanum og allt í krónu-
peningum.
Einn stöðumælavarðanna
fingralöngu heldur því fram, að
Svik og
prettir á
sænska
vísu
þetta svindl hafi viðgengist ár-
um saman. „Ég viidi ekki blanda
mér í þetta en þetta var bara
viðtekin venja. Það var eins og
það væri ætlast til þess af
manni, eins og það fylgdi starf-
inu,“ sagði hann.
Jafnaðarmannastjórnin nýja
hefur nú ákveðið að skera upp
herör gegn neðanjarðarhagkerf-
inu og verður sérstökum sveitum
falið það verkefni eitt að berjast
gegn „efnahagsglæpum", eða
skattsvikum með öðrum orðum.
í því efni er þjófnaðurinn úr
stöðumælunum bara smámál.
Ríkisskattstofan sænska hefur
nefnilega reiknað það út, að hver
skattskyldur Svíi steli til jafnað-
ar 11—12.000 kr. undan skatti
árlega og sé það þó ekki nema
brot af þeim skattsvikum, sem
viðgangist í landinu.
Skattar eru háir í Svíþjóð, allt
að 85% í hæstu skattþrepum, og
þess vegna eru skattsvikin orðin
að nokkurs konar þjóðaríþrótt í
landinu. í Svíþjóð eins og raunar
víða er það algengt að menn
skipti á verkum. Málarinn málar
íbúð þifvélavirkjans gegn því
að fá gert við volvóinn sinn
og rafvirkinn lappar upp á
ísskápinn ef honum er hyglað
með frosnu elgskjöti.
í öðrum viðskiptum þar sem
þó er greitt með reiðufé er al-
gengt að aðeins brot af verðinu
sé gefið upp mánaðarlega. Það er
t.d. útilokað að fá íbúð leigða í
miðborg Stokkhólms nema
borga allríflega undir borðið um
leið og treysta því, að unnt verði
Allt að 12.000 á mannsbarn.
að ná því aftur frá næsta leigj-
anda.
Forstöðumenn stórverslana
segja allir sömu söguna um auk-
inn þjófnað á síðustu árum.
Stolnar vörur eru feimnislaust
seldar á götum úti í miðborginni
og virðast myndsegulbönd, og
spólur í þau, vera í mestum met-
um um þessar mundir. Sven
Dangarden, ríkissaksóknari,
segir, að höfuðnauðsyn sé að
gera lögreglunni kleift að berj-
ast gegn því, sem hann kallar
„holskeflu efnahagslegrar
glæpastarfsemi".
„Við erum að sökkva dýpra og
dýpra í fen svika og glæpa og
svokallað „smáhnupl" þeirra,
sem aðstöðu hafa, er orðið að
hreinum faraldri," segir hann.
„Þegar við tölum um efnahags-
lega glæpi í Svíþjóð erum við að
tala um 40—50 milljarða króna
og sökudólgurinn er fyrst og
fremst háir skattar og versnandi
efnahagsástand."
- CHRIS MOSEY
EISTLAND
Sá maður, sem leggur leið sína
til Tallinn í Eistlandi hlýtur
að vera næsta kaldrifjaður, ef
hann kemst ekki dálítið við. Á
þessum stað stofnuðu Eistlend-
ingar sjálfstætt ríki og byggðu á
lýðræðislegri hefð, en á ótraust-
um grunni. Ríki þetta varð harla
skammlíft, því að Stalín lagði
það undir sig, og á tímum síðari
heimsstyrjaldar komst það undir
járnhæl nazista. Á þessum
ógnartímum voru menn í stór-
hópum sendir í fangabúðir eða
tóku þann kostinn að fara sjálf-
viljugir í útlegð, og héldu út í
óvissuna á litlum kænum í níst-
andi kulda. Talið er að þriðjung-
ur íbúa Eistlands hafi horfið á
tímabilinu frá 1939—1949, dn þá
náðu hámarki skipulagsbreyt-
ingar þær í landbúnaði, sem
Kremlverjar beittu sér fyrir.
Eistur bera enn vestrænt
svipmót, og þeir gera lítið úr
þeim fullyrðingum yfirvalda, að
fólk af rússnesku þjóðerni sitji
ekki lengur yfir hlut þeirra sem
og annarra minnihlutahópa í
Sovétríkjunum. Fyrir stríð voru
þeir 88% íbúa landsins. Nú að-
eins 64%.
Eistneskur unglingur segir til
dæmis: — Yfirvöld stuðla á allan
hátt að útþenslustefnu Rússa.
