Morgunblaðið - 20.04.1983, Blaðsíða 12

60 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. APRÍL 1983
fegurðarinnar
í veldi
Bókmenntir
Jóhann Hjálmarsson
Benedikt Gröndal Sveinbjarnarson
RIT
Annað bindi.
Ritgerðir. Bréf.
Gils Guðmundsson sá um útgáfuna.
Skuggsjá 1982.
f REFLEXIONES sem Benedikt
Gröndal skrifaði og fjalla mest
um sjálfan hann eins og flest sem
hann sendir frá sér má lesa eftir-
farandi:
„Jón Sigurðsson hefur ekki
nefnt mig heldur en hund í ræðu
sinni um bókmenntir íslendinga
og nefnir þó jafnvei hálfs arks
höfunda og slógbelgi."
Þessi orð lýsa vel Gröndal og
samtíð hans. Hann taldi sig van-
metinn og það með nokkrum rétti.
Þeir sem kunnu að meta skald-
skap hans og tóku hann sér að
mörgu leyti til fyrirmyndar sáu
ekki dagsins ljós fyrr en löngu síð-
ar. Þeir nutu fordæmis Gröndals í
prósastílnum, enda hafa fáir ritað
merkilegri prósa á íslensku en
hann. Það sem fyrst og fremst ein-
kennir Gröndal er frjálsræði hans
og hreinskilni, kostir sem nauð-
synlegir eru hverjum brautryðj-
anda. Hefur nokkur íslendingur
skrifað jafn fyndna bók og Helj-
arslóðaorrustu til dæmis? Og
Dægradvöl, ævisaga Gröndals, er
nær einstæð meðal slíkra bóka.
Enginn nema Þórbergur Þórðar-
son þolir samanburð við Gröndal
hvað varðar hinn innblásna leiftr-
andi játningarstíl.
Skuggsjá er nú að gefa út Rit
Gröndals í umsjá Gils Guðmunds-
sonar og kom annað bindi út fyrir
jólin. Þetta er þörf útgáfa og eign-
ast vonandi marga lesendur í stað-
inn fyrir að liggja óhreyfð í bóka-
hillu sem eitt af dæmunum um
skáldskaparáráttu íslendinga.
Nauðsynlegt held ég að sé að gefa
út valda kafla úr prósa Gröndals i
því skyni að greiða fyrir því að
ungt fólk kynnist honum. Hér er
kjörið verkefni fyrir þá sem
skammta skólafólki lestrarefni.
f öðru bindi Rita kemur fram að
Benedikt Gröndal var einn helsti
gagnrýnandi síns tíma. Hann var
alltaf kröfuharður og gat verið
ósanngjarn ef því var að skipta.
En gaman er að lesa hann þótt
stundum sé erfitt að vera honum
sammála. Honum er svo mikið
niðri fyrir og hann hefur svo mik-
ið að segja að lesandinn getur ekki
annað en látið heillast af mál-
flutningnum. Líka er Gröndal
oftast samkvæmur sjálfum sér. í
fyrirlestri sem haldinn var í
Reykjavík 4. febrúar 1888 og
nefndist Um skáldskap talar
Gröndal máli rómantískunnar
gegn hinni nýju skáldskapar-
stefnu, realismanum. Auðvitað
gat fornmenntamaðurinn og feg-
urðardýrkandinn Gröndal ekki
þolað kenningar um að skáld ættu
að lýsa hversdagsleikanum. Hann
taldi að skáld realismans á íslandi
fengjust aldrei við annað en „það
lægra í lífinu" og segir með nokkr-
um rétti: „smásmugulegt bað-
stofulíf og sveitalíf — hærra fara
þeir ekki.“ Um tilgang skáldskap-
ar segir hann afdráttarlaust: „Sú
þýðing sem skáldskapurinn hefur
fyrir lífið, er í því innifalinn að
Benedikt Gröndal Sveinbjarnarson
andinn lyftist upp í veldi fegurð-
arinnar og upp yfir lífið."
