Morgunblaðið - 20.04.1983, Page 6

54 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. APRÍL 1983
Þjóðarsamstaða í álmálinu
var aldrei í Alþýðubandalaginu
- eftir Jónas
Elíasson, prófessor
Stóra bomban
Það var árið 1981 að Hjörleifur
Guttormsson iðnaðarráðherra fór
að gera athugasemdir við að Alu-
suisse seldi sjálfu sér súrál á of
háu verði. Þó auðvitað sé ekkert
við slíkt að athuga, þá var samt
sjálfsagt að endurskoða reikninga
ÍSAL því súrálsverðið og annar
rekstrarkostnaður kemur inn í
reikningslegan hagnað og þar með
skattgreiðslur ÍSAL. Þetta höfðu
menn séð fyrir við gerð álsamn-
ingsins og endurskoðun skatta fór
fram árið 1975 og þá var ennfrem-
ur samið um hærra raforkuverð
til ÍSAL. Því þótti mönnum
hávaðasöm framsetning ráðherra
á málinu einkennileg þegar allir
voru honum sammála um að
endurskoðunar væri þörf.
Endurskoðun
Endurskoðun Coopers & Ly-
brand leiddi í ljós verulegan mis-
mun á faglegu mati annars vegar
og túlkun ráðherra hins vegar.
Ekki er enn fengin niðurstaða í
þessum þætti málsins þó iðnað-
arráðherra láti skína í annað og
fjármálaráðherra sé búinn að láta
reikna ÍSAL nýja og hærri skatta,
sem hann reyndar fær ekki borg-
aða. Engin hækkun er heldur
fengin á raforkuverðinu til ÍSAL,
þó allir viðurkenni að það hefur
lækkað mjög að raungildi síðan
1975 vegna verðfalls á dollaranum
og lágs verðs á áli.
- eftir Einar K. Guð-
finnsson, Bolungarvík
Það hefur vakið athygli að
Framsóknarflokkurinn hyggst nú
leggja út í kosningabaráttuna með
gömlu og lúnu niðurtalninguna
helsta að vopni. Um reynslu fram-
sóknar af þeim vopnaburði má
hafa helst línur úr ferskeytlu
Bólu-Hjálmars: „Ég kem eftir
kannski í kvöld/ með klofinn
hjálm og rofinn skjöld/brynju
slitna, sundrað sverð og synda-
gjöld."
Nú má það teljast nokkur póli-
tísk bíræfni, af Framsóknar-
flokksins hálfu, að bjóða kjósend-
um upp á niðurtalningarleiðina
öðru sinni. Landsmenn hafa fund-
ið fyrir því undanfarin misseri
hvernig sú stefna hefur reynst.
Þrátt fyrir fagrar yfirlýsingar
forystumanna Framsóknarflokks-
ins um að leið þessi væri greiðfær
út úr efnahagsvandanum, hefur
komið í ljós að hún hefur reynst
gagnslaus í baráttunni við dýrtíð-
ina.
Því er nú haldið fram af fram-
sóknarmönnum að ástæðan fyrir
því hversu illa hafi gengið, sé
viljaleysi samstarfsflokkanna í
ríkisstjórninni. Árið 1981 hafi
niðurtalningin í rauninni verið
reynd og skilað árangri.
Framsókn áfellist
ríkisstjórnina
Lítum aðeins nánar á þessa full-
yrðingu. Hvað felur hún í sér?
I fyrsta lagi felur hún í sér
þungan áfellisdóm yfir efna-
hagsstefnu núverandi ríkisstjórn-
ar. Með þessari yfirlýsingu fram-
sóknarmanna er í raun og veru
„Við höfum ekki efni á
því, að hafa fleiri iðnað-
arráðherra sem bersýni-
lega eru bandingjar
sértrúarhópa í Alþýðu-
bandalaginu og geta
ekki hreyft sig án þess
að óttast um sitt póli-
tíska líf.“
Samningar
Þegar Hjörleifur tók við ráð-
herradómi árið 1979, var svigrúm
til samninga. Nú er aðstaða okkar
til að semja við Alusuisse um
hærra raforkuverð dálítið erfið
vegna þess að áliönaður stendur
almennt illa. Eigi að síðar var ekki
annað að sjá fyrst í stað en al-
mennur vilji væri til samninga nú
bæði hjá forráðamönnum ÍSAL á
íslandi, Alusuisse í Sviss og á Al-
þingi. Var mynduð álviðræðu-
nefnd með þátttöku allra stjórn-
málaflokka og hún hélt fundi með
fulltrúum Alusuisse og ÍSAL.