T.d. njóta þeir sérstakrar fyrir-
greiðslu í húsnæðismálum. Fyrir
10 árum voru 70% íbúa Tallinn
af eistneskum uppruna, en ég er
viss um að eftir einn áratug
Herraþjóð-
in herðir
tökin
Frá Tallinn:
Rússar njóta forréttinda
i húsnæðismálum.
verða Rússar 70% íbúanna.
Eistur draga enga dul á, að
þeim fellur illa sambýlið við
Rússa. En þeir gera sér grein
fyrir því, hvílík fásinna það er
fyrir þá að stofna hulduher í
landinu. Þeir eru 924.000 af 270
milljónum Sovétmanna og ríf-
lega 20 þjóðernishópar í Sovét-
ríkjunum eru fjölmennari en
þeir. Hulduher þeirra myndi
hvergi eiga sér griðland.
Þrátt fyrir allt hefur þeim þó
hingað til tekizt að halda þjóð-
legu sjálfstrausti sínu. Náms-
menn hafa dregið að hún sjálf-
stæðisfána Eista, bláan, svartan
og hvítan. Þjóðernissinnar hafa
kveðið upp raust sína á rokk-
dansleik og í körfuboltakeppni.
Ættjarðarlög hafa verið kyrjuð
eftir kóramót og háskólahátíð.
Menn hafa gert tilraunir til að
leggja niður vinnu í hálfa
klukkustund á mánuði, en þær
runnu út í sandinn. Um það bil 40
samvizkufangar frá Eistlandi
sem óttast, að þjóðerni þeirra og
þjóðmenning muni verða afmáð
endanlega, sæta illri meðferð í
sovézkum fangelsum.
Flokksforinginn í þessu Sovét-
lýðveldi heitir Karl Vaino og nýt-
ur hann lítilla vinsælda í um-
dæmi sínu. Hann er af rússnesku
bergi brotinn, en til að leyna því
tók hann sér eistneskt fornafn.
Hins vegar gengur honum erfið-
lega að leyna því, að eistneska er
ekki hans móðurmál, því að hann
talar hana bjagað og með mikl-
um erfiðismunum.
— DONALD FIELDS
FARALPUR
Eitrað
fyrir al-
menning
O' ttinn við að einhver geðsjúkur
glæpamaður kunni að hafa
laumað banvænu eitri í algengustu
pillur og meðul er nú orðinn svo út-
breiddur í Bandarikjunum, að mat-
væla- og lyfjaeftirlitið þar í landi er
að koma fram með nýja reglugerð
um frágang og pökkun lyfja. Til-
gangurinn með henni er sá, að úti-
lokað verði að komast að innihaldinu
án þess að það sjáist á umbúðunum.
í Chicago létust sjö manns eftir að
hafa tekið inn tylenol-hylki, menguð
blásýru, og í kjölfar þess hafa aðrir
vanheilir einstaklingar reynt að
leika sama leikinn. Eitur hefur fund-
ist í öðrum algengum vörum, eins og
t.d. augndropum, munnskoli, appel-
sínusafa og súkkulaðikökum og í öll-
um tilfellum höfðu vörurnar verið
eitraðar eftir að þær fóru frá'verk-
smiðjunni. Vegna þess að þær fara í
gegnum hendur margra manna er
erfitt að hafa uppi á hinum seku.
Lyfjaverksmiðjur í Bandaríkjun-
um vinna nú að gerð „öruggra um-
búða“ en talsmaður þeirra hefur þó
bent á, að líklega verði aldrei hægt
að framleiða umbúðir, sem teljast
megi fullkomlega öruggar.
I Bandaríkjunum eru stöðugt að
finnast ný dæmi um lyf, sem hafa
verið eitruð, eins og t.d. í Denver í
Colorado í lok síðasta mánaðar en
þar veiktist maður nokkur alvarlega
að exedrin-töflum, sem bætt hafði
verið í kvikasilfurklóríði. Skömmu
áður höfðu fundist í Grand Junction
í sama ríki anacin-hylki með rottu-
eitri í en það komst upp þegar kaup-
andinn skilaði glasinu þar sem hon-
um þóttu hylkin eitthvað losaraleg
og grunsamleg útlits.
Álgengast er, að verkjatöflur séu
seldar í litlum glerflöskum, bómull
troðið ofan í flöskuna og henni síðan
lokað með skrúfuðum tappa. í verk-
smiðjunum eru flöskurnar settar í
pappakassa, óinnsiglaða, og þess
vegna auðvelt að komast að inni-
haldinu.