Meðal þeirra ritgerða Gröndals
sem hrein unun er að lesa er Um
vísindi, skáldskap og listir á mið-
öldunum, en hún birtist í Nýrri
sumargjöf 1865. f þessari ritgerð
er ítarlega fjallað um Dante, Al-
ighieri, yfirburði hans meðal
skálda, að Shakespeare einum
undanskildum.
Norræn skáld kann Benedikt
Gröndal ekki að meta, hann er
meira fyrir skáld stærri mál-
svæða. í ritdómi um Friðþjófssögu
Tegnérs í þýðingu Matthíasar
Jochumssonar kallar hann marg-
lofuð verk eftir Öhlenschláger
hinn danska „dauðans bull“. Eins
og vænta mátti þótti honum ekki
mikið til um skilning Skandínava
á íslenskum fornsögum.
Benedikt Gröndal verður tíð-
rætt um menntun í ritgerðum sín-
um, en það er síður en svo að hann
telji menntun eina sér duga skáld-
um til mikilla afreka.
Bréf Benedikts Gröndals eru
sérstakur kapítuli í islenskri
bókmenntasögu. Stundum freist-
ast Gröndal til lýsinga sem eru
fjarstæðukenndar og svipar jafn-
vel til absúrdisma nútímans eins
og í bréfi til Eiríks Magnússonar
og sömuleiðis í bréfi til Eiríks
Jónssonar þar sem birtist kostu-
legur leikþáttur: Kvöldvaka í
heiminum. Of langt mál yrði að
vitna í bréf Gröndals þessu til
stuðnings, en bent skal ungum rit-
höfundum á að lesa þau. Gröndal
er ekki að fást við ólíka hluti um
miðja nítjándu öld og þá sem telj-
ast til nýjunga í íslenskum
skáldskap nú.
Ritgerðir Gröndals fjalla ekki
eingöngu um skáldskap heldur um
mörg hugðarefni hans önnur. En
hér hefur aðeins verið vikið að
skáldskapnum.
Afþreyingarbækur á einmánuði
Erlendar
bækur
Jóhanna Kristjónsdottir
Mord, hr. formand
eftir Bo Balderson. Bók eftir Bo
Balderson, sem er sænskur, kom
út hjá Vöku fyrir síðustu jól. Sagt
er, að Bo Balderson sé dulnefni
Olofs Palme forsætisráðherra og
hefur hann gefið út nokkrar bæk-
ur. Sem fyrr eru ráðherrann
skringilegi og mágur hans, Per-
son, aðalpersónur bókarinnar.
Þeir fara á stúfana að skoða hús
sem ráðherrann hyggst festa kaup
á fyrir barnaheimili enda er ráð-
herrann gæzkan sjálf og barngóð-
ur með afbrigðum — á sjálfur sex-
tán börn með einni og sömu kon-
unni — Þeir eru varla komnir á
BQ B
MPflMCKI
BALDERSON
MORD,
HR. FORMAND
svæðið þegar dularfullir atburðir
fara að gerast og áður en varir er
búið að fremja morð — annar hús-
eigandinn sem þeir ræða við er
myrtur svo að segja fyrir augum
þeirra og er þar að því er virðist á
ferð læknirinn Körminski. En
málið reynist sem betur fer ekki
svo einfalt og ráðherrann er ekki
jafn grænn og hann lítur út fyrir
að vera og hefst nú handa að
rannsaka málið með dyggri aðstoð
hins heilsulausa mágs síns, Per-
sons. Að vísu tekst ekki betur til
en svo að annað morð er framið —
er þá kálað forseta sænska þings-
ins, sem hafði verið aðeins fljótari
ráðherranum að átta sig á, hver
hinn seki var.
Þetta er þægilegur reyfari og
bráðskemmtilegur aflestrar og
persónurnar tvær, ráðherrann og
mágur hans, harla vel gerðar af
hálfu höfundarins.
Danielle
óteel
beslselinjautftotof
thcRomk
Aflameof
lovetoobriglit
todb
PfHtMOMI
Remembrance
eftir Danielle Steel er löng og
þrungin ástarsaga, stundum dálít-
ið fáránlega rómantísk og
óraunsæ, en Steel er mikið lesinn
höfundur í núverandi heimalandi
sínu, Bandaríkjunum, og alltaf
forvitnilegt að kynna sér „met-
söluhöfunda" sem geta sumir ver-
ið aldeilis ótrúlega sérkennilegir.