Vonuðust menn eftir að samning-
ar mundu takast. Það var hins
vegar ljóst, að ef samningar tækj-
ust myndi það ekki verða fyrir til-
stilli iðnaðarráðherra, heldur
þrátt fyrir hann, svo orðhvatur
sem hann hefur verið í ræðum sín-
um um álmáliö. I álviðræðunefnd-
inni og gagnvart þjóðinni gerði
hann miklar kröfur um þjóðar-
samstöðu um sín viðhorf.
„Gengisstefnan árið
1981 hafði líka annað í
fór með sér. Verðlag á
innfluttum varningi
varð neytendum tiltölu-
lega hagstæðara en
verðlag á innlendri
framleiðslu. Þetta boð-
aði auðvitað slæm tíð-
indi fyrir innlendan
samkeppnisiðnað.“
sagt að á ríflega þriggja ára
valdaferli ríkisstjórnarinnar hafi
einvörðungu verið tekið til hend-
inni á einu ári.
Nú er það vitaskuld matsatriði
hvenær menn telja að vel sé unnið.
En ætli nokkur telji að hér hafi
verið vel að verki staðið, er and-
ófsaðgerðum gegn verðbólgunni
var einvörðungu haldið uppi eitt
ár af þremur.
Það er út af fyrir sig rétt hjá
framsóknarmönnum að sundur-
lyndið innan ríkisstjórnarinnar,
þó ekki færi það alltaf hátt, kom í
veg fyrir að samstaða næðist um
aðgerðir. Það sýna fjölmörg dæmi
svart á hvítu. Engum vafa er til að
mynda undirorpið, að mjög dróst
að bráðabirgðalögin frægu litu
dagsins ljós vegna þess að ekki
ríkti um efni þeirra samstaða í
stjórninni. Fylgifrumvarp bráða-
birgðalaganna, vísitölufrumvarp-
ið, birtist í skötulíki, seint og um
síðir, þar sem ekki var eining á
meöal stjórnarliða um efni þess.
Ef efnahagsstefnan á árinu 1981
var niðurtalningin í framkvæmd,
er ekki úr vegi að líta ögn á árang-
Þjóðarsamstaðan
Hvorki í álviðræðunefndinni,
eða á Alþingi hefur skort vilja til
að standa saman gagnvart Alu-
suisse. Það hefur hins vegar aldrei
komið í ljós hvað iðnaðarráðherra
vildi semja um. Hann hefur verið
nokkuð duglegur við að setja fram
kröfur sem Alusuisse gat ekki fall-
ist á, en hvað hann vildi semja um
hefur aldrei komið í ljós. Alu-
suisse vill semja um stækkun og
hærra raforkuverð og það vilja
margir hér innanlands, en ekki
Hjörleifur. Þetta sannaðist þegar
ljóst var, að meirihluti álviðræðu-
nefndar var reiðubúinn til að setja
fram samningstilboð sem innifól
byrjunarhækkun á raforkuverði
sem líkur voru til að Alusuisse
hefði fallist á til að koma sam-
ningum af stað. Þá neitaði Hjör-
leifur að vera með. Því er enginn
vafi, að með þessari neitun glataði
Hjörleifur tækifærinu til að skapa
þá þjóðarsamstöðu sem hann allt-
af hafði verið að predika. Þarna
fór hún fyrir borð, vegna þess að
Hjörleifur Guttormsson iðnaðar-
ráðherra neitaði að vera með.
Hjörleifur gat ekki samið
Það er enginn vafi á að Hjörleif-
ur gerði sér vonir um að geta sam-
ið í upphafi málsins. Það er líka
ljóst hvað gerði þessar vonir hans
að engu. Strax og ljóst var að ef til
vill stæði til að semja um aukna
stóriðju (þ.e. stækkun ÍSAL) upp-
hófst kurr í hinu klassíska mót-
mælaliði Alþýðubandalagsins sem
öllu mótmælir, einkum og sér í
lagi öllum samningum við útlend-
urinn. I ljósi hans geta menn síðan
vegið og metið gagnsemi slíkrar
efnahagsstefnu. Það er þeirrar
efnahagsstefnu sem Framsóknar-
flokkurinn boðar fyrir þessar
kosningar. -
Niðurtalning
Efnahagsstefna ársins 1981 var
boðuð með kunnri ræðu á gaml-
árskvöld árið 1980. Meginatriði
efnahagsstefnunnar voru eftirtal-
in.