Ljóst er, að það mun kosta banda-
rísk lyfjafyrirtæki hundruð milljóna
dollara að taka upp nýjar pökkunar-
aðferðir. Johnson and Johnson,
fyrirtækið, sem framleiðir tylenol-
hylkin, áætlar t.d. að þurfa að verja
til þess eins a.m.k. 50 milljónum
dollara.
- JOYCE EGGINTON
GLÖTUÐ TÆKIFÆRI
egar Spánverjar lögðu undir
sig hið gífurlega flæmi, sem
nú nefnist Rómanska Ameríka,
létu þeir sem kunnugt er greip-
ar sópa, en gáfu lítinn gaum
hinni raunverulegu gullnámu,
sem þeir höfðu allt í kringum
sig, þ.e. hinum frjósama jarð-
vegi, þar sem allt virðist geta
gróið.
Þegar fram liðu stundir urðu
þeir þess að sjálfsögðu varir
hvílíkt gósenland þeir höfðu
undir fótum og hversu vel það
var fallið til hvers kyns ræktun-
ar. En það var sama, hvað þeir
fluttu til nýja heimsins, — þeir
gátu ekkert kennt en þurftu
margt að læra af fólkinu, sem
þeir höfðu unnið sigur á. Því
skeyttu þeir engu.
Inkarnir, Mayarnir og Aztek-
arnir voru miklu betri bændur
en Spánverjar. Þeir höfðu þróað
með sér betri verkamenningu í
landbúnaði en víðast hvar
þekktist í heiminum.
Rómanska Ameríka er frá
náttúrunnar hendi jafn vel til
landbúnaðar fallin og fyrrum.
En hvernig stendur þá á því að
íbúar Argentínu, Brazilíu, Col-
ombíu og Mexíkó þjást af nær-
ingarskorti og margir svelta
heilu hungri. Samkvæmt ný-
legri skýrslu frá Sameinuðu
þjóðunum miðar ekkert til
lausnar þessu hörmulega
vandamáli. Allar horfur eru á
því að hungrið sverfi æ meir,
næstu áratugi, að langsoltnum
íbúum þessa heimshluta.
Ástæðan er ekki hin mikla
mannfjölgun, eins og oft hefur
Hungurvof-
an nærist
á misrétti
og óstjórn
verið látið í veðri vaka. Sann-
leikurinn er nefnilega sá, að úr
mannfjölgun hefur dregið veru-
lega á síðasta áratug. Ástæðan
er sú, að hrapalleg óstjórn hef-
ur verið í landbúnaðarmálum
allt frá sigri Spánverja. Sigur-
vegararnir létu fyrir róða hina
ágætu verkþætti, sem menning-
arsamfélög Indíána höfðu þróað
með sér. I stað sameignarbú-
skapar innleiddu þeir léns-
skipulag, þar sem Indíánarnir
voru látnir þræla, og þetta
skipulag skóp með tímanum
óhemju auð hinni spænsku stétt
landeigenda.
Þótt langt sé liðið, fer því
fjarri að stéttaskipting sú, sem
komst á við landnám Spánverja,
sé úr sögunni. Eitt nýlegt dæmi
varpar skýru ljósi á það, hversu
átakanlega er gert upp á milli
kynþátta í rómönsku Ámeríku,
þótt langt sé nú liðið á 20. öld.
Þegar Spánverjar og Bretar
háðu stríð sitt um Falklands-
eyjar fyrr á þessu ári, lifðu
liðsforingjar í argentínska
hernum í vellystingum prakt-
uglega, snæddu steikur í Port
Stanley og drukku dýrindis vín,
en óbreyttir hermenn af lægri
stéttum, yfirleitt Indíánar eða
kynblendingar, höfðust við rétt
handan víglínunnar og höfðu
vart málungi matar.
Nú á tímum er mikið flæmi af
beztu landbúnaðarhéruðum
Colombíu notað til ræktunar
marijúana. í Bólivíu og Perú er
ræktuð í stórum stíl jurt, sem
notuð er til kókaínframleiðslu.
Ekki bætir það ástandið, að
sveitamenn flykkjast óðum til
borganna, því að þeir eru orðnir
þreyttir á að þræla fyrir land-
eigendaaðalinn. Borgirnar
stækka en matvælaframleiðslan
dregst saman.
Þær kröfur verða æ háværari
í Rómönsku Ameríku, að um-