Sagan hefst þegar stúlkan Serena
snýr aftur til Feneyja í stríðslok
að leita að ömmu sinni eftir
margra ára aðskilnað. Serena er
prinsessa, en eigur fjölskyldunnar
hafa verið gerðar upptækar og
þegar Serena verður þess vís að
amma gamla er dáin sér hún fram
á að verða að fara að vinna fyrir
sér. Hún fær ræstingavinnu í höll
foreldra sinna, en þar hefur nú
bandaríski herinn aðsetur. Hún
kemst þar í kynni við góðan og
vænan Amríkana, Brad Fullerton,
og eftir nokkrar sviptingar giftast
þau og flytja til Bandaríkjanna.
Móðir Fullertons er miður sín yfir
ráðahag sonar síns með tilheyr-
andi brauki og bramli. Brad ferst í
upphafi Kóreustríðs en Serena
verður fræg fyrirsæta og leikur nú
allt í lyndi unz hún kemst í kynni
við Vasili, brezk-grískan ljós-
myndara, sem er bæði sætur og
fínn en líklega er þó flagð undir
fögru skinni og upphefst nú mikið
drama, sem óþarft er að rekja.
Með nokkurri þolinmæði og
jákvæðu hugarfari tókst mér að
lesa þessa löngu bók, eitthvað í
henni hélt áhuga svona oftast þótt
stundum sé nú farið býsna tæpt.
Að því leyti minnir Steel mig á
Guðrúnu frá Lundi. Og er svo sem
ekki leiðum að líkjast.
Hverdag
eftir Kjell Askildsen segir frá
norskum pilti, Johan Dalen. Hann
er átján ára og vinnur sem út-
keyrslumaður hjá dagblaði. Hann
hefur hætt í skóla í miðjum klíð-
um og hið sama má segja um
flesta félaga hans. Þeir eyða tím-
anum í snakk og rand og bjór-
drykkju og stundum komast þeir í
kast við lögin. En eru í raun og
veru allt ágætir drengir, sem hafa
bara ekki náð að fóta sig í tilver-
unni og vita ekki vilja sinn. Sam-
skipti þeirra við foreldrana eru yf-
irleitt brengluð og í bezta falli lítt
náin. Johan er að mörgu leyti
sjálfstæðari — meðal annars
vegna þess að hann hefur þó
mannað sig upp í að fá sér vinnu
— og það fer að renna upp fyrir
honum ljós um að þessi lifnaðar-
máti þeirra veiti þeim fjarskalega
takmarkaða ánægju. Hann kynn-
ist ástinni með öllum þeim sál-
arkvölum og þeirri sælu sem
henni fylgir. Og hann reynir að
slíta tengslin við hópinn, sem
verður örðugra en hann hugði.
Þær ákvarðanir sem hann tekur
Kjcll Askildscn
Hverdag
og þau tengsl sem hann myndar
verða til þess að þroska hann og
það lítur út fyrir í bókarlok, að
hann sé að verða sáttari við sjálf-
an sig.
Það er Aschehoug sem gefur
bókina út. Ég 'hef ekki áður lesið
bók eftir Askildsen og held raun-
ar, að þetta sé fyrsta skáldsaga
hans. Hún gefur vísbendingu um
að hann hafi töluvert glögga
skynjun á unglingum/foreldr-
um/kynslóðabili o.s.frv. og þetta
er bara holl lesning, hvort sem í
hlut eiga unglingar eða fullorðnir.
A Mind to Murder
eftir P.D. James. Síðan ég las An
Unsuitable Job for a Woman eftir
þennan höfund hafa bækur henn-
ar verið mér kjörið lestrarefni,
þegar eftir afþreyingarbókum er
leitað. Svo er og um þessa bók.