1. Ný stefna í gengismálum, þar
sem gengi krónunnar var haldið
föstu og óbreytilegu og að horfið
yrði frá reglubundnu gengissigi,
til að jafna mun erlendra og inn-
lendra verðlagshækkana.
2. Hert verðstöðvun. Verðhækk-
anir sem voru háðar samþykki
Verðalagsráðs og ríkisstjórnar
(yfirverðlagsráðs) voru takmark-
aðar við fyrirframgefin mörk á
hverju tímabili.
3. 7 prósentustig voru dregin frá
verðbótum á laun frá 1. mars. Þar
með voru kjarasamningar hausts-
ins 1980 numdir úr gildi.
Rétt er það að hin nýja stefna
hafði gífurlega mikil áhrif. Því
miður urðu þau áhrif fyrst og
fremst til ills. Þessar efnahagsað-
gerðir voru ekki til þess fallnar að
gera efnahagskerfið heilbrigðara
eða öflugra. Þær reyndust ekki
varanleg lækning á verðbólgunni.
I raun og veru var niðurtalningar-
ævintýrið lítið meira en einmitt
það; ævintýri, sem við erum enn
þann dag í dag að súpa seyðið af.
Taprekstur
í góöæri
Árið 1981 ríkti sannkallað góð-
æri til sjávarins. Þorskaflinn hef-
inga í hinum vestræna heimi.
Samningum um landhelgi, um frí-
verslun, um stóriðju, um varnar-
samstarf, um næstum hvað sem
er, öllu er mótmælt og þeir sem
vilja semja eru ásakaðir um land-
ráð og landsölu. Aðeins einu sinni
hefur þetta lið verið eftirminni-
lega knésett. Það var þegar Magn-
ús Kjartansson, sem iðnaðarráð-
herra, samdi við Union Carbide,
um kísiljárnverksmiðju á
Grundartanga. Það vantaði ekki
að liðið færi af stað og reyndi að
koma Magnúsi frá, en hann reynd-
ist sterkari. Það var fyrst og
fremst sterk staða Magnúsar á
Þjóðviljanum sem bjargaði honum
þá. Hjörleifur hefur enga slíka
stöðu innan Alþýðubandalagsins,
hann mundi aldrei lifa það af sem
ráðherra þess flokks að semja við
Alusuisse gegn andstöðu
Þjóðviljaklíkunnar. Þannig fór
fyrir þjóðarsamstöðu Hjörleifs.
Þegar á reyndi var hún ekki fyrir
hendi í hans eigin flokki.
Einhliða hækkun?
Mörgum finnst áreiðanlega að
við íslendingar eigum einhliða að
hækka raforkuverðið til ÍSAL. Al-
þýðubandalagið heldur því fram
að við eigum að setja lög um að
hækka raforkuverðið og nota þær
tekjur til að greiða niður húshit-
un. Sannleikurinn er sá að við
mundum að líkindum engar tekjur
fá. Alusuisse hefur nefnilega stað-
ið við sinn hluta samningsins, t.d.
hafa þeir virt kaupskylduákvæðið.
Ef íslendingar rjúfa samninginn
einhliða er Alusuisse hægt um
hönd að brjóta kaupskylduákvæð-
ur aldrei orðið meiri í Islandssög-
unni. 460 þúsund tonn bárust að
landi; nærfellt 50% meiri þorsk-
afli en fékkst árið 1978, svo dæmi
sé tekið. Aðstæður á erlendum
mörkuðum voru líka í meginatrið-
um hagfelldar. Þetta ár hefði því
getað orðið sannkallað góðæri
fyrir íslenskan sjávarútvg. Því
miður varð raunin önnur. Geng-
isstefna niðurtalningarinnar gerði
það að verkum að svo varð ekki.
Hraðfrystihúsaiðnaðurinn,
burðarás íslensks sjávarútvegs,
var allt það ár rekinn með halla.
Tap þessarar atvinnugreinar nam
um 5 prósentum á árinu, að mati
Þjóðhagsstofnunar, og er sú tala
síst ofætluð.
I landinu ríkti óðaverðbólga.
Kostnaður innanlands jókst úr
öllu valdi, en útflytjendur, þeirra
á meðal hraðfrystihúsin, fengu
ekki tekjuaukningu í samræmi við
útgjaldaaukninguna, vegna geng-
isfrystingarstefnu ríkisstjórnar-
innar.
Enda var svo komið á haustdög-
um árið 1981, að vestfirskir
hraðfrystihúsamenn, sem þó hafa
ekki haft hátt með kvörtunum,
sáu sig tilneydda að kalla sjávar-
útvegsráðherra, pólitískan föður
niðurtalningarstefnunnar, vestur
á ísafjörð, til þess að tjá honum
þau vandræði, sem undirstöðuat-
vinnugrein þjóðarinnar stæði nú
frammi fyrir.
Jónas Klíasson
ið, kaupa minna rafmagn og draga
framleiðsluna saman. Ef íslend-
ingar- hækka raforkuna einhliða
um 100%, þá getur ISAL sagt upp
100—200 mönnum og dregið fram-
leiðsluna saman um 20—30% og
við stöndum uppi fjárhagslega í
sömu sporum og áður, nema hvað
100—200 manns hafa misst at-
vinnuna. En vegna þess að ÍSAL
hefur kaupskyldu þá hafa þeir
ekki dregið saman framleiðsluna í
vetur eins og flestar verksmiðjur
Alusuisse (sumar hafa lokað)
heldur haldið áfram að framleiða,
þó allar geymslur væru fullar og
engir til að taka við álinu nema
Hafnarfjarðarhraun.
Við verðum að komast áfram
Við íslendingar eigum duglega
tæknimenn sem fyrir löngu hafa
sýnt okkur fram á hvaða mögu-
Það getur verið að framsókn-
armenn telji að ekki hafi niður-
talningarleiðin enn verið full-
reynd. En það fólk sem starfar að
útflutningsgreinunum og skynjar
hvílíka vá stefnumörkun þessi
boðar því, er án efa á öðru máli.
„Útlend
atvinnustefna“
Gengisstefnan árið 1981 hafði
líka annað í för með sér. Verðlag á
innfluttum varningi varð neytend-
um tiltölulega hagstæðara en
verðlag á innlendri framleiðslu.
Þetta boðaði auðvitað slæm tíð-
indi fyrir innlendan samkeppnis-
iðnað. Enda þarf enginn að fara í
grafgötur um að fátt gerði íslensk-
um iðnaði jafn örðugt fyrir og
gengisstefnan þetta ár. Niðurtaln-
ing Framsóknarflokks og Alþýðu-
bandalags var því í raun og veru
„útlend atvinnustefna"; hleypti lífi
í innflutninginn, en dró úr við-
gangi innlendrar framleiðslu.
Þetta skyldu menn hafa í huga
næst þegar forkólfar Alþýðu-
bandalagsins hefja fagurgala sinn
um hina „íslensku leið“.
Árið 1981 markar líka upphafið
að viðskiptahalla þeim, sem þjóð-
arbúið stendur nú frammi fyrir.
Árið 1980 nam viðskiptahallinn
2,4% af þjóðarframleiðslu. Árið
1981 5%, árið 1982 11% og í ár er
talið að hann verði 6—8%, þrátt
fyrir bráðabirgðalögin, sem meðal
annars áttu að hafa það að
markmiði að draga verulega úr
viðskiptahallanum.
Ástæðurnar eru auðsæjar
hverjum hugsandi manni. Eins og
þegar hefur verið drepið á, raskað-
ist hlutfall innflutningsverðs í
samanburði við innlenda fram-
leiðslu.
Aðeins einn aðili græddi á þessu
innflutningsæði. Ríkissjóður mat-
aði krókinn, þar sem tekjur hans
af innflutningsgjöldum jukust og
margfölduðust.
Niðurtalning hefur
hvergi tekist
Þó að leitað sé með logandi ljósi
Nú er nóg komið af
niðurtalningarleið