Það stendur yfir samkvæmi þar
sem rithöfundar og önnur gáfu-
menni eru saman komin og allt
lítur þetta sómasamlega og and-
ríkislega út. Þangað til fulltrúar
frá Scotland Yard mæta á svæð-
inu. Ekki aldeilis til að taka þátt í
gleðskapnum, né heldur til að
biðja húsráðanda að árita bækur
sínar. Það stendur til að handtaka
hann fyrir morð. Æsist nú leikur-
inn heldur betur og væri ekki rétt
að rekja söguþráðinn sem er klók-
indalega samansettur og lausnin
sem höfundur býður upp á er
ágætlega viðsættanleg.
P.D. James er brezk að uppruna
og starfaði lengi í lögreglu- og
sakamáladeild innanríkisráðu-
neytisins. Mér er að vísu ekki
kunnugt um, hvenær hún sendi frá
sér sína fyrstu bók, en hún hefur
hlotið aðskiljanlega viðurkenn-
ingu fyrir sakamálasögur sínar,
meðal annars hefur hún tvívegis
hlotið „Silfurrýtinginn" sem er
eftirsótt verðlaun meðal þeirra
sem skrifa sakamálasögur.
Einfalt, rólegt og heilsteypt
Hljóm
otur
Finnbogi Marinósson
Marianne Faithfull
A CHILD’s ADVENTURE
ísland/ Fálkinn
Þeir voru ekki ófáir sem upp-
götvuðu Marianne Fathfull þeg-
ar hún sendi frá sér plötuna
„Broken English" árið 1979. Og
sennilega hefur aðdáendum
hennar fjölgað þegar „Danger-
ous Acquaintances" kom út 1981.
Platan sú er hreint aldeilis frá-
bær, að minnsta kosti segja þeir
svo sem uppgötvuðu hana þá.
Hinum sem voru fyrri til, þykir
ekki eins mikið til hennar koma
og segja að hún hafi linast upp
frá „Broken English". Segja má
að þeir hafi nokkuð til síns máls
en kraftlaust er „Dangerous ...“
ekki. Það má aftur á móti heim-
færa upp á nýjustu plötu henn-
ar, „A Child’s Adventure". Hún
er rólegheitin uppmáluð og
hvergi er að finna kraft, hvort
heldur sem er í hljóðfæraleik eða
útsetningunum. Að þessu leyti
veldur platan vonbrigðum. Þetta
er hinsvegar eini galli plötunnar,
ef galla skal kalla. Allt annað er
með sömu ágætum og áður og
kannski ekki við öðru að búast.
Á hlið eitt eru fjögur lög. Það
fyrsta heitir „Time Square" og
er eftir Barry Reynolds, en um
hann var fjallað í dómi 27. jan.
síðastliðinn. Lagið er í frekar
einfaldri útsetningu og áberandi
notkun hljóðgervla gerir það
dreymandi. Og þetta segir í raun
allt sem þarf að segja um þau
lög sem á eftir koma. Róleg,
dreymandi og ofaná leggst söng-
ur Marianne sem tekinn er að
breytast. Hann er ekki lengur
jafn hrjúfur og hann var. Nei,
hún er farinn að syngja hátt og
lágt og ferst allar ferðir um
tónstigann vel úr hendi. „Blue
Millionaire", „Falling From
Grace" og „Morning Come“ heita
hin lögin á hliðinni. „Blue Milli-
onaire" er það eina sem ekki fell-
ur inn í heldarsvip plötunnar og
um „Falling ...“ vil ég segja að
hér sé eitthvert besta popplag
ársins.
Síðari hliðin gefur hinni fyrri
ekkert eftir í rólegheitum og
gæðum. Þau fjögur lög sem á
henni eru gætu öll komið til
greina sem bestu lög plötunnar,
ef út í það væri farið. En slíkt
væri vanvirðing við alla plötuna
og verður það ekki gert hér. Aft-
ur á móti er undravert hvað t.d.
þessi plata er góð þrátt fyrir ein-
faldleika í öllum hlutum.
Til þess að platan valdi ekki
slíkum vonbrigðum að á hana
verði ekki hlustað að neinu
marki skal gert klárt að allan
kraft vantar i hana. Lögin eru
mjög jafngóð og allt við þau gott.
Ef bera á þessa plötu saman við
hinar fyrri verður „Dangerous"
efst en „Broken" og þessi eru of
ólíkar til að hægt sé að gera upp
á milli þeirra.
FM/ AM